nfeksiyon Hastalklarn Giri Enfeksiyon Hastalklar Epidemiyolojisi retim Grevlisi

İnfeksiyon Hastalıkların Giriş, Enfeksiyon Hastalıkları Epidemiyolojisi Öğretim Görevlisi Süleyman Emre KOCACAN

• Enfeksiyon: Canlı hastalık etkenlerinin vücuda girerek yerleşmesi, yaşama ve çoğalma ortamı bulması ve lezyon oluşturmasıdır. • Enfeksiyon hastalığı: Bu lezyonlara bağlı olarak ortaya çıkan klinik tablo ya da hastalıktır. • Enfeksiyon hastalıkları dünyada yaygın olan bir hastalık grubudur • Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünyadaki toplam ölümlerin yaklaşık üçte birinin enfeksiyon hastalıklarından kaynaklandığını belirtmektedir

• Enfeksiyon oluşumunu belirleyen en önemli faktörler, q Mikroorganizmanın virülansı, q Mikroorganizmanın organizmaya giren miktarı(enfeksiyon dozu) q Konağın duyarlılığı (konağın bağışıklık durumu)dır.

Temel Tanımlar • Bulaşma süresi: Hastalık etkeninin çevreye yayılarak başka bir insana, yani kaynaktan sağlam kişiye bulaştığı zaman aralığına bulaşma süresi denir. Bulaşma süresi, genellikle kuluçka döneminin sonunda başlayıp hastalık belirtilerinin ortadan kalkmasıyla sona erer ancak bazı hastalıklarda belirtiler ortadan kalktıktan sonra da sürebilir. Örneğin, bulaşıcı sarılıkta belirtiler ortadan kalktıktan sonra yapılan kan alışverişiyle hastalık bulaşabilir. Hastalıkların bulaşma sürelerinin bilinmesi, bulaşıcı hastalıklardan korunma açısından önemlidir. • Enfeksiyon dozu: Mikroorganizmanın hastalık oluşturabilmesi için gerekli olan sayısal yeterliliğidir. Yani hastalandırabilmek için gerekli en az mikroorganizma sayısıdır. • Çapraz enfeksiyon: Hastalık etkeninin hasta kişiden hasta olmayan kişiye sağlık personeli tarafından gerekli önlemlerin alınmaması nedeniyle bulaştırılmasıdır. • Patojenite: Enfeksiyon etkeninin hastalık yapabilme yeteneğine patojenite denir. Patojen bir etkenin enfekte ettiği kişilerin hepsi hasta olmaz. Patojenitesi yüksek olan etken, enfekte ettiği kişiler arasından çok sayıda kişiyi hasta eder. Patojenitesi düşük etken ise çok sayıda kişiyi enfekte etse de az sayıda kişiyi hasta eder.

• Bakteriyemi: Bakterilerin üreme olmaksızın kanda bulunması ve kan ile vücuda yayılmasına bakteriyemi denir. Kana karışan sadece bakteriler değildir. Enfeksiyon etkenlerinden riketsiyalar ve virüsler de kana karışabilir. Bu durumda bakteriyemi terimi yerine riketsiyemi ve viremi terimleri kullanılır. • Septisemi: Dolaşıma karışan enfeksiyon etkeninin kanda üremesi durumuna septisemi denir. • Toksemi: Enfeksiyon etkeninin hastalık yapıcı zehirli maddelerini (toksin) kana salgılaması ve bu salgıların (toksinlerin) kan yoluyla vücuda yayılmasına toksemi denir. Enfeksiyon etkenlerinin bazıları kendisi hastalık oluştururken bazıları da salgıladıkları toksinlerle hastalık oluşturur.

• Kontaminasyon: Kelime anlamı olarak kirlenme, bulaşmayı ifade eder. Temiz bir yüzeye, ortama veya dokuya, kirli bir ortamdan dolaylı olarak kirliliğin taşınmasına, kontaminasyon denir. Hastalık etkeni mikroorganizmanın bulaştığı nesnelere de kontamine denir. • Tropizm – Organotropizm: Bazı enfeksiyon etkenleri vücuda hangi yolla girerse girsin belli organlara ulaşıp orada hastalık yapar. Enfeksiyon etkenlerinin belli bir organ seçmelerine tropizm-organotropizm (organ seçme) denir. Örneğin, hangi yolla girerse girsin hepatit etkeninin karaciğerde; kuduz etkeninin beyinde hastalık yapması gibi.

• İnvazyon: Mikroorganizmanın yerleştiği dokudan vücudun başka dokularına yayılma yeteneğini ifade eder. • Portör: Herhangi bir hastalık belirtisi göstermeyen ancak enfeksiyon etkenini vücutlarında bulunduran, çoğaltan ve herhangi bir yolla etrafa yayan insanlara, portör (enfeksiyon taşıyıcısı) denir.

• Enfeksiyon kaynağı ve rezervuar Enfeksiyon kaynağı, enfeksiyonun alındığı hayvanlardır veya insanlardır. Enfeksiyon kaynağı olarak insanlar, hasta insanlar olabilir veya hastalık etkenini taşıyan fakat hastalık tablosu olmayan taşıyıcılar ( portörler) olabilir. Rezervuar ise, patojen mikroorganizmaların insan dışında yaşadıkları ekolojik ortamlardır. Legionella için tatlı sular, Borellia için küçük kemiricileri örnek verilebilir. • Zoonoz Vertebralı canlılardan insanlara bulaşan enfeksiyonlar zoonoz hastalıklar olarak isimlendirilmektedir. Bunlar için en tipik örneği, ülkemizde sık karşılan bruselloz, şarbon, kuduz, tularemi gibi hastalıklar oluşturmaktadır. • Vektör yada taşıyıcı, artropod cinsi bir hayvanlar anlaşılmaktadır. Vektörler enfekte insanlardan patojenleri alıp, duyarlı insanlara taşırlar. Bunlara en iyi örnek; sivrisinekler, kene, bit ve pirelerdir.

• Enfeksiyon hastalıklarının seyrinde temel basamaklar: 1 -Etkenle karşılaşma ve enfektif ajanın alınması 2 -İnkübasyon dönemi 3 -Prodrom dönemi 4 -Spesifik klinik bulgular dönemi 5 -Nekahat dönemi 6 -İyileşme dönemi

1 -Etkenle karşılaşma ve enfektif ajanın alınması Enfeksiyon etkenlerinin bulaş yolları • Enfeksiyon etkenleri, organizmaya genellikle deri ve mukozalar yolu ile bulaşır • Artropodların ısırması ile direk inokülasyon ile bulaşabilir. • Enfeksiyon etkenlerinin deri ve mukozalarla bulaşı, enfeksiyon kaynağı ile direk temas yolu ile veya hastaların çevreyi kontamine etmeleri, bu kontamine alanlardan indirek yolla bulaşabilir. • Aksırık , öksürük etrafa yayılan damlacıklar(10 mikrometre ve daha büyük partiküller ) ile deri ve mukozalara direk bulaşması veya aerozolların (5 mikrometre den küçük partiküller) solunması ile enfeksiyon etkeninin organizmaya solunum yolu ile girmesi ile bulaşabilir. • Kontamine gıdaların tüketilmesi veya kontamine suların içilmesi ile enfeksiyon etkeni gastrointestinal kanaldan alınır. Gıda kaynaklı ve su kaynaklı enfeksiyonlar bu şekilde bulaşır. • Bir grup enfeksiyonlar da cinsel ilişki ile bulaşmaktadır. • Ayrıca enjeksiyonlar, operasyonlar gibi tıbbi işlemler ile de enfeksiyon bulaşır.

2 -İnkübasyon (Kuluçka) dönemi: • Enfeksiyon etkeninin vücuda girmesinden prodromal belirtilerin ortaya çıkmasına kadar geçen dönemdir. • Bu dönemde semptom ve bulgu yoktur. • İnkübasyon süresi enfektif ajanın türüne vücuda giren etken miktarına/sayısına enfektif ajanın virülansına konağın direncine göre değişebilmektedir • Her enfeksiyon hastalığı için kabul edilen bir asgari ve azami inkübasyon süresi bulunmaktadır. Bu sürenin sonunda hastalık belirtileri ortaya çıkabilir, enfeksiyon hiç gelişmeyebilir veya enfeksiyon latent olarak geçirilebilir. Enfeksiyonların teşhisi, önlenmesi ve tedavisinde inkübasyon döneminin bilinmesi çok önemlidir.

3 -Prodrom Dönemi • İnkübasyon döneminin sonundan tipik klinik bulguların ortaya çıkmasına kadar olan, genellikle özgül olmayan bulguların ve belirtilerin bulunduğu dönemdir. • Bu dönemin uzunluğu için kesin bir süre verilemez. Çoğu zaman gelişen özgül olmayan bulgular spesifik klinik bulgularla iç içe girmiştir. Genellikle bir kaç gün yada bir hafta kadar sürebilir. • Bu dönemde, özgül olmayan ateş, baş ağrısı, halsizlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, bitkinlik, sırt ve eklem ağrıları gibi sistemik belirtiler görülür. • Enfeksiyonun giriş yeri cilt veya mukoza ise daha sık olmakla beraber ciltte lokal şişlik, kızarıklık vb. görülebilir. • Solunum yolu ve bazen de gıda ile bulaşan enfeksiyonlarda boğaz ağrısı, nezle, irritatif öksürük gibi lokal semptomlar da olabilir.

4 -Özgül klinik bulgular dönemi • Prodrom dönemin sonundan hastalığın ileri dönemine kadar olan devredir. Bu dönemde görülen belirtilerin en azından bir kısmı o enfeksiyon hastalığına has bulgulardır. Görülen semptom ve belirtiler etkenin yerleşmiş olduğu sistemde yaptığı spesifik patolojik değişmelerdir. • Özgül klinik bulgular dönemi esas hastalık dönemi olarak kabul edilir. Bu dönemin sonunda kişi bu hastalıktan tamamen iyileşir veya hastalık ölüm ile sonuçlanabilir. Şifayla sonuçlanan durumlarda, ciddi klinik bulgular dönemini klinik belirtilerin azalması dönemi (defervesans) takip eder. Bu süre hastalığa ve hastaya bağlı olarak bir kaç gün ya da hafta sürebilir. • v v Etken mikroorganizmanın özellikleri, hastanın daha önceden aşılı olması daha önce aynı hastalığı geçirmesiyle oluşmuş kısmi bağışıklık erken dönemde alınan kısmen etkili tedavi genel vücut direnci gibi bazı faktörler nedeni ile bir kısım enfeksiyonda klinik seyir klasik bilgilerle uyuşmayabilir veya tüm klinik bulgular tam olarak gözlenmez. Buna “Abortif Enfeksiyon” denir.

5 -Nekahat Dönemi • Nekahat; bir hastalığı geçiren şahsın tamamen eski sağlığına kavuşabilmesi için geçen süreye verilen addır. Nekahat devresi hastalığın özelliğine ve kişiye bağlı olarak çok kısa veya çok uzun sürebilir. Bu süreyi; hastanın yaşı, genel vücut direnci, hastalığın cinsi, uygulanan tedavi ve bakım kalitesi etkileyebilir. • Bazı akut hastalıklar sonrasındaki nekahat döneminde aşırı derecede yorgunluk ve halsizlik olabilir. • Hastalarda bu dönemde hareketsiz kalmaktan dolayı tromboflebit ve emboli gibi komplikasyonlar sıklıkla ortaya çıkabilir. • Nekahat dönemi esnasında hastanın iyi beslenmesi ve istirahati gereklidir. • Bazı enfeksiyon hastalıklarında, nekahat dönemindeki kişilerden alınan serumlar bol miktarda antikorlar içerdikleri için pasif bağışıklıkta kullanılabilmektedir.

6 -İyileşme Dönemi Nekahat dönemi sonrasındaki dönemdir. Artık bu dönemde hastalık tamamen iyileşmiştir. Herhangi bir semptom veya bulgu kalmadığı gibi vücut fonksiyonları da tamamen normale dönmüştür.

Enfeksiyon Hastalıklarının Genel Belirtileri Enfeksiyon hastalıkları; halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, deri döküntüleri, ağrı ve ateş şeklinde görülmektedir. Vücudun aşırı ısınmasına hipertermi denir. Hipertermi durumu vücudun mikroorganizmayla mücadelesi antikor hücrelerinin savunmaya geçmesi sonucu ortaya çıkar.

TEŞEKKÜRLER