Historia polskich konstytucji Konstytucja ustawa zasadnicza akt normatywny

Historia polskich konstytucji

Konstytucja – ustawa zasadnicza, akt normatywny o najwyższej mocy obowiązywania, zajmujący w hierarchii źródeł prawa pozycję nadrzędną. Zawiera postanowienia odnoszące się do fundamentalnych zasad ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego państwa, zadań, kompetencji i wzajemnych relacji pomiędzy jego organami, praw, wolności i obowiązków obywatelskich. Pierwsza w świecie konstytucja uchwalona została w Stanach Zjednoczonych w 1787 roku, a druga w Polsce. Historia konstytucji w Polsce – Polska stała się państwem konstytucyjnym w XVIII wieku, kiedy 3 maja 1791 obradujący od 1788 Sejm Czteroletni przyjął Konstytucję 3 maja.

Konstytucja w Polsce w latach 1791 – 1919 1791 • zmniejszenie roli senatu • zniesienie liberum veto • zniesienie wolnej elekcji • zakaz tworzenia konfederacji • wzmocnienie władzy wykonawczej • wprowadzenie odpowiedzialności rządu przed sejmem • rozszerzenie praw mieszczan • zapowiedzenie chłopom opiekę prawa i rządu 1815 • trwały związek z Rosją • gwarantowanie używanie języka polskiego 1919 • ustalanie zasad i organizacji działania władz 1807 • równość wszystkich wobec prawa • administracja na wzór francuski • kodeks Napoleona • zniesienie poddaństwa chłopów bez uwłaszczenia

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Polska demokratycznym państwem - wprowadziła swobodę tworzenia partii politycznych - gwarancja swobodnej działalności gospodarczej Konstytucja kwietniowa (podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego. ) - państwo na pierwszym planie - równość wobec prawa - możliwość rozwoju wartości osobistych - wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ograniczone jednak przez dobro powszechne Mała konstytucja - władza ustawodawcza- Sejm i Senat - władza wykonawcza – prezydent RP i rada ministrów - władza sądownicza – niezawisłe sądy

Władzę, według trójpodziału na rodzaje, sprawują: ustawodawczą: Sejm i Senat, wykonawczą: Rada Ministrów i Prezydent, sądowniczą: Sądy i Trybunały. Konstytucja 3 maja – Król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj (twórcy) Konstytucja Księstwa Warszawskiego – nadana przez Napoleona I Konstytucja Królestwa Polskiego – car Aleksander I System prezydencki W Polsce został wprowadzony 2 - izbowy parlament, instytucję prezydenta jako głowy państwa posiadającej szerokie uprawnienia.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (pot. : konstytucja stalinowska, konstytucja lipcowa) – konstytucja PRL uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952, opublikowana 23 lipca 1952, weszła w życie 23 lipca 1952 z mocą obowiązującą od 22 lipca 1952 i zmieniona z dniem 31 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSR R z 1936. Była głównie aktem deklaratywno–propagandowym. Nie regulowała działania głównego ośrodka władzy politycznej, czyli PZPR, skąd wynikała jej fasadowość. W praktyce konstytucja miała mniejsze znaczenie niż statut PZPR, który wprost odwoływał się do idei komunistycznej. Projekt Konstytucji PRL w języku rosyjskim z naniesionymi odręcznie poprawkami przez Józefa Stalina

Historia Ustrojodawca w preambule deklarował, że państwo jest republiką ludu pracującego. Zasada ludowładztwa oznaczać miała udział mas w kierowaniu państwem i eliminację antagonizmów klasowych, ekonomicznych i społecznych. Tak więc władza najwyższa należała do Sejmu jako emanacji „woli ludu”, któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa. Na rosyjskiej wersji konstytucji poprawki własnoręcznie naniósł Józef Stalin, a ostateczną wersję polskojęzyczną opracował Bolesław Bierut. Konstytucja była nowelizowana ok. 50 razy. Ustawą z 10 lutego 1976 wprowadzono postanowienie, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia – państwo demokracji ludowej), PZPR – przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu, zaś PRL w swej polityce umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi. Zapisy te wywołały protesty społeczne.

Władza ustawodawcza – Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej składał się z 460 posłów na Sejm PRL, na początku ustalono jednolitą normę przedstawicielską 1 poseł: 60 tys. mieszkańców, później wykreślono ją z konstytucji jako niepraktyczną. Zerwano z zasadą mandatu wolnego (poseł był przedstawicielem ludu pracującego i mógł być przezeń odwołany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu – jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykreślenie zasady proporcjonalności). Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno– gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m. in. wybór Szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. W końcowym okresie obowiązywania Konstytucji PRL Radę Państwa zastąpiono urzędem Prezydenta PRL, jednak z pewnym zmniejszeniem kompetencji w stosunku do likwidowanej Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu Sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na Sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę funkcję. Przedstawicieli wybierano z członków partii, choć zdarzało się, że w Radzie zasiadali posłowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). Rada Państwa miała prawo wydawania dekretów z mocą ustawy w czasie przerw między sesjami Sejmu, musiały one jednak być zatwierdzone na najbliższej sesji Sejmu. Jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw, ustalała za to ich powszechnie obowiązującą wykładnię. Ministrów powoływał i odwoływał Sejm PRL. Według Konstytucji PRL (art. 20) przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza obok Rady Ministrów i posłów na Sejm PRL.

Władza sądownicza Sądownictwo w PRL działało w zgodzie z zasadą jednolitości – Sąd Najwyższy sprawował nadzór nad wszystkimi pozostałymi sądami, które z kolei dzieliły się na: rejonowe (pierwotnie powiatowe), wojewódzkie oraz szczególne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz nową instytucję – Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez Sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

Postanowienia Konstytucji 1952 Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej została uchwalona 22 lipca 1952 roku. Jej pierwsze zdanie brzmiało: „Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego". Dalej we wstępie mówiła o sojuszu robotniczo-chłopskim i bohaterskiej walce o wolność. Często występowały w niej pojęcia jak „lud pracujący", czy też „siły wrogie". Jak stwierdzał artykuł piętnasty - „najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej". Sejm uchwalał ustawy i kontrolował pozostałe organy władzy oraz administrację państwową; kadencja sejmu miała trwać 4 lata i co 4 lata właśnie miały się odbywać do niego wybory - tajne, równe, bezpośrednie. Posłów było 460. Sejm uchwalał budżet i organizował gospodarkę. Rada Ministrów oraz Rada Państwa sprawowały władzę wykonawczą. Przysługiwała im inicjatywa ustawodawcza. Rada Państwa ogłaszała także wybory do Sejmu „nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu". Miała prawo wydawać dekrety z mocą ustawy oraz ustalała wykładnię ustaw. Rada Ministrów sprawowała kontrolę nad ministerstwami oraz kierowała ich pracą, uchwalała plany gospodarcze, a przed Sejmem corocznie przedstawiała sprawozdanie budżetowe. Władza sądownicza miała być natomiast w rękach niezawisłych sądów: Sądu Najwyższego, sądów wojewódzkich, sądów powiatowych i sądów szczególnych. Oskarżonemu przysługiwało prawo obrońcy - wybranego, albo przyznanego z urzędu. W terenie władza była oddana radom narodowym, które miały być wybierane przez społeczeństwo na trzyletnią kadencję. Tak konstytucja określała ich rolę: „wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu". Pojawił się ten sam problem, co w Małej Konstytucji – ponownie pominięto prawa obywatelskie (chociaż poprzednim razem zostały niemal natychmiast uzupełnione wydaniem kolejnej ustawy - nie były przestrzegane, ale zostały zapisane). Nie było to dziwne, bo konstytucja PRL-u była wzorowana na stalinowskiej. Stalin teżnanosił na nią poprawki, gdyż wysłano mu ją do akceptacji. Konstytucję podpisali: jako prezydent - Bolesław Bierut, jako prezes Rady Ministrów - Józef Cyrankiewicz. Dalej znajdowały się podpisy wiceprezesów i ministrów.

Małe konstytucje stanowią dorobek dwudziestowiecznej polskiej myśli ustrojowej. Powstawały w momentach przełomowych, związanych z tworzeniem zrębów państwowości polskiej. Miały regulować podstawy ustrojowe państwa jedynie do momentu przyjęcia docelowego aktu konstytucyjnego – ustawy zasadniczej. W ten sposób małe konstytucje stanowiły ramy prawne dla funkcjonowania państwa w czasie przejściowym, przy czym nie zawsze praktyka ustrojowa odzwierciedlała założenia tych aktów, gdyż decydowały de facto uwarunkowania polityczne. Dlatego spojrzenie z perspektywy historycznej na polskie rozwiązania ustrojowe w XX w. stanowi punkt odniesienia dla współczesnych badań naukowych, a publikacja jest uzupełnieniem dotychczasowych ustaleń nauki prawa.

Zasady Konstytucji 1. zasada RP jako dobra wspólnego wszystkich obywateli (art. 1) - z tej zasady wynika m. in nakaz takiego stanowienia prawa , kwalifikacji zadań publicznych, podziału środków finansowych, aby zaspokajanie podstawowych potrzeb jednostek i grup spolecznych było dokonywane przez struktury organizacyjnie sytuaowane najbliżej tych jednostek i grup społecznych (np. organizacje pozarządowe) 2. zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2) - państwo demokratyczne, czyli państwo przyjmujące reżim demokratyczny zakłada m. in wolność zakładania partii politycznych i zrzeszeń, wolność słowa, zgromadzeń, dostęp do informacji, wybory powszechne - państwo prawne zakłada istnienie penych zasad np. zakaz działania prawa wstecz (lex retro non agit), nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis, nakaz ochrony praw słusznie nabytych, nakaz stosowania regulacji jak najmniej uciążliwych dla adresatów, nakaz przestrzegania zasady legalizmu (organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa)

3. zasada podziału i równowagi władzy (art. 10) - podział na funkcje ustawodaczą (sejm), wykonawczą (prezydent i rada ministrów) i sądowniczą (sądy i trybunały). Istotą jest wyodrębnienie tych funkcji i przyporządkowanie ich odpowiednim organom, a także stwoerzenie mechanizmów równowagi i konroli pomiędzy tymi organami - ma to zapobiec kumulacji władzy w jędnym ręku (np. prezydent może zawetować ustawę sejmu) 4. zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20)- filarami spolecznej gospodarki rynkowej są: własność prywatna, solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych oraz wolność działalności gospodarczej. 5. zasada ochrony praw i wolności jednostki - zagwarantowanie m. in wolności osobistej (nietykalność osobista), politycznej, ekonomicznej, socjalne i kulturowe

Rola prezydenta w RP Prezydent pełni istotną rolę w systemie politycznym Polski, mimo faktu, iż to Rada Ministrów spełnia większość zadań władzy wykonawczej. Uprawnienia Prezydenta można podzielić na tzw. uprawnienia zwykłe- wymagające tzw. kontrasygnaty, czyli podpisu premiera, który tym samym przejmuje polityczną odpowiedzialność za dany akt, a także prerogatywy (są one wymienione w art. 144 ust 3 Konstytucji RP), nie wymagające zgody prezesa rady ministrów. Prerogatywy dotyczą tradycyjnych uprawnień prezydenta (np. prawa łaski), a także powoływania najwyższych urzędników państwowych.

Budowa Konstytucji Treść Konstytucji (jak każdego aktu prawnego) jest uporządkowana w określony sposób, podzielona na pewne części (rozdziały), a także poszczególne przepisy – artykuły. Ten układ zapisów prawnych nazywa się systematyką konstytucji – w przypadku poszczególnych rozdziałów mówi się o systematyce ogólnej, natomiast na szczeblu przepisów –o systematyce szczegółowej. Konstytucję RP z 1997 r. rozpoczyna tzw. preambuła. Konstytucja zbudowana jest z XIII rozdziałów: Rozdział I: Rzeczpospolita Rozdział II: Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Rozdział III: Źródła prawa Rozdział IV: Sejm i Senat Rozdział V: Prezydent RP Rozdział VI: Rada Ministrów i administracja rządowa Rozdział VII: Samorząd terytorialny Rozdział VIII: Sądy i Trybunały Rozdział IX: Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Rozdział X: Finanse publiczne Rozdział XI: Stany nadzwyczajne Rozdział XII: Zmiana Konstytucji Rozdział XIII: Przepisy przejściowe i końcowe. Łączna liczba artykułów Konstytucji RP to 243.

Przyczyny zmian Konstytucji W polskim ustroju projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (tj. co najmniej 92), Senat lub Prezydent RP. Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie Senat musi ją potwierdzić, w takim samym brzmieniu, w ciągu 60 dni, większością bezwzględną (większość głosów). Jeśli zmiana dotyczy rozdziału I (“Rzeczpospolita”), II (“Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”) lub XII (“Zmiana konstytucji”) Konstytucji RP podmioty uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany konstytucji mogą zażądać, w terminie 45 dni (od dnia uchwalenia ustawy przez Senat) przeprowadzenia. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, gdy opowiedziała się za nią większość głosujących. Po zakończeniu trybu legislacyjnego Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę, który ją podpisuje w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

Prezentację wykonali przedstawiciele 3 grup Materiały przygotowywali wszyscy członkowie projektu Grupa I v. Katarzyna Kołek v. Aleksandra Krupa Tomasz Ordon Kacper Romaniszyn Krystian Śliwa Paweł Tymowski Grupa III v. Zuzanna Brzeziańska v. Maciej Purgał Dominika Antosik Emilia Herman Błażej Kołek Jakub Olczyk v- przedstawiciele grup Grupa II v. Sylwia Kołek v. Piotr Matuszczyk Wiktoria Piasta Nadia Purgał Adrian Staszewski Kamil Baryła