PSKOLOJK SORUNLAR VE STENMEYEN DAVRANILAR 1 Uyum ve

PSİKOLOJİK SORUNLAR VE İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR 1

Uyum ve Davranış Sorunları Çocuklar gelişim dönemlerindeki sorunların çözümünde engellerle karşılaşırsa, olağan olarak nitelendirilen bu sorunların çözümü sonraki gelişim dönemlerine ve ileriki yaşlara ertelenir. Bu durumda ortaya çıkan sorunlar uyum ve davranış bozuklukları olarak adlandırılır. Çocuğun ruhsal gelişiminde anne babanın desteğiyle birlikte tutumu da çok önemlidir. Örneğin; çocuğa kendi başına yemek yeme alışkanlığı verilmezse ya da tuvalet eğitimi 2 -3 yaşlarında sağlanmazsa sorunlar bir sonraki döneme aktarılır ve yeni dönem sorunlarıyla giderek büyür. 2

Çocuklardaki Ruhsal Sorunlar Dış etkenler (anne-baba tutumu, ev yaşantısı, çevre vs) Çocuğun yapısı ve hastalıklar Uyumsuzluklar (aile içi iletişim, yaşantılar ya da yanlış yetiştirme vs) 3

Gelişim döneminin getirdiği normal bir davranış mı yoksa gerçekten bir davranış problemi söz konusu mu şeklindeki soruları yanıtlayabilmek için dikkatli bir değerlendirme gerekir. 4

İstenmeyen Bir Davranışın tespiti için nelere dikkat etmeliyiz? 1. Çocuğun Gelişim Dönemi 2. Belirtinin Sıklığı 3. Davranışın Şiddeti 4. Davranışın Sürekliliği 5. Bir Davranışın Başka Hangi Davranışlara Eşlik Ettiği 6. Çocuğun Geçmişteki Uyumu ve Olumlu Özellikleri 5

Uyumsuzluk Çeşitleri 1 -Davranış Bozuklukları İnatçılık Yalan Söyleme Çalma Saldırganlık Yangın Çıkarma Okuldan Kaçma Sinirlilik, Geçimsizlik, Kavgacılık 6

Uyumsuzluk Çeşitleri 2 -Duygusal Bozuklukları Korkular Kaygı (Kaçınma-Aşırı Kaygı) Ayrılık Kaygısı ve Okul Fobisi Obsesiflik (kuruntu ve saplantılı düşünceler) Tikler Uyku Bozuklukları Beslenme Sorunları Kekemelik 7

Uyumsuzluk Çeşitleri 3 -Alışkanlık Bozuklukları Parmak Tırnak Emme Yeme Altını Islatma Kaka Kaçırma Mastürbasyon 8

Uyumsuzluk Çeşitleri 4 -Ağır Ruhsal Bozukluklar İçe Kapanıklık-Çocuk Psikozları (Otizm) 9

Uyumsuzluk Çeşitleri 567 Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği Zeka Gerilikleri Öğrenme Güçlükleri 10

11 ÇOUKLARDA GÖZLENEN PSİKOLOJİK SORUNLARIN SEBEPLERİ • Kalıtsal özellikler, • Sevgi ve güvenlik ihtiyaçlarını karşılayacak aile ortamından yoksun olma, • Travmatik yaşantılar, • Anne-baba tutumları, • Karşılanmayan duygusal ihtiyaçlar, • Diğer çevresel etmenler…

12 İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR • Gelişim döneminin getirdiği normal bir davranış mı yoksa gerçekten bir davranış problemi söz konusu mu şeklindeki soruları yanıtlayabilmek için dikkatli bir değerlendirme gerekir.

13 • • Yaramazlık Hırçınlık Saldırganlık Küfretme İnatlaşma Kıskançlık Sorumsuz davranışlar Okul Reddi • • • Altını ıslatma Yalan söylem Çalma (Hırsızlık) Tırnak yeme Tikler Dikkat eksikliği ve hiperaktivite

14 • İstenmeyen davranışların çocuğun gelişim döneminin getirdiği bir davranış sorunu mu yoksa gerçekten bir davranış problemi mi olduğunu doğru yanıtlayabilmek için bu davranışları dikkatli bir şekilde değerlendirmek gerekir. • Bunun içinde dikkate alınması gereken bazı kriterler vardır:

15 1)ÇOCUĞUN GELİŞİM DÖNEMİ: • Davranış belli bir gelişim döneminde görülen, geçici bir durum olabilir. • Örn: 4 -5 yaşına kadar olan alt ıslatmalar, kısa süren konuşma düzensizlikleri kaygı duyulmasını gerektirmeyebilir.

16 2) BELİRTİNİN SIKLIĞI: • Çocuğun yaptığı davranışın ne kadar sıklıkta yapıldığı önemlidir. Ara sıra söz dinlememe, yaramazlık yapma, evde huysuz ve hırçın ama dışarıda uyumlu olan çocukların davranışları olağandır. • Her söylenene zıt davranışlar gösteren, okulda ve çevrede sürüp giden davranışlar ruhsal açıdan incelenmelidir.

17 3) DAVRANIŞIN ŞİDDETİ: • Davranışın yoğunluğu hat safhalara geldiğinde sorun sinyali verir. Örn; çocuk mikrop korkusundan sürekli ellerini yıkıyorsa, üstünün tozlanmasından huylanıp giysi değiştiriyorsa titizliği sorun boyutlarına ulaşmış demektir.

18 4) DAVRANIŞIN SÜREKLİLİĞİ: • Süreklilik gösteren davranışlarla, bir müddet olup kaybolan davranışlar aynı düzeyde tutulamaz. Örn: kardeş kıskançlığı nedeniyle hırçın ve huysuz olan çocuk davranışı, normal problem davranış olarak nitelendirilebilir. Ancak sorunların sürmesi uyumsuzluk olarak saptanabilir.

SALDIRGANLIK Saldırganlık, çocuğun genellikle kendi akranlarına ve başkalarına vurması, ısırması, tekmelemesi, eşyaları fırlatması ve tükürmesi gibi zarar vermeyi hedefleyen davranışlarda bulunmasıdır. 19

SALDIRGANLIĞIN NEDENLERİ Saldırgan davranışların ebeveynler tarafından ödüllendirilmesi Çocuğun yetişkinlerden katı ceza, anlayışsızlık ve yetersiz sevgi görmesi Televizyonun ve kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi Olumsuz Anne-baba tutumları Aile içi şiddet Beyin zarı iltihabı, beyin zedelenmesi gibi fizyolojik sorunlar 20

SALDIRGANLIK KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Çocuğa saldırganlık modeli olmayın. Saldırgan davranışlara tolerans göstermeyin. Saldırgan davranışları kesinlikle dayakla cezalandırmayın. Çocuk gergin ve sinirliyken onunla tartışmayın, sakinleşmesini bekleyin, daha sonra davranışı ile ilgili konuşun. 21

Çocuk saldırgan davranışları ile isteklerini elde edemeyeceğini, görmeli ve yaşamalıdır. Olumlu davranışı görüp pekiştirin, olumsuz davranışı görmezlikten gelin. Çocuğa sosyal olgunluğuna uygun çeşitli sorumluluklar verin, başarma duygusunu yaşamasını sağlayın. Çocuğa şiddet içeren televizyon programları seyrettirmeyin. Her yaş ve dönemde çocuğun temel ihtiyaçları zamanında yerine getirin. Kızgınlıktan kurtulmak için alternatifler bulun. 22

ÇALMA Çalma, çocuğun kendine ait olmayan bir eşyayı, bir nesneyi izinsiz olarak alıp ona sahip olmasıdır. Yapılan davranışın çalma olup olmadığını söyleyebilmek için çocuğun gelişim dönem özelliklerini iyi bilmemiz gerekir. 23

ÇALMANIN NEDENLERİ Çocuğa yeterli harçlık verilmemesi, çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanmaması, Çocuğun hayatında önemli bir yoksunluk yaşaması, Çocukta mülkiyet kavramının gelişmemiş olması, Özellikle pasif veya başarısız bir çocuğun kendisini akran grubuna kabul ettirme isteği, 24

ÇALMA DAVRANIŞI KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Toplumsal İyi değerleri öğretin. model olun. Çocuğun kendisine ait eşyalarının olmasını sağlayın. 25

YALAN Yalan, insanları aldatmak amacı ile uydurulmuş kasıtlı davranış veya sözdür. 26

YALANIN NEDENLERİ Baskıcı ve otoriter ana-baba tutumları, Aile kurallarının çok ağır olması, Çocuğun sık eleştirilmesi ve başkalarıyla kıyaslanması, iletişimin yetersiz olması Çocuğun mükemmelliğe zorlanması, 27

YALAN KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Aşırı tepki göstermemeye özen gösteriniz Çocuklarınızdan beklentilerinizi onu tanıyarak belirleyiniz. Baskıdan kaçının ve koyduğunuz kuralların çocuğunuzun yaşamında ona ve seçimlerine alan bırakmayacak kadar çok olmamasına özen gösteriniz. Çocuğunuzun istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini sizinle konuşabilmesini sağlayın. 28

KÜFÜR İnsanların genellikle kızgınlık, öfke veya engellenmelerle karşılaştıklarında kullandıkları kötü kelimelere küfür denir. 29

KÜFÜRÜN NEDENLERİ Çocuğun büyüklerini model alması, Dikkat çekmek isteği, Büyüdüğünü ispatlama, Ağızdan kaçırıvermesi, Akranları tarafından onaylanma gereksinimi. 30

KÜFÜR KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Çocuğunuza iyi model olun. Eğer siz küfür ederseniz çocuğunuz da eder. Çocuğunuz küfrettiğinde kesinlikle şiddet ve tehdit kullanmayın. Çocuğunuzun küfür etmesine tanık olduğunuzda aşırı tepki vermeyin. Çocuğunuza, kızgınlığını daha olumlu nasıl ifade edebileceğini öğretin. Çocuğunuzu resim, müzik, şiir, spor gibi uğraşlara yönlendirin. 31

TİKLER Tikler, bir kas grubunda yinelenen, istemsiz hareketlerle belirtilen bir bozukluktur. 32

TİKLER KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Çocuğunuza karşı kesinlikle olumsuz ve sert tepkide bulunmayın. Çocuğunuzda tik görüldüğünde, sürekli ikaz etmeyin. Çocuğunuzun tiki ile alay etmeyin ve eleştirmeyin! Çocuğunuzda tik görüldüğünde bir uzmana götürün. 33

OKUL REDDİ Çocuklarda okula gitmek istememe ve gitmeme durumu olarak tanımlanabilir. 34

OKUL REDDİNİN BELİRTİLERİ Sık sık karın ağrısı, baş ağrısı mide bulantısı, iştahsızlık hatta kusma gibi şikâyetlerde bulunurlar. Anne-babasının kendisiyle okula gitmesini ister ve gittiklerinde bırakmak istemez. Ağlar, hırçınlaşır. Okula gitmediği zamanlarda son derece rahat ve mutludur. Ödevlerine gereken ilgiyi göstermez. Bazen okula giderken geri döner ve birçok bahane uydurur. 35

OKUL REDDİNİN NEDENLERİ Anne-babanın, çocuğuna karşı aşırı bağımlı bir tutumunun olması Çocuğun, anneden ayrılma korkusu yaşaması. Ailede boşanma, ekonomik problemlerin veya stresli bir ev ortamının olması. Çocuğun okulda arkadaşları tarafından kabul görmemesi, hırpalanması. 36

OKUL REDDİ KONUSUNDA AİLELERE ÖNERİLER • Çocuğunuza karşı tutumunuzu gözden geçirin. Ne siz ona, ne de o size bağımlı olsun. Çocuğunuza aşırı tepkili ve baskıcı davranmayın. Bu durumun birçok çocukta görüldüğünü unutmayın ve bunu çocuğunuza da söyleyin. Çocuğunuza okula gitmediğinde derslerinden de geri kalacağını, bu nedenle sorunun daha da büyümemesi için okula gitmesi gerektiğini anlatın. Çocuğunuzun okuluyla işbirliği içerisinde olun. Çocuğunuzla iletişiminiz güçlü olsun ki yaşadığı kaygı, sıkıntı ve endişeleri sizinle paylaşabilsin.

İNATÇILIK Anne-babaların en çok dile getirdikleri problemlerden biridir inatçılık. Çünkü her yaş döneminde görülür. 2 -3 yaşlarında ilk görülmeye başlar. Ergenlikte de ortaya çıkar. Varlıklarını ve bağımsızlıklarını kabul ettirmeye başlamaları yanı sıra keşfetme merakları bu inatlaşmaları tetikler. Çocuklar sadece annebabalarıyla değil çevresindeki diğer insanlarla da inatlaşmaya girer. 38

İNATÇILIĞIN NEDENLERİ Anne ve babanın çocuğa karşı tutumlarının tutarlı olmaması, Örneğin; Annenin “evet” dediği bir konuya babanın “hayır” demesi Çocuğa ihtiyacı olan bağımsızlık duygusunun verilmemesi, 39

İNATÇILIK KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Anne-baba olarak ortak tutumlar geliştirin. Çocuğunuza öfkeli ve tepkili yaklaşmayın. Çocuğunuzun istediklerini inatlaşmadığı zamanlarda yerine getirin. Çocuğunuza istediği şeyi neden yapamayacağınızı açık ve anlaşılır bir dille anlatın. Kurallarınızı uygularken tutarlı ve kararlı olun. Asla çocuğunuzla bir güç ve inat savaşına girmeyin. Çocuğunuza seçenek sunarak seçme şansı verin, 40

DİKKAT EKSİKLİĞİ, HİPERAKTİVİTE Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite beraberinde öğrenme güçlüğü de gösterebilen bir davranış sorunudur. Bir kişide DEHB olduğunu söyleyebilmek için Dikkat Eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtilerinin 7 yaşından önce ve birden fazla ortamda (okul-ev) görülmesi, sürekli olması ve kişinin yaşamını etkilemesi gerekir. Tüm çocukların %3’ünde görülür. Erkeklerde daha sık rastlanır. Ergenlik döneminde belirtilerde azalma olur fakat tamamen yok olmaz. 41

DEHB KONUSUNDA AİLEYE ÖNERİLER Sorunu çözebilmek için öncelikle sorunun varlığını kabullenin. Çocuğunuza karşı aşırı otoriter veya aşırı hoşgörülü davranmayın. Çocuğunuzun günlük yaşantısındaki aktiviteleri (kahvaltı, oyun, yemek, uyku saatleri gibi) mutlaka planlayın. Talimatlarınızı ve isteklerinizi kısa cümlelerle ifade edin. Aynı anda birden fazla şey istemeyin. Olumlu davranışlarını mutlaka pekiştirin. Çocuğunuzun doktoru ve öğretmeni ile mutlaka işbirliği içerisinde olun. Çocuğunuzu sportif faaliyetlere yönlendirin. 42

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler 43