Bitki Embriyolojisi Bitki Embriyolojisi embriyoyu inceleyen bir bilim

Bitki Embriyolojisi

• Bitki Embriyolojisi embriyoyu inceleyen bir bilim dalıdır. Eşeyli üreyen yüksek yapılı bitkilerin yaşam döngülerinde zigot –embriyogenç bitki-ergin bitki aşamaları vardır. İşte bu döngü içinde tohumun çimlenmesine kadar geçen süredeki tüm değişim ve gelişmeler bitki embriyolojisinin konusu kapsamındadır.

• Embriyolojik özellikler bitkiler arasında çok farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle tüm bitkileri temsil edecek genel embriyolojik özellikler oldukça azdır. Tohumlu bitkilerin iki büyük grubunun( Gymnosperm ve Angiospermlerin) isimlendirilmesinde kullanılan özellik bir embriyolojik özelliktir.

• Angiospermlerin Embriyolojik özellikleri • Çiçek eşeyli üremeye yarayan ve buna uygun olarak metamorfoze olmuş yaprakları taşıyan bir generatif organdır. Tüm embriyolojik olaylar çiçek içinde geçtiği için çiçek embriyolojik açıdan çok önemlidir.

• Bitkiler vejetatif gelişimlerini tamamladıktan sonra reproduktif safhaya geçerler. Yani çiçek açma olgunluğuna erişirler. Bitkilerin ömür uzunluğuna bağlı olarak vejetatif gelişimlerini tamamlama süreleri farklılıklar göstermektedir.

• Renk, büyüklük, çiçek parçalarının sayısı ve düzenlenişi, tek veya topluluk halinde bulunmaları gibi özellikler bakımından çiçekler en fazla çeşitlilik gösteren organlardır.

• Angiospermler çiçek yapıları, erkek ve dişi gametlerin oluşumu tozlaşma ve döllenme özellikleri bakımında Gymnospermlerden oldukça farklıdır. Angiosperm çiçeği 3 kısımdan oluşur:

1. Çiçek Örtüsü(Periant) : – Kaliks-Sepal – Korolla-Petal 2. Erkek Organlar(Andrekeum)-Stamen – Anter – Filament 3. Dişi Organlar(Ginekeum)-Pistil – Stigma – Stilus – Ovaryum

1. Çiçek örtüsü : (Periant): Angiosperm çiçeğinin en dış kısmıdır ve iki farklı örtü yaprağından oluşur. a. Kaliks: Periantın en dış halkasıdır ve her bir yaprağına sepal adı verilir. Sepaller yeşil renkli oldukları için fotosentez yapabilir ayrıca daha iç kısımlarda yer alan çiçek kısımlarını koruyuculuk görevi yapar.

Ovaryumun normal gelişmesi için gerekli azotlu maddelerin kaynağının sepaller olduğu düşünülmektedir. Sepaller bazen meyvede de kalarak koruyuculuk görevlerini devam ettirirler.

b. Korolla: Çiçek örtüsünün ikinci halkasıdır ve her bir yaprağına petal adı verilir. Petaller çok farklı renklerde olabilir. Çünkü çiçekler renk bakımından en fazla çeşitlilik gösteren organlardır. Özellikle tozlaşması hayvanlar aracılığı ile olan bitkilerde cezbedici bir görev yapar.

• Bazı çiçeklerde sepal ve petal ayırımı yapılamaz. Bu şekildeki perianta perigon, her bir yaprağına da tepal adı verilir

2. Erkek Organlar : Angiosperm çiçeğinin 2. halkasını oluşturur. Bir çiçekte bulunan erkek organların toplamına Andrekeum adı verilir. Tek bir erkek organ ise stamen adını alır.

• Stamen anter ve filament olmak üzere 2 kısımdan oluşur. Anter; içerisinde polen keselerini taşıyan bu nedenle de erkek gametlerin oluştuğu yerdir.

• Çoğunlukla anter iki tekalı ve 4 polen keseli bir yapıya sahiptir. Fakat bitkiler arasında polen keselerinin ve tekaların sayısında da farklılıklar da görülebilir. Filament ise anteri taşıyan sap kısmıdır.

3. Dişi Organlar : Angiosperm çiçeğinin en iç halkasında bulunur. Bir çiçekteki dişi organların toplamına Ginekeum adı verilir. Tek bir dişi organ ise pistil adını alır. Pistil stigma, stilus, ovaryum olmak üzere 3 kısımdan oluşur.

• Stigma polen tanesinin dişi organ üzerinde tutulduğu il kısımdır. Polenleri yakalamak ve çimlenmesini sağlamak için uygun bir yapıya sahiptir.

• Stilus polen tüpünün ovaryuma ulaşmak için geçtiği yoldur. Uzunluğu bitkilere göre değişiklik göstermektedir. Stilus uzunluğu; polen tanesinin embriyo kesesine ulaşmasını etkileyen bir özelliktir.

• Ovaryum ise içerisinde embriyo kesesini taşıyan kısımdır. Bu nedenle dişi gametlerin oluştuğu yerdir. Hem çiçeğin hem de dişi organın en iç kısmı olması özellikle embriyonun korunması açısından önemlidir.

• Çiçekler renk şekil büyüklük gibi özellikler bakımından çok çeşitlilik gösterirler. Bu çeşitliliğe rağmen çiçeğin yapısı oldukça homojendir.

• Bazı çiçeklerde bu 3 tabakadan bazıları eksiktir. Örneğin periant taşımayan çiçekler gibi. Bazı çiçeklerde ise erkek ve dişi organların birlikte veya ayrı bulunmaları söz konusudur. Eşey organlarının bu farklı dağılımını açıklamak için eşey dağılımı terimi kullanılmaktadır.

• Bitkilerde eşey dağılımı şu şekillerde olmaktadır: • Andrekeum ve Ginekeum Aynı Birey Üzerinde • Hermafrodit Çiçekler : Erkek ve dişi organlar aynı çiçek içinde bulunur. Bitkiler aleminde en yaygın eşey dağılış şeklidir.

• Monoik Bitki : Erkek ve dişi organlar aynı bitki üzerinde fakat farklı çiçeklerde yer alır. • Andromonoik Bitki : Bir bitki üzerinde hermafrodit ve erkek çiçekler bulunur. • Ginomonoik Bitki : Bir bitki üzerinde dişi ve hermafrodit çiçekler bulunur. • Trimonoik Bitki : Bir bitki üzerinde erkek, dişi ve hermafrodit çiçekler bulunur.

• Andrekeum ve Ginekeum Ayrı Birey Üzerinde • Dioik Bitki: Bir birey yalnız dişi çiçekleri diğeri ise yalnız erkek çiçekleri taşır. • Androdioik Bitki : Erkek çiçekler bireyde hermafrodit çiçekler ise diğer bireyde bulunur. • Ginodiok Bitki : Dişi çiçekler bireyde, hermafrodit çiçekler ise diğer bireyde bulunur.

• Yalnız erkek organları taşıyan çiçeklere staminat, yalnız dişi organları taşıyan çiçeklere ise karpellat çiçek adı verilir. Bitkiler aleminde bu şekildeki eşey dağılım farklılıklarının olması; çiçeğin bir üreme organı olduğunun keşfedilmesinde etkili olmuştur

KAYNAKLAR 1. Meral Ünal: Bitki (Angiosperm) Embriyolojisi, 2012. 2. Nels R. Lersten, Flowering Plant Embryology Blackwell Publishing 2004.