VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI 1 VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI lk almalar bitki

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI 1

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI İlk çalışmalar bitki coğrafyacıları tarafından yapılmıştır. • • • Humbolt (1806), Grisebach (1838), Kerner (1863), Drude (1890), Warming (1896) 2

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Bunlar vejetasyonu tanımlamışlar ancak sınıflandırmamışlardır. Çünkü metotları, yöntemleri yoktur. 3

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Vejetasyonun sınıflandırılması sadece bu kişilerin dünyanın çeşitli bölgelerine yaptıkları seyahatlerdeki gözlemlere dayanıyordu. 4

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI 1900 yılından sonra vejetasyon biliminde ilk defa vejetasyonun sınıflandırma birimi olarak Shimper (1903), Brockman-Jerosch ve Bubel (1912 -1913) tarafından “formasyon” terimi kullanıldı. 5

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Formasyonlar dominant türlere, türlerin coğrafik yayılışına, fizyonomi ve çevre faktörlerine göre tarif edildi. 6

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Başlangıçta bitki komuniteleri genellikle çevre faktörlerine göre tarif edildi ve sınıflandırıldı. 7

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Sınıflandırmada Kerner (1863)’ın bitki sosyolojisine büyük katkısı oldu. • Vejetasyonun • çevre faktörlerini (nem, ışık, yükseklik), • vejetasyonun fizyonomisini (tabakalaşma, dış görünüş), • floristik kompozisyonunu, dikkate alarak tanımlama yaptı. 8

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI Bundan sonra vejetasyonun deskripsiyonunda sadece deskriptif kademe değil, sentetik kademe de uygulanmaya başlandı. - örnek parseller alınmaya başlandı - her bitki türünün örtüş, bolluk ve diğer kantitatif değerleri tespit edilmeye başlandı. 9

VEJETASYONUN SINIFLANDIRILMASI • Schow (1823) ‘ un sınıflandırma teklifi; • • • “Plantae Sociales”: Gruplar halinde büyüyen bitkiler, “Gregariae”: Kümeler halinde yaşayan bitkiler, “Copiosae”: Bol olarak bulunan bitkiler, “Sparsae”: Dağınık olarak bulunan bitkiler, “Solitariae”: Tek tek bulunan bitkiler. 10

VEJETASYON SINIFLANDIRMADA İLKLER Bitkilerin abundance (bolluk) ve sosyabilitesi hakkındaki nümerik değerlerinin ilk uygulanması Heer (1835) tarafından yapıldı. Bitki listelerini örtüş değerleri ile ilk defa Hult (1881) yayınladı. 11

VEJETASYON SINIFLANDIRMADA İLKLER Hult, bitki komünitelerinin floristik kompozisyonunun karşılaştırılması için bitkilerin bolluk derecelerini de göstermek suretiyle örnek parsellerin tablo haline getirilmesini teklif etti. 12

VEJETASYON SINIFLANDIRMADA İLKLER Bitki komunitesi ve phytocoenes (Fitosönez) terimleri ortaya çıktı. Vejetasyonun sınıflandırma birimleri olan “Asosyasyon” ve “Sosiyasyon” gibi vejetasyon birimleri teklif edildi. 13

VEJETASYONUN SINIFLANDIRMASINDA İLKLER 1910 yılında yapılan 3. Uluslararası Botanik Kongresine kadar, vejetasyonun sınıflandırılması ile ilgili bazı kriterlere göre pek çok ayrıntılı çalışma yapıldı. 14

Kriterler • I- Vejetasyonun Kendi Özelliklerine Ait Kriterler • • A- Fizyonomik ve Strüktürel (Yapısal) Özellikler • B- Floristik Özellikler • C- Nümerik İlişkilere Ait Özellikler • (Kommunite Katsayıları) 15

Kriterler • II- Vejetasyonun Dışındaki Özellikler • • A- Vejetasyonun Gelişim Safhaları • (Süksesyon ve Klimaks) • B- Habitat ve Çevre Faktörleri • C- Birliklerin Coğrafi Yeri 16

Kriterler • III- Vejetasyon ve Çevre Faktörlerinin • Ortak Özellikleri • • A- Vejetasyon ve çevrenin ayrı analizi ve çevre ile vejetasyonun korelasyonu B- Vejetasyon ile çevrenin ortak analizi 17

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA Ekol çok olmasına rağmen, sınıflandırma ile ilgili olarak temel yaklaşımların sayısı daha azdır. Türlerin bireysel dağılışı (vejetasyonda devamlılık) ya da vejetasyonda kopukluk gibi iki farklı görüş vardır. Tek bir doğal sınıflandırma birimi yoktur. 18

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA 1 - Fizyonomik veya strüktürel özelliklere göre (formasyon, formasyon tipi), 2 - Çevresel özelliklere göre (biyotop tipi v. b. ), 3 - Bir çok faktöre veya araziye göre (landscape tipi, mikrolandscape tipi veya biyojeosonöz tipi), 19

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA 4 - Biyotik alanlara göre (vejetasyon kuşağı, biyotik provens), 5 - Komünite gradiyentlerinin kısımlarına göre (yaşam kuşağı, ekolojik seriler), 20

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA 6 - Dominant türlere göre (dominant tip), 7 - Vejetasyon dinamiklerine göre (bölgesel vejetasyon tipleri olarak Amerikan formasyonu ve asosyasyonu, assosiyeler ve vejetasyonal gelişme tipi), 8 - Stratal (vejetasyon katı) birimlere veya yaşam formu birimlerine göre (union), 21

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA 9 - Orman altındaki büyüme tiplerine göre (site-type), 10 - Nümerik karşılaştırmalara göre (nodum), 11 - Braun-Blanquet’nin floristik birimlerine göre (asosyasyon ve diğer sintaksonlar). 22

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA • Vejetasyonun sınıflandırılmasında; • • Fizyonomi (vejetasyonun dış görünüşü), Fonksiyon, Strüktür, Floristik kompozisyon • olmak üzere vejetasyonun dört özelliğinden yararlanıldığı görülür. 23

VEJETASYONU SINIFLANDIRMA 1910 yılında yapılan 3. Uluslararası Botanik Kongresi. • Bitki Sosyolojisi Ekolleri ortaya çıktı. 24

EKOLLER • • • 1 - Fizyonomik Ekol 2 - Kuzey Avrupa Ekolü 3 - Zürich-Montpellier Ekolü 4 - Rusya Ekolü 5 - İngiliz Ekolü 6 - Amerikan Ekolü 7 - Nümerik Ekol (Nümerik Kriterlere Göre) 25

1 - Fizyonomik Ekol • Humbolt (1807) ve Grisebach (1938) • Bitki coğrafyacıları • Humbolt “gelişim formu” • Grisebach “formasyon” terimini ortaya atmıştır. 26

1 - Fizyonomik Ekol Gelişim formu görünür yapıyı veya fizyonomiyi ifade eder. Fizyonomi ve iklimle ilişkisi fizyonomik ekolün bir parçası olarak düşünülebilir. 27

1 - Fizyonomik Ekol Avrupa’da büyük ilgi görmüştür. Fizyonomik ekol diğer beş ekolün kaynağı olmuştur. • Halen esas görüşlerden biridir. 28

1 - Fizyonomik Ekol • Vejetasyonun fizyonomik özellikleri nedir? • Kimler ne demiş? • Yöntemin felsefesi nasıl oluşmuş? 29

1 - Fizyonomik Ekol Warming (1909)’e göre fizyonomik özellikler; • • • hakim hayat formları, yoğunluk, yükseklik, renk, vejetasyonun mevsimsel görünüşü ve tür sayısıdır. 30

1 - Fizyonomik Ekol Forsberg (1967)’e göre fizyonomik özellikler; • vejetasyonda renk, • gümranlık (yoğunluk), • mevsimlik ve yıllık görünüşler • fizyonomik özelliklerdir. 31

1 - Fizyonomik Ekol Cain ve Castro (1959), ise vejetasyonun dış görünüşüne ilaveten vejetasyonun strüktürünü de (yatay ve dikey tabakalaşma) fizyonomik özellik olarak alır. 32

1 - Fizyonomik Ekol Kuchler (1967)’ strüktür ve hayat formlarını fizyonomik özellik olarak almıştır. Tabakalaşma ve hayat formları gibi özellikler fizyonomiyi en iyi şekilde karakterize ederler. 33

1 - Fizyonomik Ekol Bitkilerde sert yapraklılık ve kserofitlik Kuchler (1967) ve Dansereau (1951)’ e göre fizyolojik, fizyolojik Rubel (1930)’ a göre ise fizyonomik özelliktir. 34

1 - Fizyonomik Ekol • Tüm bunlar; • Fonksiyonel özellik mi? • Fizyonomik özellik mi? 35

1 - Fizyonomik Ekol • Fonksiyonel özellikler; • • Hayat formları, Yaprak büyüklüğü, Periyodisite, Bitkilerin dağılış mekanizmaları. . 36

1 - Fizyonomik Ekol • Fizyonomik özellikler; • • • Ağaçlar, çalılar, otlar, Bitkilerin otsu, odunsu, tırmanıcı oluşu, Yaprak döken, herdem yeşil, Geniş yapraklılık, iğne yapraklılık, Orman, Çalılık, Çayırlar, Çöl, Tundra. 37

1 - Fizyonomik Ekol Du Rietz yaprak büyüklüğünü çevrenin ve özellikle iklimin bir ölçüsü olarak kabul eder ve yaprak büyüklüklerine göre bitkileri sınıflandırır. 38

1 - Fizyonomik Ekol Vejetasyonun fizyonomik sınıflandırılmasında (fizyonomi), özeliklerine vejetasyonun strüktürel (yapısal) dış göre görünüşü özellikleri ve fonksiyonel özellikleri kullanılmaktadır. 39

Fizyonomik Özelliklere Göre Sınıflandırma 40

Fizyonomik Özelliklere Göre Sınıflandırma • İlk defa bitki coğrafyacıları tarafından yapılmıştır. Grisebach (1838, 1872) ilk fizyonomist olup 1838 tarihinde dünyanın vejetasyonunu formasyonlar halinde sınıflandırmıştır. İlk defa fizyonomik bir temel birim olan “formasyon” terimini ortaya atmıştır. 41

Fizyonomik Özelliklere Göre Sınıflandırma Formasyon terimi çayır, orman gibi bitki gruplarına verilen bir isimdir. Bazı araştırıcılar ise bu terimi floristik kompozisyonu ile tanımlanan “asosyasyon” un sinonimi olarak kullandılar. Formasyon tanımında tür kompozisyonu dikkate alınmaz. 42

Fizyonomik Özelliklere Göre Sınıflandırma Formasyon terimi hayvan ekologları tarafından kullanılan “biome” terimi ile eşdeğerdir. Biome belirli hayvanlarla karakterize edildiği gibi her biome yine dominant bitkilerle de karakterize edilmektedir. 43

Vejetasyonu Fizyonomik Olarak Sınıflandırma Formatı: Formasyon Tipleri ve Gelişme Formları Halinde Sınıflandırma 44

Formasyon Tipleri ve Gelişme Formları Halinde Sınıflandırma Formasyonların yayılışında iklim faktörleri esas rolü oynamaktadır. Literatürde biome veya formasyon sınıflandırılması için bir çok sistem vardır. tiplerinin Bu sistemler Rubel (1930) ile Schimper ve Faber (1935)’ in fitocoğrafik görüşlerinden geniş çapta etkilenmişlerdir. 45

Formasyon Tipleri ve Gelişme Formları Halinde Sınıflandırma 1960’lı yıllarda Forsberg (1961) ve Ellenberg-Mueller. Dombois (1967), Schimper ve Rubel (1935)’in formasyon tiplerinden de yararlanarak daha detaylı olarak dünyadaki formasyon tiplerini sınıflandırmışlardır. 46

Forsberg’ in Strüktürel Formasyon Sistemi 47

Forsberg’ in Strüktürel Formasyon Sistemi Forsberg (1961)’ in sisteminde vejetasyonun fizyonomisi ve strüktüründen yararlanılarak bir anahtar yardımıyla vejetasyon sınıflandırılır. 48

Forsberg’ in Strüktürel Formasyon Sistemi • Vejetasyon; • “kapalı vejetasyon”, • “açık vejetasyon”, • “seyrek vejetasyon” • olarak üç gruba ayrılmakta ve bu grupların içinde vejetasyon, formasyon sınıfları adı verilen ikinci derecede tali gruplara ayrılmaktadır. 49

UNESCO’ nun Yapısal-Ekolojik Formasyon Sistemi 50

UNESCO’ nun Yapısal-Ekolojik Formasyon Sistemi Bu tip sınıflandırmada vejetasyonun fizyonomisi yanında yapısal- ekolojik özellikleri de dikkate alınarak vejetasyon sınıflandırılmıştır. 51

UNESCO’ nun Yapısal-Ekolojik Formasyon Sistemi Bu sistemin amacı dünyanın farklı kısımlarındaki benzer çevreler ya da habitatları gösteren vejetasyon birimlerinin 1: 1 milyon ölçekte dünyanın vejetasyon haritası için esas temelleri sağlamasıdır. 52

UNESCO’ nun Yapısal-Ekolojik Formasyon Sistemi • Sistemin detayları Tablo 6. 9 ‘da verilmiştir. 53

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması 54

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması İklim faktörleri ile formasyon tipleri arasında sıkı bir ilişki vardır. Danserau (1957), Schimper tarafından tanımlanan formasyon tiplerini yeniden gözden geçirerek dört büyük Biochore (Büyük bitki iklim sınırları) ayırmıştır. 55

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması • Bunlar; • Orman, Savan, Otlak ve Çöl’dür. Danserau dünyadaki büyük iklim tiplerine göre formasyon tipleri içindeki Biochore’ları bir üçgen şeklinde göstermiştir (şekil 6. 2). 56

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Whittaker (1975)’ e göre küresel ölçekte bitki örtüsü tipleri (formasyon tipleri); ortalama yıllık yağış ile ortalama yıllık sıcaklık arasındaki ilişkilere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır (Şekil 6. 4). 57

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Holdridge (1967) ise, bitki örtüsü iklim arasındaki ilişkileri; daha ayrıntılı ve karmaşık yaklaşımla ele almıştır (şekil 6. 3). • Bu yönteme göre, ele alınan bir yörenin iki boyutu vardır: • 1 -Yörenin yer aldığı enlem kuşağı, • 2 -Yükseklik kuşağıdır. 58

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Holdridge sistemine göre ortaya çıkan bitki örtüsü tipi, üç farklı düzeyde olabilir: (a) Bölgesel ölçekte iklimsel etkilerle belirlenen yaşam kuşakları düzeyinde. (b) Bir yaşam kuşağının alt bölümü olarak kabul edilen ve yöresel çevre koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan bitki birlikleri (associations) düzeyinde. (c) Mevcut bitki örtüsüne ya da arazi kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan yöresel alt birimler halinde (subdivisions). 59

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Holdridge’e göre bitki birliği (associations); doğal bir vejetasyon birimi ve kendine özgü ekosistem tipidir. • Holdridge’nin yaşam kuşağı sınıflaması ağırlıklı olarak iklim ile bitki örtüsü yayılışı arasındaki ilişkiye dayanır. Bu özelliğiyle diğer sınıflamalardan farklılık gösterir. 60

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Biyotik dünyanın haritalandırılmasında kullanılan diğer bir sınıflandırma şekli de, eko-bölge dir. Eko-bölgeler, belirli bir coğrafik bölge veya peyzaj boyunca devamlılık gösteren ve benzer bitki örtüsü tiplerine sahip olan ekosistemlerdir. 61

62

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması İklim, toprak ve topoğrafya arasındaki etkileşimler homojendir. • Sınıflama birimleri: • • Bölgeler (domains), • Alt bölgeler (divisions) • Yöreler (provinces) 63

Vejetasyonun Biyoklimatik Korelasyona Göre Sınıflandırılması Eko-bölge kavramı hem okyanuslara hem de karasal alanlara uygulanabilir. 64

SONUÇ Tüm bu sınıflandırma yöntemlerinden ortaya çıkan sonuç, iklim faktörleri ile dünyada bulunan formasyon tipleri arasında sıkı bir ilişkinin olduğudur. 65