Grecka liryka Safona Tyrtajos Symonides i Anakreont Liryka

Grecka liryka. Safona, Tyrtajos, Symonides i Anakreont

Liryka (jak cała literatura) podejmuje bardzo różne zagadnienia. Można jednak wymienić kilka podstawowych tematów poruszanych przez twórców wszystkich epok oraz kręgów kulturowych. Ze względu na poruszany temat lirykę dzielimy na: miłosną, refleksyjno‑filozoficzną, patriotyczną, religijną, biesiadną i autotematyczną.

Liryka Grecy wymyślili nie tylko nazwę „liryka”, ale też samą lirykę. Słowo to kojarzy się (słusznie) z instrumentem muzycznym – lirą. To nie przypadek, bo w antyku poezję się śpiewało. Z tego względu stosowano też inną nazwę: melika. Słowo to również kojarzy się muzycznie – z melodią. Dziś zazwyczaj używamy kolejnego określenia pochodzącego z greki, w której występuje wyraz poiesis, oznaczający tworzenie, a w języku polskim brzmiący – poezja.

Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p. n. e. ) Żył w VII w. p. n. e. Prawdopodobnie był Ateńczykiem, ale jego literackie dokonania kojarzy się ze Spartą. Według legendy został wysłany do ówczesnych sprzymierzeńców Aten, aby zagrzewać ich do wojny z Meseńczykami. Ułożył ok. 150 pieśni (elegii), ale pozostało po nim niecałe 150 wersów.

Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p. n. e. ) Poeta grecki o nieustalonym pochodzeniu. Działał w Sparcie w czasie II wojny meseńskiej jako wódz i poeta, zagrzewał żołnierzy do walki i wytrwałości. Odegrał dużą rolę wstłumieniu groźnego dla Sparty powstania. Poezja tyrtejska, nurt poezji patriotycznej, żywotny w polskim romantyzmie: “Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu / Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny… / Walczmy mężnie w obronie naszej ziemi i dzieci, choć byśmy zginąć musieli…”

Symonides Pochodził z wyspy Kos (Keos), leżącej w pobliżu dzisiejszej Turcji; żył na przełomie VI i V w. p. n. e. Uważa się go za najwybitniejszego twórcę greckich epigramatów. Pozostało po nim ok. 70 fragmentów utworów.

Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym, jej syny. Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny.

Epigramat (epigram) Krótki utwór mający postać aforyzmu (często dwuwersowego), który pierwotnie miał formę napisu o charakterze informacyjnym, umieszczanego na pomnikach, budowlach, naczyniach wotywnych. Już w starożytnej Grecji nadano mu cechy dzieła literackiego.

Nie mów nigdy – człowiecze – co przyniesie ci jutro, Nie obliczaj, jak długo będzie trwać czyjeś szczęście: Los odmieni się, zanim lotna mucha w powietrzu Zdąży przemknąć przed tobą.

Swoje utwory pisał w patetycznym, podniosłym stylu, który wzbudzał smutek i wzruszenie. Stąd też powstało określenie tzw. „łez Symonidesa”.

Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) Najsławniejsza poetka starożytnej Grecji z przełomu VII i VI wieku p. n. e. , wybitna przedstawicielka poezji lirycznej (liryka eolska). Pochodziła z Mityleny na wyspie Lesbos. Wyszła za mąż za bogatego kupca. W czasie rozruchów na wyspie musiała z niej uchodzić. Schroniła się na Sycylii, później jednak powróciła na Lesbos. Według legendy zakochała się nieszczęśliwie w Faonie i skoczyła ze skały na wyspie Leukas.

Wy da je mi się sa mym bo gom rów ny męż czy zna, któ ry siadł na prze ciw cie bie, sło wa two je przyj mu je z za chwy tem, w ocza ro wa niu. Słod kim uśmie chem bu dzisz w nim pra gnie nia, lecz w pier si mej drży ser ce peł ne lęku, i gdy na cie bie pa trzę, gło su z krta ni do być nie mogę, za mie ra sło wo, dreszcz prze ni ka cia ło albo je pło mień ła god ny ogar nia ciem no mi w oczach, to znów sły szę w uszach szum przej mu ją cy. Ob la na po tem, drżą ca, za lęk nio na bled nę jak zwię dła, po sza rza ła tra wa, i już nie wie le brak, abym za chwi lę pa dła ze mdlo na.

Utwory Safony, w których z wielką czułością zwracała się do dziewcząt, spowodowały, że odczytywano je jako wyznania homoseksualne. Dziś jednak raczej dostrzega się w nich przejawy bliskiej przyjaźni niż miłości erotycznej. strofa saficka «strofa składająca się z trzech wierszy jedenastozgłoskowych i czwartego pięciozgłoskowego, występująca w poezji klasycznej i w poezji polskiej XVI w. »

Anakreont Poeta pochodzący z miasta Teos, żyjący w VI/V w. p. n. e. ; część życia spędził w Atenach, gdzie zetknął się m. in. z Symonidesem. Jest autorem licznych utworów (których większość przetrwała we fragmentach). Wiersze naśladujące tematykę i sposób jej ujmowania przez greckiego poetę nazywa się anakreontykami.

Anakreont z Teos (gr. Ἀνακρέων Anakreon) Przynieś nam tu czarę, chłopcze, Słodki bój Chcę popijać jednym duszkiem! Przynieś wodę, przynieś wino, Do dziesięciu kubków wody przynieś, chłopcze, nam tu wieńce Pięć zaledwie dolej wina, Kwiatów pełne, bym z Erosem Bym w bakchicznym uniesieniu stoczył bój na pięści. Mógł zachować jakąś miarę. Dalej – pora już porzucić Piosenka Zwyczaj uczt na modłę Scytów Na śniadanie tylko trochę Wśród okrzyków, dzikiej wrzawy; ułamałem sobie placka, Gdy sączymy wino z wolna Za to wina dzban wypiłem; Piękny hymn niech ktoś zanuci! teraz lekko trącam struny Wdzięcznej liry i piosenkę śpiewam miłej mej ślicznotce.

Anakreontyk – utwór poetycki, sławiący uroki życia, erotykę, biesiady. Twórcą tego gatunku był Anakreont. Są krótkie, zgrabne, jakby przeznaczone do uczt i rozrywek, do flirtowania z damami – i takie zresztą obrazy z greckiego życia rejestrują. Słodki bój – , , bój z Erosem” – , , na pięści”, to oczywista przenośnia, skoro potrzebne do tego będą wino, woda i wieńce pełne kwiatów.