TOHUMLUK VE TEKNOLOJISI Dr Erkan ZATA TOHUMLUK VE

TOHUMLUK VE TEKNOLOJISI Dr. Erkan ÖZATA

TOHUMLUK VE TEKNOLOJISI 2020 -2021 ÖĞRETIM YILI PROGRAMI Dünyada ve Türkiye'de Tohumluk Üretimi, Dağıtımı, İhracat ve İthalatı (1. hafta) Bitkilerde Üreme ve Tohum Oluşum (2. hafta) Bitkisel Üretimde Tohumluğun Önemi (3. hafta) Tohum Morfolojisi (Buğdaygiller, Baklagiller, Yağ bitkileri vb. ) (4. hafta) Tohum Fizyolojisi (Durgunluk, çimlenme, tohumun büyüme ve gelişmesi) (5. hafta) Tohum Fizyolojisi (çimlenme ve bitki büyüme düzenleyiler arasındaki ilişkiler) (6. hafta) Tohumluk Ekolojisi (7. hafta)

TOHUMLUK VE TEKNOLOJISI 2020 -2021 ÖĞRETIM YILI PROGRAMI Tohumluk Üretimi (koruma ve izolasyon, tohum yatağının hazırlanması, tohumluk ve aşılanması, ekim zamanı ve yöntemi, ayıklama, yabancı otlar) (8 hafta) Tohumluk Üretimi (tamamlayıcı tozlama, gübreleme ve sulama, hastalık ve zararlıların kontrolü, hasat - harman) (9 hafta) Tohumlukların kurutulması (11. hafta) Tohumlukların işlenmesi (12. hafta) Tohumlukların Depolanması (13. ve 14. hafta)

TOHUMLUK Tohum, insan yardımı olsun veya olmasın canlı kalabilirler. Tohumlar hiç bir eksiği olmayan, her yönüyle olağan üstü bir düzene sahiptir. Tohumlar olmasaydı insanlar düzene geçemezlerdi. İnsanlık tarihinde tüm büyük uygarlıklar yüksek besin değeri ve depolanmalarının kolay olması nedeniyle tahıllarla birlikte görülmüştür. Mezopotamyalılar, Dicle ve Fırat kıyıları boyunca buğday ekmişlerdir. Çinliler, Hwang Ho ve Yangtee vadilerinde çeltik yetiştirmişlerdir. Mayalar Yucata’nın düzlüklerinde mısır yetiştirmişlerdir. tarımda süreklilik sağlayamazlarve yerleşik

TOHUMCULUK ENDÜSTRİSİNİN DÜNYADAKİ DURUMU Çiftçinin kendi tarlasındaki mahsülden gelecek yıl kullanacağı tohumluğu ayırdığı bir tedarik yaklaşımından, bu gün neredeyse her yıl yeniden tohumluk satın aldığı bir durum ve aşamaya gelmesinde ekonominin genel kuralları içerisinde uzmanlaşan ve kurumlaşan tohumluk endüstrisinin rolü büyüktür. Tohumculuk endüstrisinin tarihsel gelişimi tarımsal kalkınma ve ilerleme aşamaları ile yakından bağlantılıdır. Tohumculuk endüstrisi, üstün genotipli yeni bitki çeşitlerinin ıslah edilmesi veya geliştirilmesinden başlayarak tüketici olan çiftçiye satış sonrası hizmetlerin sunulmasına kadar uzanan uzun bir süreçte çok sayıda özel, kamu ve sivil toplum örgütünün rol ve görev aldığı çok yönlü, değişik ekonomik faaliyet ve ilişkileri içine almaktadır. Günümüz dünyasında tohumculuk endüstrisi ile ilgili bütün alanlarda ihtisaslaşma ve ticaret hacimleri giderek artma eğilimi göstermektedir.

DÜNYA TOHUMCULUK SEKTÖRÜ DEĞERI Ülkeler Amerika % Milyar $ 26, 7 16, 02 Çin 22, 2 13, 32 Fransa 6, 2 3, 72 Brezilya 5, 8 3, 48 Kanada 4, 7 2, 82 Hindistan 4, 5 2, 7 Japonya 3 1, 8 Almanya 2, 6 1, 56 Arjantin 2, 2 1, 32 İtalya 1, 7 1, 02 Türkiye 1, 7 1, 0 Dünyada ticarete konu olan tohum değeri 2017 yılı itibariyle 60 milyar ABD dolarıdır. İlk sırada % 27 ile ABD, %22 ile Çin ve % 21 Avrupa bulunmakta ve Türkiye % 1. 7 lik bir pay almaktadır.

DÜNYA TOHUMCULUK SEKTÖRÜ Hollanda Fransa ABD Almanya Macaristan İtalya Danimarka Kanada Romanya İspanya Rusya Meksika Çin Belçika ** Türkiye Toplam İhracat Değerleri (milyon $) Miktarı (ton) 136 419 1 829 502 960 1 708 322 097 1 672 137 122 739 283 201 446 104 660 352 135 674 291 196 869 286 176 040 277 89 949 250 360 13 91 658 165 33 256 197 194 152 198 21 124 81 Toplam İthalat Değerleri Miktarı (ton) (milyon $) 559 043 836 177 372 747 201 855 977 224 900 702 67 521 247 750 438 571 78 400 139 60 243 275 56 239 184 303 629 540 66 595 432 34 914 462 9 685 318 656 866 291 26 071 167 Dünya tohumluk ithalat ve ihracat değeri 2017 yılı ISF verilerine göre 11, 9 milyar dolar seviyesinde olup, %62, 1 tarla bitkilerinden, % 37, 9 u sebze ve çiçekli bitkilerden sağlanmaktadır.

TÜRKİYEDE TOHUMCULUĞUN GELİŞİMİ 1925 tohum ıslah istasyonları 1960 yılında Tarım Bakanlığının Tohumluk Kontrol ve Sertifikasyon kuruluşu oluşturulmuştur. 1963 yılı 308 nolu Tohumlukların Kontrol ve Sertifikasyonu Hakkındaki Kanun 1963 ISTA üyeliği 1982 öncesi ve sonrası 1986 yılında Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğünün kurulması, 1998 yılında FIS/ISF üyeliği, 2004’de çıkarılan 5042 Sayılı Kanun, 2006’da çıkarılan 5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu, 2007 yılında 5601 Sayılı Kanun

Türkiye Tohumculuk ve Ar-ge Çalışmalarının Mevcut Durumu Ø Tohumculuk konusunda çalışan 865 özel firma bulunmaktadır. (www. tsuab. org). Ø Yetkilendirilmiş tohumcu kuruluş sayısı 685’dir (www. tarimorman. gov. tr/BUGEM/Belgeler) Ø 865 özel firmadan 451’i tarla bitkileri tohumlukları üretmektedir. Ø Araştırma faaliyeti yürüten özel sektör tohumculuk kuruluşlarının sayısı 209’ dur. Ø Bu firmalardan 42 adeti mısır tohumculuğu yapmaktadır. Ø Bunların da 21’ i yerli, 17’ si de yabancı sermayeli firmadır. 4’ü ise Kamu Araştırma Enstitüsüdür. 9

TÜRKİYEDE TOHUMCULUK PİYASASI Grup/ Buğday Arpa Mısır Çeltik Pamuk Ayçiçeği Kanola Soya fasulyesi Yer fıstığı Patates Şeker Pancarı İHRACAT Mi. KTAR VE DEĞERLERi 2002 2007 2017 Ton 1000 $ Ton 1000 $ 20 3 305 111 4 513 1 872 224 80 4 694 10 856 5 231 12 961 8 945 23 657 1 854 1 416 Yem Bitkileri Çim-Çayırotu Sebze Bit. Diğerleri 1 27 100 Toplam 8 112 3 531 2 526 90 317 17 320 5 919 8 195 4 958 19 034 146 432 18 28 100 67 28 654 57 134 88 395 1 485 7 875 21 335 49 886 İTHALAT MİKTAR VE DEĞERLERİ 2002 2007 2017 Ton 1000 $ Ton 129 46 1 146 373 589 500 247 317 784 2 442 1 695 6 242 3 004 205 166 241 271 533 38 177 2 190 266 3 024 752 50 60 404 52 6 4 4 7 0. 2 35 69 0. 02 14 147 6 826 17 606 17 141 16 255 86 175 7 356 409 1000 $ 619 239 14 001 233 145 12 032 406 2. 1 10 10 857 8 445 740 992 100 372 333 19 602 1 197 2 441 403 426 6 868 12 372 2 131 3 047 4 128 7 913 1 148 40 070 1 620 74 900 9 028 5 818 972 1 854 13 474 11 607 108 730 4 452 43 759 19 227 39 293 185 252 2 833 19 385 7 453 76 308 614 1 213 4 751 1 395 124 876 136 261 55 292 34 374 130 581 Türkiye tohumluk ihracatı 132 milyon dolar, ithalat 185 milyon dolardır. Tohumluk ihracatında ilk sıralarda tarla bitkileri gelirken, ithalatda sebze tohumculuğu gelmektedir.

Türkiye Sertifikalı Tohum Üretimi (ton)

TÜRKİYEDE TOHUMCULUK PİYASASI Cinsler Buğday Arpa Mısır Çeltik Pamuk Ayçiçeği Kanola (Kolza) Soya fasulyesi Yer fıstığı Aspir Patates Şeker pancarı Nohut Kuru fasulye Mercimek Yonca Korunga Fiğ *Diğer Yem Bitkileri Çim ve Çayırotu Sebze Bitkileri Diğerleri Toplam 2002 Üretimi (ton) 80 107 4 376 15 896 1 293 11 585 4 575 20 595 1 21 375 1 421 198 29 14 269 411 1 246 145 406 1 249 16 145 227 2007 Üretimi (ton) 210 044 20 645 14 592 3 645 14 323 6 190 175 752 100 44 919 1 448 143 3 1 113 678 125 2 206 381 799 2 731 1 325 013 2012 Üretimi (ton) 327 924 43 162 32 796 8 627 23 074 14 732 12 2 248 147 250 185 485 1 166 1 239 62 894 670 2 876 570 208 2 115 643 646 902 2017 Üretimi (ton) 508 191 119 474 58 118 10 491 19 929 28 022 6 4 101 197 975 258 180 1 195 10 658 624 12 290 887 385 1 139 2 437 167 3 832 8 067 1 049 365 2012 yılı ISF verilerine göre, ülkemizin toplam tohumluk üretim değerinin 750 milyon $ civarında olduğu ve ülkeler sıralamasında 11. sırayı alarak dünya ticaret pazarının %1. 7’sini oluşturduğu belirtilmekle (TÜRKTOB, 2018) beraber, tohumluk ticaret hacminin son yıllarda önemli oranda büyüyerek 1. 5 milyar dolara yaklaştığı ve dünya sıralamasında da ilk onun içine girildiği (Anonim, 2018 a) bildirilmektedir. 2017 yılı sertifikalı tohum üretiminde miktar olarak yaklaşık %48 ile buğday, %25 ile patates, %11 ile arpa ve %6 ile mısır tohumluğu ilk sıraları almaktadır.

Türkiye Tohum İhracatı (ton) Türkiye’de tohum ihracatı 2002 -2016 döneminde 5, 5 kat artarak, 2016 yılı itibariyle 44 bin 353 ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem itibariyle tohum ithalatı ise 2 kat aratarak 39 bin 294 ton olarak gerçekleşmiştir. 2016 yılı itibariyle ihraç edilen tohumların %89’unu; buğday (%34), ayçiçeği (%28) ve mısır (%27) tohumu ihracatı oluşturmuştur. 13

Türkiye Tohum İthalatı (Ton) 2016 yılı itibariyle Türkiye’nin tohum ithalatı ise 39 bin 294 ton olarak gerçekleşmiş olup, ithalatında en büyük payı %53, 3 ile patates ve %12, 9’luk payla yem bitkileri almıştır. 20022017 döneminde en çok ithalat artışı ise 22, 4 kat ile yem bitkilerinde ve 4, 2 kat ile ayçiçeğinde gerçekleşmiştir. 14

Bazı Bitki Türlerinin Tohumluklarının Karşılama Oranı 15

2016 Yılı Türkiye Tohumluk İhracatı Durumu