TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INISTITUTI ARAB FILOLOGIYASI KAFEDRASI BAJARDI

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INISTITUTI ARAB FILOLOGIYASI KAFEDRASI BAJARDI: Kafedra o’qituvchisi Yakubova. F MAVZU: Arab tilida jins kategoriyasi. ANNOTATSIYA Ushbu mavzuni yoritishdan maqsad talabalarga arab tilida mavjud bo’lgan jins katigoriyasi haqida ma’lumot berish va ularda bu borada malaka va ko’nikmalarni shakllantirish. Taqdim etiladigan slaydlar orqali talabalar arab tilida ma’lum morfologik ko’rsatkichga ega bo’lgan muannas jinsi haqida atroflicha ma’lumotga ega bo’ladilar. Unda talabalar jins ko’rsatkichlari tamarbuta, alif-maqsura va alif-hamza qo’shimchalari hamda muannas jinsga mansub bo’lgan otlar haqida ma’lumotga ega bo’ladilar. Slayd ohirida jins kategoriyasiga oid mashiqlar ham berilgan. Toshkent – 2013.

Mavzu: Arab tilida jins kategoriyasi.

Reja: 1. Muzakkar jins haqida. 2. Muannas jins haqida. 1. Arab tilida otlar ikki jinsga muzakkar va muannasga ajraladi. Muannas jinsning grammatik belgisi so’z oxiridagi -atun, -atu qo’shimchasidir. U yozuvda ﺓ (ta-marbuta) harfi bilan ifodalaniladi. ﺍﻟﻤﺪﻳﻨ -shahar ﻏﺮﻓ –xona ﻣﻜﺘﺒﺔ - kutubhona. 2.

Shuningdek, ﺍ au qo’shimchasi bilan tugagan hamda ﻯ (a) qo’shimchasi bilan tugagan so’zlar, agar, ﻯ (a) harfi o’zak tarkibiga kirmasa muannas so’z hisoblanadi. Masalan: ﺍ ﺻﺤﺮ -sahro, ﻯ - esdalik, ﻯ - oqiroyoq. Arab tilida yana shunday so’zlar mavjudki ularning belgisi grammatik belgiga emas, shu so’zning mazmuniga qarab belgilanadi.

1. ﺓ ta marbuta harfi bilan tugagan so’z erkak zotini bildirsa yoki erkak kishiga qo’yilgan ism bo’lsa, bu so’z muzakkar so’z hisoblanadi. Masalan: ﺧﻠﻴﻔ -halifa(faqat erkak kishi xalifa bo’la oladi) ﻗﺘﺎﺩ -Qatoda (erkak kishining ismi) ﺣﻤﺰﺓ -hamza (erkak kishining ismi) ﻃﻠﺤ -Talha (erkak kishining ismi)

2. Muannaslik grammatik belgisi bo’lmagan quyidagi so’zlar muannas hisbolanadi. a) ayol kishini va ayollarni ismini bildiruvchi so’zlar. ﺃ -ona, ﻋﺮﻭ Zaynab, ﺑﻨ - kelinchak, ﺯﻳﻨ - -qiz. b) tanadagi juft a’zolarni bildiruvchi so’zlar. ﻋﻴ -ko’z, quloq, -oyoq -qo’l, ﺃ -

v) aniqlik artiklni olmagan va tanvin qo’shimchasi bilan tugamaydigan geografik nomlar. -Misr ﺩﺍ ﺑﺼﺮ -Baqdod -Basra, ﻃﺮﺍﺑﻠﻮ -Tripoli g) shamol, olov, urush, quyosh kabi so’zlar. (bu so’zlar istisno sifatida qabul qilingan) Masalan: ﻧﺎ ﺳﻤﻮ

3. Bundan tashqari ﺓ bilan tugamagan ayrim otlar har ikkala jinsda ham ishlatilishi mumkin. Masalan: ﻭ - ot - yoy - jigar

Muannas jinsdagi ismlari ﺭﺣ tegirmon ﻳﺪ qo’l ﺷﻤﺲ quyosh ﺭﺟﻞ oyoq ﺳﻦ tish ﺃﺬ quloq ﻳﻤﻴﻦ o’ng qo’l ﺿﻠ qovurg’a ﺷﻤﺎﻝ shimoldan esadigan shamol ﺭﻳﺢ shamol ﺍ ﻋ tayoq ﺧﻨﻮﺏ janubiy shamol ﻛ bokal ﺣﺮﻭﺭ issiq shamol ﻧﺎﺭ olov ﺍﻓﻌ ilon ﻧﻔﺲ ko’ngi, jon ﺑﺮ quduq sonning yuqori ﺑﺎ ilon (ajdar) qismi( tana a’zosi) ﺣﺮﺏ urush

ﺩﺍﺭ hovli ﺫﻛﺎ ﻓﺄﺲ bolta ﻛﺮﺵ qorin ﻛﺘﻒ yelka ﻛﻒ kaft(qo’lning qismi) boshmoq ﺫﺭﺍﻉ tirsak ﺳﺎﻕ to’piq ﻋﻘﺐ tovon ﺨ ﻓ son(oyoqning qismi)

Mashq. So’zlarini qaysi jinsga tegishliligini toping.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. Ibrohimov. N. I. «Arab tili grammatikasi» Toshkent 1997. 2. Коволев; Шарбатов «Учебник арабского языка» Mосква 1998. 3. Халидов. Б. З « Учебник арабского языка» Tашкент 1991. 4. Talabov E. T. «Arab tili darsligi» Toshkent 1995.

E’tiboringiz uchun rahmat