TRKYEDE ETKL OLAN RZGARLAR Trkiyeye kuzeybat kuzey ve

TÜRKİYE’DE ETKİLİ OLAN RÜZGARLAR Türkiye’ye, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgarlar enlemin etkisiyle, hava sıcaklığını düşürürler. Güneybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını yükseltirler. a. Soğuk Yerel Rüzgarlar: Balkanlar’daki yüksek basınç ve Basra Körfezi’ndeki alçak basınç sonucu oluşur.

Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser. Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz’de sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur. Yıdız: Kuzeyden eser. Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir. Karadeniz Dağları’nda yağış bırakır. Poyraz: Marmara, Karadeniz ve İç bölgelerimize kuzeydoğudan esen soğuk, kuru bir rüzgardır.

Doğu Avrupa’daki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur. Kışın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur. Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser. Ege Denizi’nde, yazın poyraz benzeri rüzgarlar tam kuzeyden eserler. Eski Yunanlılar bu rüzgarlara, ticaret rüzgarı anlamında Etesia demişlerdir. Bugün de, Dünya literatüründe Ege Denizi’nde yazın kuzeyden esen rüzgarlara etezyen denilmektedir.

Etezyen: Doğu Akdeniz bölgesinde, bu arada Ege denizinde, Mayıs sonundan Eylül’e kadar düzenli olarak kuzeyden esen kuru rüzgarlardır. Bugün, Ege Adalarında ve çevresinde bu rüzgara meltem denilmektedir. Bu rüzgar çoğu zaman fırtına halinde eser, denizde gidiş gelişi zorlaştırır, hatta adaların yüksek yerlerinde ağaçların düzgün büyümesini bile engeller.

b. Sıcak Yerel Rüzgarlar Lodos: Kuzey Afrika’daki yüksek basınç ve Hazar Denizi’ndeki alçak basınç sonucu oluşur. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir. Akdeniz’den geldiği için nemli ve sıcaktır. İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle soğuyarak yağışa neden olur. Kış mevsiminde etkili olduğu bölgelerde, sıcaklığı arttırarak kar erimelerine neden olur.

Kıble: Güneyden eser. İç kesimlerimizde etkili olur. Akdeniz Bölgesi’nde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise, kuru ve sıcak olarak eser. Samyeli (Keşişleme): Türkiye’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır. Özellikle yaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığa neden olur.

Rüzgar Ölçen Aletler Rüzgâr, yatay veya yataya yakın yönde yer değiştiren bir hava kütlesinin hareketidir. Rüzgâr vektörel bir kuvvet olup, yön ve hız olmak üzere iki faktör halinde ölçülür. Meteorolojik amaçlı rüzgar ölçümleri aşağıdaki aletlerle yapılır. 1. Sabit Anemometre: Rüzgarın hızını ve yönünü direkt olarak ölçmeye yarar.

2. El Anemometresi: El Anemometresi seyyar olarak ölçülmesi istenen rüzgâr hızını ve yönünü direkt olarak ölçme işinde kullanılır. Alet olarak sabit anemometreye benzemekte olup daha küçük ebatlıdır. 3. Anemograf: Mekanik anemograf, rüzgârın yönünü, saatte ortalama hızını ve rüzgâr hızındaki dalgalanmaları, yani hamleyi yazarak ölçen bir alettir.

Rüzgarların bitkilere dolaylı olumsuz etkileri; 1. Erozyona yol açar. 2. Denizlerden kara içlerine tuz ve kum taşır. 3. Hastalık ve zararlı amilleri ile yabancı ot tohumlarını taşır. 4. Havadaki zehirli gaz ve tozları yayar. 5. Tarlanın bazı kısımlarında kar örtüsünü uzaklaştırırken, bazı yerlerinde ise biriktirir. 6. Yazın kuraklığın, kışın soğuğun etkisini yükseltir. 7. Kurak bölgelerde çiğ oluşumunu önler.

Rüzgarların olumsuz etkilerinden korunma Rüzgarların olumsuzluklarından korunmanın en etkili yolu “rüzgar kıran” denilen ağaç ve çalı çitlerle tarım alanlarının hakim rüzgarlara bakan tarafının kapatılmasıdır.

Rüzgar kıranlar boylarının 20 -30 katı mesafeyi rüzgarın olumsuz etkilerinden korurlar. En etkili olduğu mesafe 3 -6 kat yüksekliktir. Rüzgar yönünde de ilk 2 katta etkilidirler. H: Çit bitkisi boyu

Rüzgar kıran Çitler

Rüzgar kıran çitlerin faydaları; 1. Erozyon önlenir. 2. Bitkilerin fiziksel ve fizyolojik zararları ortadan kalkar. 3. Buharlaşma azalarak toprak nemi daha verimli kullanılır. 4. Don kuraklığı ve soğuk zararı azalır. 5. Kar örtüsü yerinde tutulur. 6. İşletme için yakacak temin edilir. Rüzgar kıran olarak dikilen bitkilerin üretilen bitkilerle rekabete girmemesine dikkat edilmelidir.

Rüzgar kıran çitleri fazla yoğun olmamalı, % 50 sıklık yeterlidir. Mısır, ayçiçeği vb bitkiler de bu amaçla kullanılabilir Rüzgar kıran, ya rüzgarı kesmek için yada yön değiştirmek için kurulur (oluşturulur). Geçirimsiz rüzgar kıran Hafif rüzgarlı bölge Sakin bölge Geçirimli rüzgar kıran Sakin bölge Hafif rüzgarlı bölge

Rüzgar kıranların bazı ürünlerde verim üzerine oransal etkileri (Kort, 1988) Ürün Tarlada rüzgar kıransız uygulamaya göre oransal verim artışı Yonca 99 Darı 44 Üçgül 25 Arpa 25 Çeltik 24 Kışlık buğday 23 Çavdar 19 Hardal 13 Mısır 12 Keten 11 Yazlık buğday 8 Yulaf 3

Verim (ton/ha) Tarla ortalaması Rüzgar kırandan uzaklık (h: Rüzgar kıran ağaçların yüksekliği) Rüzgar kıranla korumanın rüzgar kıranlardan olan mesafeye göre soya fasulyesi verimine etkileri Veriler Baldvin ve Johnston (1984)’ den alınmıştır.

Rüzgar erozyonu Rüzgarın mekanik zararı

Hakim Rüzgar Etkileri

Hakim Rüzgar Etkileri

Rüzgar erozyonu ve önleme çalışmaları Rüzgar kıranlar arası planlama Rüzgarkıran ve bağ tesisi

Proje uygulamasından sonra genel görünüm

Uygulamadan sonra bağ görünümü

Kum tepeciği görünümü

Aralık - Iğdır

Hava Hareketinin Hayvanlara Etkisi Rüzgarın hayvanlar üzerine olan etkisi hava sıcaklığı ve nemine bağlıdır. Yüksek hava hızı yüksek yaz sıcaklıklarında ısı yayılımını kolaylaştırarak hayvanların serinlemelerini sağlar. 10 -27 o. C arasındaki sıcaklıklarda saatte 14 km’ye çıkan rüzgar hızı sığırlarda olumsuz etki yapmaz. Sıcaklığın 27 o. C’nin üzerinde olması halinde 14, 5 km/saatlik hava hareketi ısı yayılmasını kolaylaştırır ve süt verimini olumlu etkiler. Düşük sıcaklıklarda rüzgar hızı 0, 7 -1, 1 km/saati aşmamalıdır.

Rüzgarla Tozlaşma (Anemophily) Bitkilerde rüzgar yardımı ile tozlaşmadır. Serin ve soğuk bölgelerde bitkilerin çoğu bu yolla tozlanır. Örnek olarak Coniferae (Kozalaklı bitkiler) ve Glumiflorae (Kavuzlu bitkiler = buğdaygiller) verilebilir. Anemophily yolunu kullanan bitkilerin büyük çoğunluğu, özellikle de ağaçlarda çiçekler tek evciklidir. Bazılarının polenlerinde hava torbacıkları bulunur. Rüzgarla Tozlanan Bitkilerin Özellikleri 1. Çiçeklerde periant yapraklar altta gelişmiştir. 2. Stamenler uzundur. 3. Stigma dışa çıkık ve üzeri tüylüdür.

Rüzgarla Tozlanmanın Dezavantajları 1. Polenlerin uygun zamanda stigma üzerine gelme şansı düşüktür. 2. Bitkiler çok fazla sayıda polen üretmek zorundadırlar. 3. Tozlanma mevsiminde rüzgar esmeyebilir. Rüzgarla Yayılma Anemochory: Bitkilerin rüzgar yardımı ile yayılmasına denir. Anemochor: Rüzgar yardımı ile yayılan bitki anlamındadır.

Rüzgarla Yayılmayı Kolaylaştırıcı Mekanizmalar 1. Küçük Tohumlar Bazı bitkilerin tohumları çok küçüktür (0. 003 mg). Orchidaceae, Ericaceae, Orobanchaceae gibi familyalar bu gruptadırlar.

2. Tüylü Tohumlar Compositeae, Salicaceae gibi familyalarda tohumlar tüylü yapıdadır. Taraxacum-Aslandişi Populus-Kavak

3. Kanatlı Tohumlar Pinus-Çam Betula, Pinus, Acer, Fraxinus gibi bitkilerde tohumlar kanatlı yapıdadır. Acer-Akçaağaç Betula-Huş Fraxinus-Dişbudak

4. Balonumsu Tohumlar Chenopodiaceae familyasındaki gibi bitkilerin tohumları şişkindir, içi hava dolu bolan gibi görünür. Chenopidiaceae Physalis

5. Tohumları kapsül içinde olanlar Bu tür bitkilerde meyve kapsül şeklinde olup içinde çok sayıda tohum bulunur. Rüzgar etiği zaman kapsül sallanır ve tohumlar etrafa saçılır. Papaver rhoeas - Gelincik Papaver somniferum - Haşhaş

6. Tüm bitki olarak yayılanlar Bazı bitkiler olgunlaştıklarında tamamen topraktan kopar ve rüzgar yardımıyla yer değiştirirler (yuvarlanırlar). Bu arada da tohumlarını dökerler. Salsola-Sodaotu

Dünyada farklı enlemlerdeki bölgeler farklı yoğunlukta güneş ışığı alır ve farklı sıcaklıklara sahip olur. Tropiklerdeki sıcak hava serin havayı çekerek yükselir. Yağmurlar bu bölgelere yağar ve yeşil alanlar oluşur. Tropik altı bölgelere alçalan kuru hava bu bölgelerin nemini emer ve kurak hale getirerek Avustralya ve Kuzey Afrika çöllerinin oluşumunu sağlar.

Eserek dağı aşan nemli rüzgarlar yoğunlaşarak yağmurları oluşturur. Yeşil bölgeler zengin bir biyolojik hayata sahipken nemini bırakan rüzgarların (alçalan kuru hava) ulaştığı düzlükler, çöllerin oluşumunu sağlar. Kalifornia Movaje çölü