Judaizam n n Jevrejski narod se pojavio posle

Judaizam n n Jevrejski narod se pojavio posle 2000. g. p. n. e – vode poreklo od Amorita i posebne narodne grupe – khabira Do 1260. g. p. n. e. – vreme tzv. ‘egipatskog ropstva’ Potom, Jevreji slede proroka Mojsija i odlaze iz Egipta –naselili se u Hananu – 12 plemena Oko 1050. g. p. n. e – Saul – car Izraela – potom David iz plemena Juda – Jerusalim religiozni centar

n n n n Davidov sin Solomon (961 -922. p. n. e. ) – Zavetni kovčeg Nakon Solomonove smrti – podela na Izrael i Judeju 722. g. p. n. e – Asirsko carstvo popedilo Izrael 587. g. p. n. e – Vavilonski car Nabukodonosor osvojio državu Izraela – tzv. ‘vavilonsko ropstvo’ 539. g. p. n. e – persijski car Kir oslobodio Jevreje vavilonskog ropstva U IV v. p. n. e – Judeja pod vlašću Aleksandra Makedonskog i naslednika iz porodice Ptolomeja 40. g. p. n. e. Irod – nadzornik Judeje u ime Rimljana

n n n n Od 6. g. p. n. e Judeja je pod direktnom upravom rimskog prefekta Od 66. do 74. – ustanak Jevreja 133. ustanak Bar Kokhbe Uvođenjem hrišćanstva Jevreji bivaju proganjani i od hrišćana, kasnije i muslimana Naseljavaju, u okviru zajednica, sve do druge polovine XX veka evropski i severnoafrički prostor Holokaust u četvrtoj i petoj deceniji XX veka u Evropi 1947. stvara se država Izrael – do danas teritorijalna nedefinisanost

n n Jevrejsko sveto pismo: Tanakh ili Zakon (hrišćanji je nazivaju Stari zavet), Proroci i spisi – tri dela: Tora ili Pentateuh; Proroke i druge spise – najstariji delovi Tore iz desetog veka pre nove ere Pentateuh: Knjiga Postanja, Knjige Izlaska, Levitski zakonik, Knjiga Brojeva, Deuteronijum Proroci podeljeni na ‘drevne’ i ‘nove’. Drevni sadrže: knjigu Isusa Navina, Knjigu o sudijama, Prva i Druga knjiga Samuilova, Prva i Druga knjiga o Kraljevima – do izlaska iz egipatskog ropstva Novi proročki rukopisi sadrže: predznake i vizije Isaije, Jeremije, Ezekiela i ‘dvanaesotiice’ (Osije, Joila, Amosa, Jone, Zaharija itd. )

n n n Ketuvim (raznoliki rukopisi) sadrže: Psalme, Mudre izreke, Knjigu o Jovu, Pet svitaka, Pesma nad Pesmama, Knjiga o Ruti, Tužaljke, Knjiga propovednikova, Knjiga proroka Danila. . . U drugom veku pre nove ere Septuaginta – zbirka biblijskih tekstova u grčkoj verziji Monoteizam – Knjiga o postanku pominje YHWN – vreme nastanka sveta 5508. g. p. n. e Jevrejski praznici: Nova godina (Roš Hašana), Dan pomirenja (Jom Kipur), Praznik senica (Sukot), Posvećenje (Hanuka), Purim, Pasha i Pentekost Pasha slavi izazak iz Egipta – beskvasni hleb

n n n Jevrejsko proroštvo – glavna poruka je moral Jevrejska apokaliptička literatura – apokalipsa označava otkrivanje ili otkrovenje – eon svetske istorije i eshatološki eon ili zemaljski i nebeski Jerusalim. Jevrejski sveštenici – sadukeji i fariseji – ‘Ne činite bližnjem to što ne želite da on vama čini. To je suština Zakona. Sve drugo je samo komentar. Rabinski judaizam – nastao posle 70. godine – rabin ben Zakai organizovao rabinsku skupštinu u Jamni Kabala – jevrejski misticizam, sinagoga (kuća okupljanja)

n n Talmud (palestinska i vavilonska zbirka) – komentari usmenog predanja – Mišne i Gemare Šabat – najpoznatiji verski praznik - vreme svetosti učenja i odmora

Hrišćanstvo n n Kanonizacija hrišćanstva završena do IV veka Novi zavet – 27 rukopisa – sastoji se od četiri jevanđela: Mateje, Marka, Luke i Jovanaa Najstariji deo hrišćanskog kanona Pavlove (Salve) poslanice nastale između 50 -60. godine ‘Ujedanput, obasja ga svjetlost s neba. I padnuvši na zemlju ču glas gdje mu govori: Savle, Savle zašto me goniš? – A on reče: ‘Ko si ti Gospode? ’ A Gospod reče: Ja sam Isus, kojega ti goniš. . . I odmah progleda i ustavši krsit se; i pošto pojede, okrepi se. ’’

n n n Jevanđela po Marku, Mateju i luki su sinoptička (slična) Jevanđele po Marku – nastalo oko 70. godine Jevanđele po Mateju i Luki je nastalo oko 80. godine Jovan Krstitelj – ne tražeći za sebe zvanje Mesije, objavljivao je neizbežnost nastanka Carstva nebeskog (pominje ga istoričar Josif Flavije) Po predanju Jovan je krstio Isusa – ‘Ovaj ovde je Sin moj voljeni. . . ’

n n n Isus – jevrejski prorok iz Nazreta u Galileji, sin Marije i Josifa Potom je Isus –mashiah na grčkom christos Opis Isusovog života, iskušenje u pustinji – post 40 dana borba protiv častoljublja, srebroljublja i koristoljublja Isusovo učenje nasuprot jevrejske religije Dolaskom u Galileju Isus je proglasi Jevanđelje, odnosno Dobru vest: ‘Došlo je vreme, približi se carstvo Božje: pokajte se i verujte u Jevanđelje’ – poruka izražava eshatološku nadu Potom Isus, okruže malobrojnim učenicima počinje da propoveda i čudotvorno isceljuje

n n Isusovo učenje je uznemirilo dve političke i verske grupe Jevreja – fariseje i saduceje – plaše se obnavljanja verskog fanatizma – zilota Najbliži masi Isus je bio na obali Tiberijskog jezera kada ih je, umnoživši hleb i ribe, nahranio – svetina ga je pozdravila kao novog cara Izrailja – Isus je to odbacio – preostala mu samo 12 učenika Ulazak Isusa u Jerusalim i rasterao ljude ispred Hrama koji su bili podređeni verskom ritualu Jevreja – propoved o vinogradu Tajna večera – euharistija – ‘Uzmite jedite ovo je tijelo moje. ’ ‘Ovo je krv moja novoga zavjeta koja će se proliti za mnoge. ’

n n n Na tajnoj večeri Isus saopštio Petru: ‘noćas dok petao ne zapeva, tri puta ćes me se odreći. ’ Iako je Petar najodaniji učenik – ove reči ukazuju na ljudsku nepostojanost Poruka – kada je u pitanju spasenje, ni vrline ljudi, ni njihovi grehovi se ne računaju, važno je pokajati se i ne gubiti nadu. Petrovo odricanje i pokajanje postali su, u neku ruku, model celog hrišćanskog života Sutradan uhapšen i Jevrejski sud – Sinderion ga je osudio za bogohuljenje – Pontije Pilat na smrtnu kaznu raspećem na krstu

n n n Razapet na brdu Golgota, nakon dva dana je uskrsnuo Vera u uskrslog Isusa pretvorila je šaku demoralisanih begunaca u grupu odlučnih ljudi sigurnih da ne mogu biti pobeđeni Isus: ‘Carstvo Božije neće doći da se vidi; niti će se kazati: evo ga ovdje ili ondje; jer gle, carstvo je Božije unutra u vama. ’ Ljubav prema svim ljudima a ne odabranim – čovečanski a ne jevrejski mesijanizam Ustanovljenje hrišćanske Crkve - apostoli su počeli da propovedaju jevanđelje i ‘činiti mnoga čudesa i znake. ’

n n n Pavle (Salve) iz Tarsa – modelirao hrišćansku religiju – Pavlova poslanica Galatima – izražava osnovu hrišćanske vere – Pavle u uskrslom Mejsiji vid Sina kojeg je Bog poslao radi spasenja ljudi od grehova i smrti – uskrsli Isus ga krsti Kroz sveto krštenje svaki vernik stupa u mističnu vezu sa Hristom Hrišćanska ortodoksija (učenje) ustanovljeno u naredna četiri veka ali i kasnije Pokrštavanje mnogobožaca – najpre u Antiohiji (Sirija) – otpočinje upotreba naziva hrišćani Dolazi do sinkretizma (prožimanja i spajanja) jevrejskog mesijanskog pokreta i grške

n n Prvi hrišćanski teolog Markion Sinopski (80155. ) – pokušao da razdvoji Stari od Novog zaveta Gnosticizam – počinje od Irinejea Lionskog (130 -200. ) – učenje o inferiornosti sveta i njegovog stvoritelja – dualiizam (duh i materija), božanski i antibožanski, mit o padu duše Manihejstvo – propovednik je dužan da neprestano luta svetom, propoveda i vodi ljude istini Origen Aleksandrijski (185 -254. ) – jedan od privh crkvenih otaca – verovao u preegzistenciju duše

n n Adopcionizam – razvio Origen Aleksandrijski, Ignjatije Antiohijski i Tatian – naglašava božansko u Hristu – Hrist ne može da bude od krvi i mesa, da pati i umre – to se pričinjava Kapadokijski oci: Vasilije Kesarijski (329 -379. ), Grigorije Nazijanksi (329 -391), Grigorije iz Nise (335 -395. ) – konsolidovali su dogmu o Svetom Trojstvu 313. Milanski edikt – car Konstantin uvodi hrišćanstvo kao zvaničnu religiju u carstvu Jeronim – (347 -420. ) – prevodi Bibliju na latinski jezik – tzv. Vulgata

n n n Aurelije Avgustin (354 -430. ) – napisao Ispovesti (Confessions), borio se protiv manihejaca koji su odbacivali ovaj svet i verovali u dualizam Sva živa bića nasleđuju Istočni greh i jedino blagodat može da im vrati slobodu izbora De civitate Dei – O božjoj državi – prva predstava prošlosti čovečanstva u kontekstu hrišćanskog ostvarenja – šest razdoblja – od Adama do potopa, od Noja do Avrama, od Avrama do Davida, od Davida do vavilonskog ropstva, od progonstva do Hristovog dolaska

n n Bog za hrišćane ima tri obličja: Otac, Tvorac i Sudija (Stari Zavet), Gospod Isus-Hrist, Uskrsli i Sveti Duh- teologija trojstva Bogomajka- marijanska teologija Simbol krsta i drvo života Motiv otpalog anđela – sudnji dan – apokalipsa

n n n 325. – Nikejski vaseljenski sabor – doktirna o konsupstancijalnosti (homoousios) Oca i Sina Origen – Bog Otac, koji je trascedentan i nepojmljiv, večito rađa Sina, sopstvenu sliku i priliku, koji je istovremeno nepojmljiv i pojmljiv – mogućnost izbavljenja i posrnulih duša – apokatastaza – učenje osuđeno na Petom vaseljenskm saboru 553. godine Crkveno učenje: Milost božja je neograničena i predstavlja slobodu Boga Bog želi spas svih ljudi, Bog ne kažnjava Crkva, od kraja II veka prihvata kult mučenika i svetaca – procesije i hodočašća

n n Od IV veka počinju jasnije da se ocrtavaju razlike između istočne i zapadne Crkve Vizantijska (istočna) crkva ustanovljava instituciju patrijarha, crkvena raskoš, ritualna i umetnička velelepnost, liturgija je ‘tajna’ predodređena samo za posvećene Crkva: četiri dela u unutrašnjosti crkve simbolišu četiri osnovna pravca sveta. Unutrašnjost crkve predstavlja vaseljenu. Oltar simbolizuje Raj, koji se nalazi na istoku. Zapad, naprotiv, predstavlja područje mraka, žalosti i smrti Ideja o deifikaciji (theosis) čoveka – prethodi joj i sledi doživljaj mističke svetlosti – tavorna svetlost

n n n Od III veka javlja se ikonografija – slikanje biblijskih motiva i likova uključujući i Sveto Trojstvo Ikonofili – vaspitna uloga ikona i posvećujuća svojstva slika Od kraja VI veka slike postaju predmet pobožne odanosti i kulta – raste broj čudotvornih slika – Ikona je produženje, posrednik samog božanstva Konstantin V je 726. zabranio kult slika, to prihvatio tzv. Ikonoklastički sabor u Carigradu 754. godine – ‘u glorifikaciji ikona krije se obožavanje idola. ’ Slikati Isusa Hrista znači odvojiti njegove dve

n n n Ikonoborci – podržavaoci slika – ‘kako možete, vi koji ste vidljivi, da obožavate ono što je nevidljivo? ’ – Jovan Damaskin (675 -749. ) Usled inkarnacije – ‘predstavljanja Isusa Hrista’, sličnost sa Bogom postala je vidljiva Euharistija i jeste Hristos, a ne njegova slika Ikone su deo one grupe predmeta posvećenih prisustvom Isusa Hrista kao što je Golgota, Nazaret. . . Ikone reaktelizuju čudesno – trenutak kada su Isus, Bogorodica i sveti apostoli živeli među ljudima Pobeda ikonfila