Trke Edebiyat Bilgileri Edebiyat Bilgileri 1 iir Bilgisi
Türkçe Edebiyat Bilgileri
Edebiyat Bilgileri 1 Ø Şiir Bilgisi ü Şiir : Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak yazılan yazılardır. ü Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı , dizelerle
Şiirde Tema ( Ana Duygu ) Ø Tema ( Ana duygu ) Ø Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. Ø Bir yerde verilmek istenen mesaj veya ağır basan duygulardır. Ø Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki karşılığı “ tema” dır.
Ø Örnek Ø GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir. Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı sevmektir.
Şiirin Biçimsel Özellikleri v Ölçü ( vezin ) Ø Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği veya hecelerdeki uyumdur. ü Türk edebiyatında ü Hece Ölçüsü ü Aruz Ölçüsü ü Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.
Hece Ölçüsü Ø Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü , mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır. ü Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal ölçüsüdür. ü Daha çok halk şiirinde kullanılır. ü Edebiyatımızda en çok kullanılan hece kalıpları : • 7’li hece ölçüsü • 8’li hece ölçüsü • 11’li hece ölçüsü Ø DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.
Örnek Ø Çıkıp yücesine / seyran eyledim Gördüm ak kuğulu / göller perişan Bir firkat geldi de / durdum ağladım Öpüp kokladığım / güller perişan Çı – kıp yü – ce – si – ne / sey – ran ey – le – dim 1 2 3 4 5 6 + 1 2 3 4 5 6 + 5 = 11’li duraklı hece ölçüsü
Aruz Ölçüsü Ø Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan bir ölçüdür. Ø Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun olmasına dayanır. Ø Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. Ø Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı zor bir ölçüdür.
Örnek Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım _ _. /. _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda / günâhım _ _. /. _ _ Mef'ûlü / Mefâîlü / Feûlün (Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.
Serbest Ölçü Ø Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik yoktur. Ø Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı şiirlerde yoktur. Ø Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. Ø Hece sayıları birbirinden faklıdır. Ø Günümüzde şiirler en çok bu tarzda yazılmaktadır. Ø Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık
Örnek ANLATAMIYORUM Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum. Orhan VELİ
Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye ( Uyak )
Kafiye ( Uyak ) Ø Kafiye ( Uyak ) Ø Dize sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir. Ø Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir; uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. Ø Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. Ø Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok sese dayalı benzerliklerdir.
Redif Ø REDİF Ø Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Ø Redifler kafiyeden sonra gelir. Ø Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Ø Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha sonra da varsa redif aranır.
Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri q YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) q Dize sonlarındaki tek sesin benzerliğine dayanır. q Yarım kafiye , halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.
Örnek 1 y unda so Huri melek var mı senin unda Kız nazarım kaldı usul bo y Kadir gecesinde bayram a y ında Üstüne gölge olan dallar öğünsün. Yarım Kafiye Ø Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy ”, “ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ” sesidir. Ø “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak bilinmelidir.
Örnek 2 ça t ar Gamzesi sineme ba t ar Ak elleri kalem tu t ar Elif kaşların Yazar Elif diye. REDİF YARIM KAFİYE
Örnek 3 Yunus okur di l ler ile REDİF Ol kumru bülbü l ler ile YARIM KAFİYE
Tam Kafiye Ø Tam Kafiye ( Tam Uyak ) Ø Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak ) adı verilir. Ø Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine dayalı kafiyedir.
Örnek 1 Dünyaya geldiğim an da zam an da Yürüdüm aynı İki kapılı bir h Gidiyorum gündüz gece. an REDİF da TAM KAFİYE
Örnek 2 Dere boyu s az olur Gül açılır y az olur REDİF Ben yarime gül demem Gülün ömrü az olur TAM KAFİYE
Örnek 3 REDİF Vurdukça efelerin yere çıplak d iz leri Sarsıntıdan dağların uçuyor ben iz leri TAM KAFİYE
Zengin Kafiye Ø Zengin Kafiye ( Zengin Uyak ) Ø Dize sonlarındaki ikiden fazla ses benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye” denir. Ø Zengin kafiyede en az üç ses benzerliği vardır.
Örnek 1 Anadolu’m, cennet yurdum va tan ım Göğse dolan nefes, kalpte ya tan ım Uğrunda can verip nöbet tu tan ım ZENGİN KAFİYE REDİF
Örnek 2 REDİF ere de Yıkanırdı gölgesi kuytu bir d Yaz kış yeşil bir saksı ZENGİN KAFİYE penc ere de
Örnek 3 Bilginin, bilgin’in o cağ ı okul Annenin, sevginin ku cağ ı okul Askerin, inancın san cağ ı okul ZENGİN KAFİYE Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş. REDİF
Cinaslı Kafiye Ø Dize sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye” denir. Ø Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Ø Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.
Örnek 1 Niçin kondun a bülbül Kapımdaki asmaya ÜZÜM ÇUBUĞU Ben yarimden ayrılmam Götürseler asmaya İDAM ETMEK
Örnek 2 Her nefeste eyledik yüz bin günâh Bir günâha etmedik hiçbir gün âh
Örnek 3 Haylice vakit oldu Ben bu derde yanalı Binmem namert atına Ya mıh düşer ya nal ı
Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )
Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması ) Ø Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Ø Dörtlüğün ya da şiirin tümünün dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene göre sıralanışıdır. Ø Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı harfler verilerek yapılır. Ø Uyak dizilişleri şunlardır : ü Düz Uyak ü Çapraz Uyak ü Sarma Uyak
Düz Uyak ( Düz Kafiye ) Ø İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı oluşudur. ü Düz uyaklarda her dize kendi arasında uyaklıdır. Neden sonra sarsıldı altımda demir Gözlerimin önünden geçti yaylar Kervansaraylar a a
Örnek 2 Oh yavrular seyrederk en Sizi her gün penceremd en ir gel Hatırıma neler Geçmiş , o bir defined ir a DÜZ UYAK a b b DÜZ UYAK
Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye) Ø Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) Ø Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi arasında , Ø 2. dizesiyle de 4. dizesi kendi arasında kafiyelidir. Ø Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak ( Çapraz kafiye) denir.
Örnek 1 1 Dağlar ile ta ş lar ile a 2 Çağırayım Mevlâm seni b 3 Seherdeki ku a ş lar ile 4 Çağırayım Mevlâm seni. ÇAPRAZ UYAK b
Örnek 2 1 Dur yolcu! Bilmeden gelip bast ığın a 2 b at tığ yerdi Bu toprak, bir devrin b ı y Eğil de kulak ver, bu sessiz 3 a Bir vatan kalbinin 4 r ığın at tığ yerdi ı r ÇAPRAZ UYAK b
Sarma Uyak ( Sarma Kafiye ) Ø Bir dörtlüğün 1. dizesiyle 4. dizesinin 2. dizesiyle 3. dizesinin kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ” adı verilir.
Örnek 1 Ne zaman ayrılık saati gels e ir den b dev ir den b Bir gariplik çöker içime b Kalan tek anı gibi bir best e Durmadan çalınır o gamlı SARMA UYAK a a
Örnek 2 Sular soğuk bir a ışık Bakıyoruz hav uz a b Suda omuz om a b uz İki gölge karışık kar ışık SARMA UYAK a
- Slides: 41