KAFYE VE DZL EKLLER KAFYE UYAK Uyak iirde

KAFİYE VE DİZİLİŞ ŞEKİLLERİ

KAFİYE ( UYAK ) Uyak , şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir. Şiirde uyak , dize sonlarında bulunan farklı görevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sözcükler arasında görülür. Dize sonlarında yinelenen aynı görevdeki ekler ya da sözcükler uyak değildir. Bunlara redif denir.

Kafiye Çeşitleri a ) Yarım Kafiye b ) Tam Kafiye c ) Zengin Kafiye d ) Tunç Kafiye e ) Cinaslı Kafiye

A ) Yarım Kafiye Mısra sonlarında görevce ve anlamca birbirinden farklı tek ses benzerliklerine yarım kafiye denir.

Garip gönlüm durmaz oldu Gözün ırak görmez oldu İşe güce varmaz oldu Elim yavaşça Bu dörtlükte “r” ler yarım kafiyedir.

Senin için giyeceğim alları Irak idi , yakın ettim yolları dizelerinde “al-yol” sözcüklerinde “l” sesi ortaktır. Bu da yarım uyaktır.

Akşam olur , kuşlar konar dallara Susamış yıldızlar iner göllere İnce güzeller dizilir yollara İçlerinde seni göremiyorum “lara” redif “l” yarım kafiye

B ) Tam Kafiye Mısra sonlarında bir ünlü bir ünsüz yani iki ses benzeşmesiyle yapılan kafiyelerdir.

“ Baktım ki gökyüzü baştan başa bulut Gönül diyor ki o güzel günleri unut “ Bu mısralarda “bulut“ve “unut” kelimeleri kafiyelidir. Bu kelimelerde “ut” sesleri tam kafiyedir.

Ne kaşadır ne gözedir Meylimiz güzel yüzedir Daima solmaz tazedir Bu bizim gülistanımız “lara” redif “ze” ler tam kafiye

İster çekiçle kır , kazma ile kaz İstersen adımı dağa taşa yaz dizelerinde “kaz-yaz” sözcüklerinde “az” sesleri ortaktır. Bu, iki ses benzerliği tam uyaktır.

C ) Zengin Kafiye Mısra sonlarında görevce ve anlamca birbirinden farklı üç ve daha fazla ses benzeşmesine zengin kafiye denir.

“Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk Soğuk bir mart sabahı… Buz tutuyor soluk. ” Bu mısralarda “luk” lar görev ve anlamca birbirinden farklı olduğu için kafiye; üç ses benzeşmesi olduğu için zengin kafiyedir.

“ Geçen dert değil ki aransın çare İşte gülen servi , susan minare “ “are” zengin kafiye

Bu bir eski sözdür söylenir ezel Dilber akçe ister dinlemez gazel Zengince bir aşık bulsa bir güzel Züğürdü feryada salması vardır. Yukarıdaki dizelerin sonundaki “ezel, gazel, güzel” sözcüklerinde “ zel “ sesleri benzerdir. Dize sonlarında bulunan bu üç ses benzerliği zengin uyaktır.

D ) Tunç Kafiye Mısra sonlarında birbiriyle kafiyeli iki kelimeden birinin diğerinin içinde yer almasıyla oluşan kafiye türüdür.

“ Çınla ey coşkun deniz kayalıklarda çınla Sar bütün kumsalları o dolaşık saçınla. “ Mısralarında “çınla “ kelimesi “saçınla “ kelimesinin içinde olduğu için tunç kafiyedir.

“ Gurbet ademden kara , hasret ölümden acı Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı “ “acı “ tunç kafiye

N’oldu sana , yeşil pancurun indi Karanlık akşamlara döndü ikindi dizelerinde birinci dizenin sonundaki “ indi “ sözcüğü , ikinci dizedeki “ ikindi “ sözcüğünün içinde tamamen yer almıştır. Bu nedenle burada tunç uyak vardır.

E ) Cinaslı Kafiye Sesleri aynı fakat anlamları farklı kelimelerin kafiye olarak kullanıldığı kafiye çeşididir.

Bağbana Bahçe sana bağ bana Değme zincir kar etmez Zülfün teli bağ bana. “ bağbana “ cinaslı kafiye

Niçin kondun a bülbül Kapındaki asmaya Ben yarimden ayrılmam Götürseler asmaya. “ asmaya “ cinaslı kafiye

KAFİYE DİZİLİŞ ŞEKİLLERİ 1 ) Çapraz Uyak 2 ) Sarma Uyak 3 ) Düz uyak 4 ) Mani Tipi 5 ) Koşma Tipi

1 ) Çapraz Uyak Her dörtlüğün 1. ile 3. , 2. ile 4. dizeleri arasında yapılan uyağa “çapraz uyak “ denir. Çapraz uyak “a b “ şeklinde gösterilir.

Sessizce bekledim seni dün gece a Pencerem mehtaba açık olarak b Hayalen resmini çizdim gizlice a İsmini söyledim içten duyarak b ------- a --------b

2 ) Sarma Uyak Her dörtlüğün 1. ile 4. , 2. ile 3. dizelerinin kendi arasında kafiyelenmesine “ sarma uyak “ denir. Sarma uyak a b b a şeklinde gösterilir.

Nerden geldiniz , nasıl bu karanlığa Hangi deniz kıyısından , hangi bahçeden Bir baygın koku gibi insanı mest eden Nasıl boğdunuz her yeri dopdolu aydınlığa ------ b ------ a a b b a

3 ) Düz Uyak Her dörtlüğün 1. ile 2. , 3. ile 4. dizelerinin ya da bütün dizelerinin kendi arasında kafiyelenmesine “ düz uyak “ denir. Düz uyak “ a a b b “ ya da “ a a “ şeklinde gösterilir.

Ey cici kırlangıcım , benim ipekböceğim a Yaklaş , sana pek gizli bir şey söyleyeceğim a Seni gittikçe fazla seviyorum yaramaz b Bugün dünden daha çok ve yarından daha az b -----a -----b

Arkadaş yurduma alçakları uğratma sakın a Siper et gövdeni dursun bu hayasızca akın a Doğacaktır sana va’dettiği hakkın a Kim bilir belki yarın , belki yaından da yakın a ------ a

4 ) Mani Şekli Bir mısranın 1. 2. ve 4. mısraları kendi aralarında 3. mısra da serbest olursa mani tipi kafiye olur. Mani tipi a a x a şeklindedir.

5 ) Koşma Şekli “a b , c c c b , d d d b “ şeklinde oluşan kafiye şekline denir.

HAZIRLAYANA ESRA AYGAR ÖĞRET: Latif BATI www. latifbati. com