KAFYE UYAK Dize sonlarndaki ses benzerliklerine uyak denir

KAFİYE ( UYAK ) : Dize sonlarındaki ses benzerliklerine “uyak” denir. Dize sonlarındaki ses, anlam ve görevce farklı sözcük, ek ya da seslerden oluşur. REDİF : Uyaktan sonra gelen aynı anlamlı sözcüklere veya aynı görevli eklere “redif “denir. Üstümüzden gelen boran, kış gibi Şahin pençesinde yavru kuş gibi Hülya tepeler, hayâl ağaçlar Durgun suda dinlenen yamaçlar

UYAK TÜRLERİ Ses Benzerliklerine Göre Yarım Uyak Tam Uyak Zengin Uyak Tunç Uyak Cinaslı Uyak Şiirdeki Dizilişlerine Göre Düz Uyak Sarma Uyak Çapraz Uyak Mani Tipi Uyak Örüşük Uyak

SES BENZERLİKLERİNE GÖRE UYAKLAR a. Yarım Uyak : Dize sonlarındaki tek ses benzerliklerine denir. Ecel büke belimizi Söyletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun Vatanına kul olur o Her bahçeye gül olur o Geçmez akçe pul olur o Artık değer bulsa gerek -l : yarım uyak -imizi : redif -l : yarım uyak olur o : redif Hani o gezmeler kırda, denizde Hani o cümbüşler, sazlar temmuzda - z : yarım uyak - da : redif

b. Tam Uyak : Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine “tam uyak” denir. Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı Felekler yandı ahımdan muradın şem’i yanmaz mı - an : tam uyak - maz mı : redif Ürperme verir hayale sık Her bir kapıdan giren karanlık Yayla suyun yan gider Yüreğimden kan gider - ık : tam uyak - an : tam uyak gider : redif Dokunma keyfine, yalnız tetik bulun zirâ Deniz kadın gibidir, hiç inanmak olmaz hâ - â : tam uyak

c. Zengin Uyak : Dize sonlarındaki üç ya da daha fazla ses benzerliklerine “zengin uyak” denir. Bilmem ki adını onun kim saklar Besbelli üşütür soğuk topraklar - aklar : zengin uyak Bu sazların duyulur her telinde sâde vatan Sihirli rüzgar eser daima bu topraktan - tan : zengin uyak Zengin uyaklı sözcüklerden biri diğerinin içinde aynen yer alıyorsa “ tunç uyak” oluşur. uyak Ay geçer, yıl geçer uzarsa ara Giyin kara libas yaslan duvara Bursa’da eski bir cami avlusu Mermer şadırvanda şakırdayan su Sabahleyin gökyüzü parlak, ufuk açıktı Güneşli bir havada yaylımız yola çıktı

d. Cinaslı Uyak : Dize sonlarındaki sesleri aynı, anlamları farklı sözcüklerle oluşturulan uyaklara “cinaslı uyak” denir. Ben sana bülbül, bana sen gülşen ol Ko beni ağlayayım, sen gül şen ol Kalem böyle yazılmıştır yazıma Yazım kışa uymaz, kışım yazıma Mani benim ezberim Kan ağlıyor gözlerim Ben o yarin yolunu Ölene dek gözlerim Almadan Kokun aldım almadan ( elmadan) Bir de yüzün göreyim Tanrı canım almadan

ŞİİRDEKİ DİZİLİŞLERİNE GÖRE UYAKLAR a. Düz Uyak : Alt alta gelen dizelerin uyaklı olduğu düzene denir. Buna “mesnevi tarzı uyak” da denir. a a b b Basma bu eşikte benim kalbim var Kalbim ki bir uzak hayale ağlar Kıskanç bir büyüdür bana uzletim Zalim arzularla tutuşan etim a a a b Ne haldeyim ne bilem Tuzaktayım ne gülem Bir garipçe bülbülem Ötmeğe güle geldim

b. Sarma Uyak : Bir şiirde 1. ve 4. , 2. ve 3. mısralar kendi aralarında uyaklıysa “sarmal (sarma) uyak” adını alır. a b c d Gök dibinde havuzun Sularda ellerimiz b a d c Bütün emellerimiz Anlaştı uzun

c. Çapraz Uyak : Bir şiirde 1. ve 3. , 2. ve 4. mısralar kendi aralarında uyaklıysa “çapraz uyak” adını alır. a c Yeryüzünde yalnız benim serseri b d Yeryüzünde yalnız ben derbederim a c Herkesin dünyada varsa bir yeri b d Ben de bütün dünya benimdir derim Ölüm âsûde bahar ülkesidir bir rinde Gönlü her yerde buhurdan gibi tüter Ve serin serviler altında kalan kabrinde Her seher bir gül açar, her gece bir bülbül öter

d. Mani Tipi Uyak : Mani biçimindeki şiirler aşağıdaki gibi uyaklanır. a a x a Dağlarda kar kalmadı Gözlerde fer kalmadı Daha yazacak idim Kağıtta yer kalmadı Kum birikmiş derede Vefasız yar nerede Geçersin belki dedim Bekledim pencerede Elmayı bütün dildim Çamura düştü, sildim Ben yarimin kıymetin Gittikten sonra bildim

e. Örüşük Uyak : İlk kez İtalyan edebiyatında ve “terza - rima” nazım biçiminde kullanılan bu uyak türü, bizde Servet-i Fünun döneminde denenmiştir. Örüşük uyağın kafiyeleniş biçimi aşağıdaki gibidir: a b c d a b c Bir dereden kopardım Bu incecik kamışı Ve bir bıçakla yardım Pek solgunsa da dışı Sesinde gizli berrak Pınarların akışı: Dinle ne şakıyor bak!