CEPHELER Yrd Do Dr engl ANLIER Atmosferde farkl

CEPHELER Yrd. Doç. Dr. Şengül ŞANLIER

Atmosferde farklı sıcaklık ve yoğunluktaki iki farklı hava kütlesi arasında, meteorolojik elemanların yatay ve düşey doğrultuda hızla değiştiği dar sınır veya geçiş bölgesine “Cephe” denir. Cephenin meydana gelebilmesi için; 1) Alçak basınç alanı olması, 2) Sıcaklık ve yoğunluğu farklı iki hava kütlesinin olması, 3) İki hava kütlesini birbirine yaklaştıracak rüzgar kaymasının olması, gerekir.

Sıcak ve soğuk hava kütleleri karşılaştıklarında birbirlerine karışmaya başlarlar. Sıcak hava soğuk havanın üst kısmında yer almaya çalışırken, soğuk hava daha ağır olduğu için alt kısımda kalır. İki hava kütlesi arasında sürtünme meydana geldiği için süratleri düşer ve anaforlar oluşmaya başlar. Her zaman sıcak cephe soğuk bölgeye sıcak hava, soğuk cephede sıcak bölgelere soğuk hava getirir.

Cephelerin Özellikleri 1) Farklı iki hava kütlesi birbiri ile karşılaştığında dimdik bir karşılaşma sathı oluşturmazlar. Eğimli bir hat oluştururlar. Cephenin eğimi ise; kendisini meydana getiren farklı hava kütlelerinin sıcaklığına, yoğunluğuna ve rüzgara bağlı olarak değişir. Sıcak cephelerin eğimi az, soğuk cephelerin eğimi fazladır. 2) İki hava kütlesinin karşılaşma alanlarında soğuk hava daima sıcak hava kütlesinin altındadır.

3) Cepheler bir süreksizlik yüzeyidir. 4) Cephe hattı boyunca düşey hareketler vardır. 5) Cepheler, alçak basınç alanlarında oluşurlar ve kendisini meydana getiren alçak basınç alanlarıyla hareket ederler. 6) Cepheler çok yükseklere çıkmaz, kendisini meydana getiren hava kütleleri genellikle yerden 2 -3 km yükseklikte olduğu için bu seviyelerde kalırlar.

7) Cepheler genellikle iki farklı hava kütlesinin birbirinin yerini almaya çalıştığı orta kuşakta oluşur. 8) Orta kuşakta cepheler doğu yönünde hareket ederler ve hızları genellikle saatte 20 km kadardır. 9) Cephe geçişinden sonra sıcaklıkta ani bir artış olur ve hava açılır. 10) Kuzey yarım kürede yer yakınında rüzgar, cephe geçişinde saatin ters yönünde eser.

Cephelerin Sınıflandırılması A) Coğrafik Sınıflandırma (Bölgesel ve iklim kuşaklarına göre yapılan sınıflandırma) 1) Arktik Cephe : Arktik hava kütlesiyle polar hava kütlesi arasındaki cephedir. İki tipi vardır; a) Denizsel Arktik Cephe: Okyanus hava kütlesinin Polar hava kütlesine yaklaşması sonucu meydana gelir. b) Karasal Arktik Cephe: Okyanuslar ve karalar arasında meydana gelen cephedir. Not: Kuzey kutbu üzerindeki hava kütlesi= Arktik Hava Kütlesi (A), Güney kutbu üzerindeki hava kütlesi= Antarktik Hava Kütlesi (AA) denir.

2) Polar Cephe: Polar hava kütlesiyle tropikal hava kütlesi arasında meydana gelen cephedir. Genel olarak Batılı rüzgarlar boyunca (60° enlem boyunca) uzanır. 3) İntertropikal Cephe: Yazın kuzey yarım kürenin ekvator havası ile, kışın güney yarım kürenin ekvator havası üzerinde meydana gelen zayıf karakterli cephedir. Cephe özelliklerinin tamamını göstermez bulutlu bir hava gözükür veya yağış bırakır.

B) Kinematik Sınıflandırma Sıcaklık değişimi göz önüne alınarak cephelerin hareketleri ve meydana getirdikleri meteorolojik olaylar ele alınarak yapılan bir sınıflandırmadır. 1) Sıcak Cephe 2) Soğuk Cephe 3) Oklüzyon Cephe 4) Durağan Cephe (stasyoner cephe)

1) Sıcak Cephe Sıcak hava kütlesi soğuk hava kütlesinin yerini alıyorsa, bu iki farklı hava kütlesi arasındaki süreksizlik hattına “sıcak cephe” denir. Haritalarda kırmızı renkte yarım daire ile gösterilir. Yani, geçtikleri bölgelerde havanın ısınmasına neden olan, soğuk havanın yerine zamanla sıcak havanın hakim olduğu cephelere “sıcak cephe” denir.

Sıcak cephe boyunca; sıcaklık ve nem artar, basınç düşer (barometre önce yavaş, sonra hızla düşer). Tam oluşmuş bir sıcak cephenin yaklaşması sadece basınç düşmesiyle değil, bulut sıralamasıyla da belli olur. Sıcak cephenin bulut sıralanışı; eğer sıcak ve nemli hava kararlı ise bulut dizilişi; Ci, Cs, As, Ns şeklindedir. Denizde sıcak ve nemli hava kararlı olmadığında St bulutları görülür.

Eğer sıcak ve nemli hava kararlı ise bulut dizilişi

Altostratus Bulutu

Nimbostratus

Denizde sıcak ve nemli hava kararlı olmadığında

Sıcak cephe geçişlerinde yağış ve gök gürültüsü gözlenebilir. Cephe geçtikten sonra ise yağmur durur veya azalır. Hızlı gelişen sıcak cephelerde soğuk hava kütlesi içinde yağış yerine bazen sis meydana gelebilir. Cephe geçince sis kalkar. Cephe önünde rüzgar kuvvetli, arkasında hafif rüzgar vardır. Görüş, cephe önünde bozuktur.

Sıcak Cephede Meteorolojik Elemanların Değişimi Cephe Basınç Rüzgar Bulut Hava Rüyet Sıcaklık Cephe Önünde Devamlı Düşer Rüzgar Artar Ci-Cs-As. Ns 200 -300 milden itibaren yağış veya kar Yağış yoksa rüyet çok iyi Hafifçe yükseliş Cephe Geçerken Düşüş Durur Veering (Rüzgarın Ns-Yağış kısmen saat yada istikametinde tamamen ki dönüşüne ) durur Aralıklı yağış veya yağış durur Görüş zayıf, bazen sis, mist görülür Yükselmeye başlar Cephe Arkası Çok az değişim Bulutlu hava veya çisenti. Bazende aralıklı yağış Zayıf yada orta görüş. Bazen yoğun sis, mist Hafifçe Değişim Yönde değişme olmaz St

Kararsız Tip ve Kararlı Tip Sıcak Cephe Özellikle denizde Ns bulutunu meydana getiren sıcak ve nemli hava kararsız ise; Ns bulutları denizden de nem alarak iyice kararsızlaşır ve Ns bulutları Cb (Cumulonembus) bulutlarına dönüşür. Bu durumda sıcak cephe geçerken yağmur, oraj ve rüzgar sağanakları görülür. Ns bulutları Cb’ ye dönmezse bunun adı; kararlı sıcak cephe olur.

Nimbostratus

Cumulonembus

2) Soğuk Cephe Alçak basınç alanlarında hareket etmekte olan bir soğuk hava kütlesinin önündeki sıcak hava kütlesinin yerini almaya çalışması ile meydana gelen cepheye “Soğuk Cephe” denir. Haritada mavi renkli testere dişi şekliyle gösterilir. Basınç; cephe önünde düşük, cephe geçerken ani yükselme ve sonra yükselmenin devam etmesi görülür.

Sıcaklık; cephe önünde yüksek, cephe geçişinden sonra düşer. Nem oranı da düşer. Genellikle cephe hattı boyunca fırtına sahası meydana gelir. Yağış genellikle cephe üzerinde veya gerisinde dar bir alandadır. Soğuk cepheler hızlı hareket eden sistemlerdir. Cephenin 500 km kadar önünde Ac’ler görünür, sonra As, Ns ve Cb ler bulunur. Yer yer Cu lar görünür.

Altocumulus (Ac): cephenin 500 km kadar önünde

Nimbostratus

Cumulonembus

Cumulus (Cu): yer görünürler

SQUALL LİNE-FIRTINA HATTI Hızlı hareket eden soğuk cephenin bir özelliğidir. Bu hat soğuk cepheden sıcak kısma doğru giriş yapan ve aynen yalancı bir soğuk cepheye benzeyen kararsızlık hattıdır.

Üst seviyelerde çok kuvvetli rüzgar nedeniyle soğuk hava tabakasının bir kısmı alttaki sıcak havayı üstten sıkıştırır. Sıkışan sıcak hava ani olarak yukarı çıkarak Cb’leri oluşturur. İşte bu soğuk cepheyle bağlantısı olmayan aktif ve dar oraj bandına “Squall Hattı” denir.

Bu hattın en önemli özelliği, rüzgarın birden bire güneyden batıya veya kuzeye keskin bir şekilde yön değiştirmesidir. Kararsızlık hattı diye adlandırılan bu kötü hava hattı, cepheler kadar aktif durumlar yaratabilen bir kötü hava çeşididir. Senenin her mevsiminde ve günün her saatinde oluşabilirlerse de en çok sıcak yaz ve sonbahar mevsimlerinin max. sıcaklık kazandıkları akşam üstleri saatlerinde görülür.

1) Yavaş Hareket Eden Soğuk Cepheler Soğuk cephenin yavaş hareket etmesi demek, o bölgede soğuk hava kütlesini hareket ettiren hakim rüzgarın süratinin düşük olması demektir. Bu cephelere “Subtropikal soğuk cepheler” denir. Soğuk hava alttan sıcak havanın altına girerken sıcak havada soğuk hava üzerinde yükselmeye başlar.

Sıcak hava kütlesi kendisine doğru hareket halinde olan soğuk hava kütlesi üzerine çıkışıyla birlikte önce kararlı ise; Stratus tipi bulutları, sırasıyla As ve daha sonra değişerek Ns bulutlarını meydana getirir. Önce As’lar hafif yağmurları ve arkasından Ns lar sürekli yağışları cephe gerisinden cephe önüne yakın sahalara bırakır. Bu cephelerin en belirgin özelliği hava olaylarının cephenin gerisinde meydana gelmesidir.

İki çeşidi vardır; a) Kararlı tip soğuk cephe: Bulut dizilişi St-As-Ns-Cs-Ci şeklindedir. KYK’ de kuzeyli yöndedir. Yağış genellikle cephe gerisindedir. Denizde yağış görülmez, yağış karalar üzerinde oluşur ve aktif değildir yani yağışlar kuvvetli değildir. b) Kararsız tip soğuk cephe: Ns-Cb’ye döner. Cephe geçerken, cephe üzerinde ve gerisinde sağanak yağış ve oraj vardır.

2) Hızlı Hareket Eden Soğuk Cepheler Soğuk hava rüzgarların kütlesini hızı fazla hareket ettiren hakim olduğu zaman oluşan cephelerdir. Kararsız cephelerdir, bu yüzden cephe önünde Sc, Ac, As, Cb bulutlarının oluşmasına neden olur.

Bu nedenle cephe geçerken aniden çıkan rüzgar sağanakları, fırtına, ani ısı düşüşü ile birlikte soğuyarak görülen orajlar ve türbülans bu cephenin özellikleri arasında yer alır. Hızlı hareket eden soğuk cephe önünde squall line a çok sık rastlanır.

3) Oklüzyon Cephe Soğuk cephenin hızı daima sıcak cepheye nazaran hızlıdır ve bu nedenle soğuk hava daima sıcak havayı yakalar. Soğuk cephenin sıcak cepheyi yakalamasıyla meydana gelen cepheye “Oklüzyon Cephe” denir. Bu nedenle «Yaşlanmış Cephe» adınıda alır. Bundan sonra sıcak cepheye dönüşmeye başlar. Hava haritalarında mor renkte gösterilir.

Bu cephelerin iki tarafındaki hava kütlelerinin sıcaklık durumuna göre iki çeşidi vardır: A) Sıcak Oklüzyon Cephe: Cephe gerisindeki havanın cephe önündeki havadan daha sıcak olması durumudur. sıcak oklüzyon cephe (sıcak hava) soğuk 1) Devamlı ve kuvvetli yağış 2) Sis daha az soğuk çok

Sıcak Oklüzyon cephe, çoğunlukla kışın meydana gelir. Geniş yağış alanı vardır. Sıcak oklüzyonun önünde devamlı ve kuvvetli yağış vardır. Sis meydana gelir, görüş kısıtlıdır. Sıcak oklüzyon cephenin etki alanı 700 mildir.

B) Soğuk Oklüzyon Cephe gerisindeki hava, cephe önündeki havadan daha soğuktur. Burada hava olayları cephe önünde gerçekleşip, özellik olarak hemen soğuk cephe ile aynıdır. sıcak hava daha soğuk hava

4) Durağan Cephe (Stasyoner) Basınç alanında, soğuk veya sıcak hava birbirinin yerini almıyorsa meydana gelen cepheye “Durağan Cephe” denir. Bu cepheler yarım daire ve testere dişli çizgilerin beraberce kullanılması ile belirtilir. Sinoptik haritalarda kırmızı-mavi kesik çizgi ile gösterilir. En önemli özelliği hafif ve ters yönlü rüzgarların varlığıdır. Yaz aylarında görülen kısa süreli mevzi sağanaklar yapar. Bu cephe boyun bölgesinin tipik cephesidir.