RZGARLAR 1 Yrd Do Dr engl ANLIER RZGAR

RÜZGARLAR 1 Yrd. Doç. Dr. Şengül ŞANLIER

RÜZGAR Basit olarak yatay hava hareketlerine rüzgar denir. Bu hareketin oluşabilmesi için yatay basınç farkının olması gerekir. Rüzgar veya yatay hava hareketi yüksek basınçtan alçak basınca doğrudur. Rüzgarın başlıca üç özeliği vardır. Bunlar, rüzgarın yönü, şiddeti ve frekansı (birim zamanda esme sayısı) dır.

Rüzgarın Yönü: Rüzgarın yönü, istasyona veya gözlemcinin bulunduğu yöne doğru olan esiş yönünü ifade eder. Rüzgarın yönü dört ana yön ve bunlardan türemiş ara yönlerden oluşur. Rüzgar yönü, pusula derecesi olarak (0 -360 arasında) ifade edilebileceği gibi, kerte (0 -32) cinsinden de ifade edilebilir.

RÜZGAR PUSULASI Rüzgarlar daima geldikleri yöne doğru adlandırılırlar. Not: Yıldız, kıble vs. adlar İstanbul merkez alınarak konulmuş adlardır. Uluslararası literatürde rüzgarlar yönlerine göre isimlendirilirler (kuzey, kuzeydoğu vs. ).

Aşağıdaki 1. Şekilde rüzgarın 16 yönü gösterilmiştir. Diğer Şekilde ise 8 ana yöne göre ülkemizde verilen isimler belirtilmiştir.

Rüzgar yönünün iklimler ve günlük hava koşulları açısında önemi büyük olduğundan, bölgelerin hakim rüzgar yönleri saptanır. Hakim rüzgar yönü, o bölgede rüzgarın en sık estiği yöndür.

Rüzgar Şiddeti Rüzgar şiddeti, havanın belirli bir sürede katettiği mesafeyi gösterir ve çeşitli birimlerle ifade edilir:

Rüzgar Frekansı Rüzgar frekansı, belirli bir zaman aralığındaki esme sayısının yüzde cinsinden ifadesidir. Rüzgar frekansları aylık, mevsimlik ve yıllık olarak belirlenebilir.

Aylık rüzgar frekansı, ay içinde rüzgarın çeşitli yönlerden kaçar defa estiğinin belirlenmesi ile elde edilir. Bu amaçla ayın günlerinin belirli saatlerinde rüzgar rasatları yapılır ve rüzgarın hangi yönlerden esmiş olduğu belirlenir. Sonra rüzgarın ay boyunca her bir yönden kaçar defa estiği toplanır ve yüzdesi alınarak aylık rüzgar frekansı bulunur.

Mevsimlik rüzgar frekansları ise aylık rüzgar frekanslarının toplamından elde edilir. Örneğin ilk bahar rüzgar frekansları; Mart, Nisan, Mayıs aylarında ölçülen değerler ile oluşturulur. Her bir yönde esen rüzgar frekansları rüzgar gülü denen diyagramla gösterilir.

Aşağıdaki şekiller bir istasyona ait rüzgar gülünün farklı örnekleridir. Bu şekillere göre SE yönündeki frekans en büyüktür. Frekansın en büyük olduğu yöne hakim rüzgar yönü denir.

Bazen bu diyagramlar Ballie rüzgar gülünde olduğu gibi rüzgar şiddetini de verecek şekilde çizilebilir.

Okların boyları, her bir yönden esen rüzgarın frekansını gösterir. Rüzgar şiddeti ise; bu yönler üzerine Beaufort kuvvetlerinin yerleştirilmesiyle elde edilmiştir. Sakin hava gözlem sayılarının yüzdesi de dairenin içine yazılmıştır.

Rüzgarın saat istikametinde ki dönüşüne «Veering» , saat istikametinin ters yönündeki dönüşüne “Backing” denir. Backing Veering

RÜZGARLARIN ÖZELLİKLERİ Gündoğusu: Doğudan esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Güney Rusya ile Kafkaslarda yüksek basıncın görülmesi durumunda bu rüzgar tipi daha çok gözlemlenir. Gündoğusu rüzgarları genellikle yağışın kesilmesine neden olur.

Keşişleme (Samyeli): Güney doğudan esen sıcak yerel rüzgardır. Kıble: Güneyden esen, oldukça sıcak ve nemli rüzgarlardır. Lodos: Türkiye’nin batı kesimlerinde, güney batı yönlerden esen sıcak rüzgarlardır. Bazen hızı 60 ile 130 km/saat’e kadar ulaşarak etkili olur.

Denizciler için oldukça önemli ve tehlikeli varsayılan rüzgar tipidir. Özellikle Marmara Bölgesinde deniz ulaşımında tehlikeli biçimde rüyeti etkileyebilir. İçerdiği nem ve yüklü tanecikler nedeniyle rüyeti %10 kadar düşürebilir. Bazen de yağmurun peşinden sıcak bir havaya neden olur, yağmur öncesinde ise ılık ve nemli bir ortama neden olur.

Lodos rüzgarları kıyı erozyonuna neden olan rüzgarlardır. Özellikle kış mevsiminde, sıcak esme özelliğinden dolayı karları eriterek taşkın, sel ve su baskınlarına neden olur. Ege, Marmara ve Batı Akdeniz’de deniz ulaşımını etkileyebilecek güce sahip rüzgarlardır. Lodos rüzgarları Kabayel veya Kumkarası olarak da bilinir. Egeden estiğinde ise İMBAT adını alır.

Lodos yön belirtir ve güneybatıdan esen rüzgarı tanımlar. Yani onun denizden karaya mı yoksa karadan denize mi estiği, karanın ve denizin nerede olduğuna bağlıdır. Örneğin; Antalya’da lodos denizden karaya doğru eserken Sinop’ta karadan denize doğru eser. Günbatısı: Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgarlardır. Günbatısı özellikle yurdun batı kesimlerinde yağışlara neden olur.

Karayel: Yağmurlu bir günü izleyen 2 -3 gün boyunca devamlı olarak kuzeybatıdan esen rüzgarlardır. Fön tipi rüzgar etkisi ve özellikleri taşır. Bu yerlerde, kuru bir hava yaratır. Yıldız: Kuzeyden esen, ismi yerel balıkçılar tarafından verilen soğuk rüzgarlardır. Yazın serin, kışın ise soğuk hava taşır. Poyraz: Kuzeydoğudan esen rüzgar çeşidine poyraz denir. Kışın kar ve soğuk getirir. Denizlerde hafif çalkantı yapar.

Rüzgar Hızı Havanın birim zamanda aldığı yoldur. Rüzgar hızı hava kütlesinin hareket hızıdır. Rüzgarın hızını belirleyen temel etken iki yer arasındaki basınç farkıdır. Basınç farkı az ise rüzgar yavaş eser, basınç farkı fazla ise rüzgar hızlı eser. Rüzgar hızını (şiddetini) ölçen aletlere «ANEMOMETRE» denir. Anemoskop ise rüzgar yönünü ölçmeye yarar.

Rüzgarın Yönünü Ölçen Aletler Rüzgar yönünün aletle belirlenmesinde “juriet (wind wane)” denilen aletler kullanılır. Bunların çoğu uzun bir ok ve kuyruktan oluşur. Ok, daima rüzgarın estiği yöne bakar. Juriet, bir mesnet üzerine monte edilmiş bir mille beraber dönerek rüzgar yönünü gösterir.

Hava alanlarında ve viyadüklerde rüzgarın yönünü göstermek için ise iki ucu açık koni biçimli rüzgar çorapları (wind sock) kullanılır. Gemilerde aletsiz olarak rüzgar yönü, duman, bayrak gibi hareketli cisimlerden yararlanarak saptanabilir.

1 m/sn=1, 94 knots ≈ 2 knot 1 deniz mili=1852 m 1 kara mili=1609 m Örnek: Rüzgar 15 m/sn hızla eserse kaç knot şiddetinde esiyordur? 1 m/sn=2 knot ise 15 m/sn x 2 knot = 30 knot ff: rüzgarın hızı (knot) ff dd: rüzgar yönü (0 -360° arası dd 10° ara ile verilir) * İstasyon etrafında ikinci bir daire varsa hava sakindir. *İstasyon etrafında kesikli daire varsa değişken yönlü rüzgar vardır.

FM-13 SHIP KOD FORMUNDA RÜZGARLARIN GÖSTERİLMESİ Nddff N=Havanın kapalılığı, dd=10 derecelik aralıklarla rüzgarın estiği gerçek yöndür. 00 -360 derece arası gösterilir. 99 -hava karışık yön ölçülemiyor, 00 -hava sakin ff= rüzgar hızı. Değeri 100 knota kadar aynı yazılır, 100 knot’dan kuvvetli rüzgar için yön sayısına 50 ilave edilir.

Örnek: Havanın kapalılığı 5, rüzgar 240° den 130 knots esiyor. FM 13 ship kod formunda kodlayınız? Kural: Nddff ise; 57430 Örnek: Havanın kapalılığı 7, rüzgar 310° den 120 knots esiyor. FM 13 ship kod formunda kodlayınız? 78120 Örnek: Havanın kapalılığı 5, rüzgar 135° den 80 knots esiyor. FM 13 ship kod formunda kodlayınız? 51380

Gemide Rüzgar Ölçümü Gerçek ve Görünür Rüzgar: Seyir halindeki bir gemide gözlenen rüzgar gerçek rüzgar değildir. Bu görünür (bağıl) rüzgardır ve geminin hareketi ile oluşan ve baştan alınan gemi rüzgarı ile gerçek rüzgarın bileşkesidir. Görünür (bağıl) Rüzgar = Gemi Rüzgarı + Gerçek Rüzgar

Eğer hava tamamen durgunsa sadece gemi rüzgarı söz konusudur. Gemi rüzgarı gidiş doğrultusunda olup baştan alınan rüzgardır. Bu durumda gemi rüzgarının şiddeti, geminin süratine eşittir. Yani hissedilen rüzgar sıfırdır. Bu durumda Görünür (Bağıl) Rüzgar= Gemi Rüzgarıdır.

Eğer gerçek rüzgar, geminin gidiş istikametine dik olarak esiyorsa, görünür rüzgar bileşke vektörün doğrultusundadır. 25 knt hissedilen rüzgar 15 knt gerçek rüzgar 10 knt gemi rüzgarı 10 knots (geminin hızı) Gerçek rüzgar baştan estiği zaman, görünür rüzgarda baştan eser. Bu durumda görünür (hissedilen) rüzgar gerçek rüzgardan büyük olur.

Gerçek rüzgar kıçtan estiği zaman gemi rüzgarıyla aynı doğrultuda fakat zıt yönlüdür. Görünür rüzgar gerçek rüzgardan daha küçüktür. Gerçek rüzgar 40 knots 10 knots (geminin hızı) Görünür (hissedilen) 30 knot 10 knots gemi rüzgarı

Gerçek rüzgar, geminin iskele-sancak tarafından belli bir açıyla geliyorsa görünür rüzgar, gerçek rüzgar ile gemi rüzgarının bileşkesi doğrultusunda esecektir. Gerçek Rüzgar ----- Gemi rüzgarı Görünür (bağıl)rüzgar NE(Kuzey Doğu)

Örnek: 225° ye belli bir hızla giden bir gemide gerçek rüzgar yönü 135° dir. Bağıl rüzgar yönü kaç derecedir. Rota 225 Gemi rüzgarı Gerçek rüzgar 135 Bağıl Rüzgar 180

Örnek: 270° ye 12 knot hızla giden bir gemide gerçek rüzgar yönü 090° 14 knot ise, bağıl rüzgar hızı kaç knot ve yönü kaç derece olur? Rota 270 Gemi rüzgarı 12 knot gerçek rüzgar 090 rüzgar hızı 14 knot Bağıl rüzgar 090 Bağıl rüzgar hızı 2 knot

Örnek: 17 knot hızla giden bir gemide pruvadan bağıl rüzgar 30 knot olarak ölçülmüştür. Bu durumda gerçek rüzgar hızı kaç knot tır? Bağıl rüzgar hızı 30 knot Gemi rüzgarı: 17 knot Rüzgar hızı: 13 knot

Kural, Knot = 6 x Bofor – 10 Bofor = (Knot + 10) / 6 Örnek: 20 kerteden 4 bofor kuvvetinde rüzgar varsa kaç knot şiddeti vardır? Bofor=(Knot +10)/6 Knot= 14 knots 1 kerte = 11, 25° 20 kerte x 11, 25° =225° (Lodos) 14 knot sw Kerte: Bir dairenin 32'de biridir. (11 derece 25 dakika).

Örnek: 24 kerteden 20 knot hızında esen rüzgarın kuvveti kaç bofordur ve yönü kaç derecedir ? Bofor = (Knot + 10) / 6 20 Knot 270° Bofor = (20+10)/6 Bofor=5 bofor 24 kerte x 11, 25° =270° (Günbatısı) Örnek: 32 kerteden 7 bofor kuvvetinde esen rüzgarın yönü ve hızı nedir? 32 knot Knot = 6 x bofor-10 360° Knot= 32 Knots 32 Kerte x 11, 25° = 360° Yıldız

ATMOSFERİN GENEL SİRKÜLASYONU İLE MEYDANA GELEN RÜZGARLARIN SINIFLANDIRILMASI 1) Sürekli Rüzgarlar 2) Mevsimlik Rüzgarlar (Musonlar) 3) Günlük Rüzgarlar 4) Yerel Rüzgarlar

1) SÜREKLİ RÜZGARLAR Sürekli rüzgarlar; a) Alizeler, b) Batı Rüzgarları ve c) Kutup Rüzgarlarıdır.

A) ALİZELER: 30° enlemler civarındaki yüksek basınç alanlarından ekvator çevresindeki alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Rüzgarlar arasında en düzenli ve sürekli esenidir. Alize rüzgarları oldukça sert esen rüzgarlardır ve denizden karaya doğru eserler. Özellikle Hint okyanusunda yazın alizelerle, musonlar birleşerek tehlikeli olurlar.

Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar. Pasifik ve Atlantik Okyanusunda etkilidirler. Ortalama hızları 8 -20 knot civarındadır. Kuzey yarım kürede kuzeydoğudan esenler Kuzey Doğu Ticaret Rüzgarı olarak adlandırılırken, güney yarım kürede esenler ise Güney Batı Ticaret Rüzgarları olarak adlandırılırlar. Eskiden Avrupadan Amerika’ya ticaret yapmak için giden yelkenli gemiler bu rüzgarlardan faydalandıkları için Ticaret Rüzgarları adını almıştır.

Ticaret rüzgarları genellikle günlerce hatta haftalarca yön ve hızlarında büyük değişiklikler olmadan eserler. Yani düzenli rüzgarlardır. Ticaret rüzgarları genellikle kış mevsimlerinde yazlara göre daha kuvvetli olarak eserler. En kuvvetli olarak Güney Atlantik ve Güney Hint Okyanusunda etkileri görülür.

B) BATI RÜZGARLARI Yön ve süreklilikleri oldukça değişkendir. Alizeler gibi başlangıçta sıcak ve kurudurlar, denizlerin üzerinden geçtiklerinde bünyelerine aldıkları nemden dolayı orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden olurlar. Batı rüzgarları sıcak su akıntılarının yön değiştirmesine neden olur ve akıntıları güçlendirirler. Ortalama hızları 8 -20 knot civarındadır.

C) KUTUP RÜZGARLARI (POLAR RÜZGAR) Kutuplardaki yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerdeki alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Soğuk ve kurudurlar, sıcaklığın düşmesine ve kar yağışına neden olurlar. Kış aylarında daha etkilidirler.

2) MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Musonlar) Mevsimlere göre yön değiştiren rüzgarlardır. Bu rüzgarların oluşmasının ana sebebi; karaların ve denizlerin farklı ısınmalarıdır. Bu rüzgarlar kışın soğuk olan karalardan denizlere doğru, soğuk ve kuru olarak eserler. Yazın ise ılık ve karalara göre daha sıcak olan denizlerden, soğuk olan karalara doğru, ılık ve nemli olarak eserler.

Mevsimlik rüzgarların en çok bilineni Muson Rüzgarlarıdır. Musonlar en çok şuralarda görülür; Hint Okyanusu, Meksika Körfezi, Gine Körfezi, Çin ve Avusturalya arasındaki bölgeler, Brezilya ve Şili bölgeleri,

3) Günlük Rüzgarlar Gün içinde gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkından dolayı deniz ve kara arasında esen rüzgarlardır. Meltemlerin oluşmasına neden olurlar. Meltemler; Deniz ve Kara Meltemleri ile Dağ ve Vadi Meltemleri olarak sınıflandırılmaktadırlar.

4) Yerel Rüzgarlar Bir bölgede belli zamanda meydana gelen rüzgarlardır. Bu rüzgarları meydana getiren ana sebep gezici alçak basınç ve yüksek basınç alanlarıdır. Yerel rüzgarlar sıcak ve soğuk esen rüzgarlar olarak iki sınıfa ayrılırlar.

AKDENİZ CİVARINDAKİ YEREL RÜZGARLAR A) Soğuk Rüzgarlar 1)Bise: Genellikle, Güney Fransa’da esen, kuzeyli ve kuzeydoğulu soğuk rüzgarlardır. Ekseriya zarar veren bahar donları yapar.

Bora: Kuzey Adriyatik’te görülür. Kuzeydeki yüksek platolardan güneye doğru esen soğuk ve şiddetli rüzgarlardır. Genellikle kışın oluşurlar. Benzer rüzgarlar Karadeniz’in kuzey kıyılarında da gözlenir.

Etezyen(Etecians): Doğu Akdeniz’de ve Ege’de yazın esen kuzey yönlü rüzgarlardır. Öğleden sonraları yer fırtına kuvvetine ulaşabilirler.

Gregale: Orta ve batı Akdeniz’de fırtına kuvvetinde esen kuzeydoğu yönlü rüzgarlardır. Özellikle Malta ve Doğu Sicillya sahillerinin kuzeydoğuya açık limanları için önem taşıyan bu rüzgarlar kışın oluşur.

Sıcak rüzgarlar Hamsin: Bahar aylarında Mısır ve Kızıldeniz’de oluşan bu rüzgarlar güney yönlü olup sıcak, kuru ve tozludur.

Lavek(Leveche): İspanyaya doğru esen, güney yönlü, sıcak ve kuru rüzgarlardır.

Laventer: Özellikle Cebelitarık Boğazı’nda yazın esen Akdeniz’in doğu yönlü kuvvetli rüzgarıdır. Beraberinde nem, sis bazen de yağmur getirir. Anaforlara neden olduğu için denizciler açısından önemlidir.

Vandavales: Cebelitarık Boğazı ve İspanya’nın doğu sahillerinde gözlenen güney batılı, genellikle orajlarla oluşan kuvvetli bir rüzgardır.

Sirokko(Sirocco): Akdeniz’de ve özellikle kuzey Afrika’da güneyden esen çeşitli sıcak rüzgarlara verilen isimdir. Kuzey Afrika’daki çöllerden kaynaklandığı için Afrika kıyılarında sıcak, tozlu ve kurudur. Kuzeye doğru ilerlerken nem kazandığından bunaltıcı bir rüzgar halini alır. Bu bölgelerde sise neden olabilir.