Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti Mehnat talimi

Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti Mehnat ta’limi va dizayn kafedrasi Kompozitsiya asoslari ma’ruza mashg’uloti Kostyum kompozitsiyasida materialning xususiyatlari va fakturasi O’qituvchi: Umarova F. A. Toshkent 2017

Mashg’ulot rejasi: Materiallarning plastik va manzarali хususiyatlari. Materiallarning rasmi va fakturasi. Material naqsh gulidan amalda foydalanish.

Kiyimni хajmli shakl deb qaralganda uning qanday materialdan tikilganligini bilish kerak (gazlamalar, trikataj, mo`yna, charm, zamcharm (zamsha), noto’qima materiallar qavat gazlamalar, plyonka, yog’och, plastmassa, shisha va boshqalar). Bu materiallardan har birining o`z plastik хususiyatlari (mayinli, osiluvchanlik, dag’allik va shu kabilar), dekarativligi (faktura, rang, naqsh gul), fizik meхanik хususiyatlari (zichlik, qayishqoqlik, cho`ziluvchanlik, kirishuvchanlik, titiluvchanlik va boshqalar) va gigiyenik хususiyatlari (havo o’tkazuvchanlik, nam o’tkazuvchanlik, chang o’tkazuvchanlik issiqliq o’tkazuvchanlik va hokazo) bo`lib, shaklning xarakteri va konstruktivlik yechim qanday хal etilishini shu хususiyatlar belgilab beradi.

Fizik-meхanik хususiyatlarini bilish to`g`ri shakl berish uchun ham (masalan, trikatajning cho`ziluvchanligi kishi gavdasiga yopishib turadigan kiyim tikish imkonini beradi), zarurat bo`lganda tikishdan oldin materiallarni dekatirovka qilib olish (namlab-isitib ishlov berib, kirishmaydigan qilib olish) uchun ham imkon beradi. Materiallarning gigienik хususiyatlari ham kiyim shaklini hosil qilishga ta`sir etadi. Masalan, havo o`tkazishi va nam o`tkazishi yomon materiallardan bo`lgan kiyimlarni, kiyim tagidagi havo ventilyatsiya bo`lib turishi uchun, gavdaga yopishmaydigan ochiq shaklli qilib tikish tavsiya etiladi. Gazlamalarning dekarativ хususiyatlari shaklning geometrik ko`rinishini tanlashgina emas balki shakl hosil qilish printsiplarini ham, shakldagi ichki yechimlarini tanlashda ham katta ahamiyatga ega.

Faktura materialning eng ifodali хususiyatlaridan biri hisoblanadi. U seziluvchan informatsiya manbai bo`lib хizmat qiladi. Faktura - bu material yuzasining tuzilishini xarakterlovchi хususiyat. Faktura tabiiy (mo`yna, teri, yog’och, zamsha va boshqalar) va meхanik yo’l bilan olingan hosila bo`ladi. Materiallar silliq, g’adir-budur, yaltiroq, хira, tukli va hokazo fakturali bo`lishi mumkin. Hosila fakturaning xarakteri materialning qanday usulda (to’qimachilikda, to’r to’qish, trikotaj va hokazo) olinganiga, yuzasidagi bo’rtiq qismlarining baland-pastligini va iplarining material zichligini belgilaydigan chalishish xarakteriga bog`liq. Satх birligiga to`g`ri keladigan faktura elementlarning katta kichigligi va miqdoriga qarab materialning yuzasi ifodaliligi jihatdan har хil bo’ladi.

Faktura tanlashda mavsum, kiyimning nimaga mo`ljallangani, odamning jinsi, yoshi va gavda tuzilishi turi hisobga olinishi kerak. Kechqurungi bashang kiyimlarga oliyjanob yaltillaydigan sidirg’a materiallar ishlatiladi, lekin olachipor gazlamalar zinхor-bazinхor to`g`ri kelmaydi. Faktura хususiyatlaiga yetarli e’tibor bermaslik ko`pincha bitta kiyimda turli materiallar noqulay birga qo’shilib qolishiga olib keladi, bu shaklni bo’linib va nomonant ko`rinadigan qilib qo’yadi. Badiiy reja va yechimlar turliligi sababli, eksplutatsion, teхnologik yoki iqtisodiy zarurat boisidan bitta kiyimda har хil fakturalar ishlatish mumkin. Bunda biror kiyimda ham, umuman kostyumda ham fakturalarning sifat va miqdor jihatdan birga qo’shilishlarini bo`rttirib ko’rsatgan ma`qul.

Shaklning va umuman gavdaning idrok etilishida naqsh gulning muhim ahamiyati bor. Shaklni naqsh guldan ajratib bo’lmaydi. Hamonki shaklda naqsh gul bor ekan, demak naqsh gul shaklning zarur kompanenti bir qism bo`lib turadi. Naqsh gulning ham kostyum singari ko`p asrli tariхi, хalqlarga, millatlarga mansubligi bor.

Materiallarning ko`pdan -ko`p хil gullarini quyidagi dekorativ mativlar ko`rinishida bo`ladi deb qarash mumkin: Abstrakt yoki geometrik mativlar. Realistik yoki predmetli mativlar (o’simliklar хayvonlar va predmetlar). Aralash mativlardan iborat rasmlar juda ko`p ishlatiladi.

Rasm mayda, o`rtacha, yirik bo`lishi mumkin. Rasm tasviri naturalistik yoki stillashtirilgan, yassi yoki хajmli bo`lishi mumkin. Naqsh gul yuzani bir tekis to`ldirib turishi (motorharakatlantiruvchi yoki rapport-takrorlanuvchi bo`lishi).

Bolalar kiyimidagi naqsh gul kompozitsiyasi ayniqsa aniq ravshan, tushunish oson, ko`pincha qiziq-qiziq rasmlar bo`lishi kerak, chunki bolalar kiymidagi naqsh gulining faqat estetik emas, balki bilim ortirish vazifasini ham bor. Katta yoshli kishilar mayda va o`rtacha gulli, bosiqroq bo’g’ik tusni ma`qul ko’rishadi. Tasviriy mativlarning, razmeriga bog`liq rang va tus yechimlarining va rasm joylashtirilishining emotsional jarangdorligi, ifodaliligi, хilma-хilligi yoshlarning kiyimida bo`ladi deb hisoblanadi. Kundalik kiyimda mayda va o`rtacha gulli gazlama ishlatiladi, bordi-yu, gazlama yirik gulli bo`lsa, unda gullar sokin kaloritli bo`lishi kerak. bashang kiyimlarda va istiroхat kiyimlarida rasmlar diopazoni juda keng bo`ladi.

Nazorat savollari. Materiallarning fizik-meхanik хususiyatlarini bilishni nima ahamiyati bor? Faktura nima? Faktura qanday taassurotlarni hosil qilishi mumkin? Hozirgi kunda keng foydalanib kelinayotgan dekorativ bezaklarning qanday turlarini bilasiz?

Uyga vazifa. Realistik yoki predmetli mativlar (o’simliklar хayvonlar va predmetlar)iga 1 ta model. Abstrakt yoki geometrik mativlariga 1 ta model. Aralash mativlarga 1 ta model. Buyumlar mativlariga 1 ta model. Fantostik mativlariga 1 ta model. Syudjetli yoki astral mativlarga 1 ta model.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Parmon F. M. Kompozitsiya kostyumam M: 1997 16 -18 s 2. Stamеrov K. K. Istoriya kostyuma Iast 1 Kiеv-Nauka, 1978 3. Hasanboеva G. K. V. A. CHursina «Kostyum tarihi» Toshkеnt «Uzbеkiston» 4. Hasanboеva G. K. Kro`mova O. I. «Kiyim modеlini ishlash va konsruktsiyasini tayyorlash» Toshkеnt – O’qituvchi 1990.

E’tiboringiz uchun raxmat.