Funkcjonowanie dzieci przeladowanych dowiadczanie przemocy oraz zaniedbania bezporednie
„Funkcjonowanie dzieci prześladowanych: doświadczanie przemocy oraz zaniedbania bezpośrednie i odległe skutki traumy” Stefania Giełżyńska psycholog-psychoterapeuta
Dzieci – ofiary przemocy domowej w policyjnych statystykach �W ubiegłym roku policjanci, w ramach realizacji procedury "Niebieskiej Karty", ujawnili ponad 41 tysięcy dzieci i młodzieży zagrożonych przemocą w rodzinie, w tym 27, 5 tysiąca dzieci do 13 roku życia. � Liczba dzieci krzywdzonych, do których nie trafia żadna interwencja jest niewiadoma…
Polska rzeczywistość a przemoc wobec dzieci Głównymi sprawcami przemocy wobec dzieci są rodzice ( 70%). � Przemoc występuje w 30% rodzin miejskich i 40% rodzin wiejskich. � W 2/3 przypadków przemoc jest związana alkoholem. � 84 -97% rodziców stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci. � 1 na 4 dziewczynki i 1 na 10 chłopców to ofiary wykorzystywania seksualnego. � z
Wymiary prześladowania dziecka: W obszarze krzywdzenia dzieci wyróżnia się cztery wymiary tego zjawiska: 1 - przemocjonalną 2 - przemoc fizyczną 3 - przemoc seksualną 4 - zaniedbanie
„Nadużywanie dziecka" wg D. Gila to każde działanie lub bezczynność jednostki, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprywuje równe prawa i swobody dzieci i/ lub zakłóca ich optymalny rozwój.
Przemoc wobec dziecka jest działaniem silniejszego, które narusza dobra, a także prawa dziecka oraz powoduje cierpienia i szkody.
Trzy poziomy krzywdzenia dziecka: maltretowanie, znęcanie, gwałcenie – interwencja służb publicznych jest niezbędna i bezwarunkowa; � „zwyczajne krzywdzenie” czyli poniżanie i ośmieszanie dzieci, bezlitosne, choć logicznie uzasadniane karanie, brak miłości, czułości oraz opieki; interwencja czasem przekracza granice wewnętrzne rodziny – to porady specjalistów, którzy zajmują się wychowaniem, albo leczeniem. � sytuacyjne zadawanie bólu i straszenie dzieci przez rodziców - to obszar profilaktyki przemocy, kompetencji rodzicielskich, samoświadomości rodzicielskiej, czuwania, samokontroli. �
Systemy rodzinne wg Fielda – ( skąd się biorą dzieci krzywdzone? ) Rodzina chaotyczna: pozbawiona więzi, brak organizacji, ciągłe konflikty, dręczenie innych, dzieci są ignorowane, bądź wykorzystywane, rodzicom brakuje konsekwencji, odpowiedzialności, kierują się nastrojami, częste surowe i niesprawiedliwe kary – poniżanie dziecka. � Rodzina władzy: wyraźna struktura rodziny; psucie relacji przez nastawienie na wyniki, skłonność do krytycyzmu, szukania wad, waga obowiązków, surowość, dryl, brak wskazówek dla dzieci; wg nich rodzice są nie z nimi, lecz przeciwko nim. �
Systemy rodzinne wg Fielda c. d. Rodzina uwikłana: rodzice zorientowani na siebie, obsesyjne związanie z dziećmi, przesadna bliskość, naruszanie granic dzieci, pielęgnowanie uzależnienia, małżeństwo nieszczęśliwe, manipulacja dziećmi, dzieci zaspakajają potrzeby emocjonalne rodziców, indukowanie w nich poczucia winy. � Rodzina nadopiekuńcza: unikanie niezgody, rozmów o problemach, dzieci żądają przywilejów, władzy i wpływów, „poświęcanie się” rodziców, dzieci mają wygórowane oczekiwania i małą tolerancje na frustrację, łatwo ulegają presji rówieśników, dzieci pozornie są niezależne, opóźnienia w odejściu z domu. �
Cechy dysfunkcjonalnego systemu rodzinnego – narodziny krzywdy dziecka 1 - kontrola 2 - perfekcjonizm 3 - oskarżanie 4 - zaprzeczanie pięciu potencjałom (uczuciom, spostrzeżeniom, myślom, wyobrażeniom, dążeniom) 5 - zasada „nie mów” 6 - tworzenie mitów tłumaczących ból i zranienie – system pozostaje zamknięty i sztywny 7 - niedokończanie (alternatywa: walka i konflikt, bądź zaplątanie i zlanie się z innymi; efekt: dezorientacja i lęk) 8 - brak zaufania
Maltretowanie psychiczne (emocjonalne) dziecka to rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka bez stosowania przemocy fizycznej. Zakres zachowań, które kwalifikować można do tej kategorii, jest bardzo duży - od wyzwisk, gróźb, poprzez emocjonalne odrzucenie, szantaż, po nadmierne wymagania i nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi dziecka, a metody są tożsame z metodami „prania mózgu”.
Przemocjonalna - metody Metoda Zamierzony efekt Izolacja Odizolowanie ofiary od źródeł wsparcia społecznego, uzależnienie od prześladowcy Monopolizacja uwagi Wyeliminowanie bodźców nie będących pod kontrolą sprawcy Zmęczenie, wyczerpanie ofiary Osłabienie psychicznej i fizycznej zdolności stawiania oporu. Groźby Wywoływanie strachu i utrata nadziei Sporadyczna pobłażliwość Motywowanie pozytywne do uległości Demonstracja wszechmocy Przekonanie o daremności stawiania oporu Degradacja, poniżanie, emocjonalny dystans, „robienie z dziecka „wariata”, zmuszanie do wykonywania prostych poleceń Wywołanie przekonania, że stawianie oporu jest bardziej zagrażające dla poczucia własnej wartości dziecka niż poddanie się; nawyk posłuszeństwa, zaspakajanie głównie fizjologicznych
Przemoc fizyczna wobec dziecka to wyraz przemocy osób dorosłych w stosunku do dziecka; powoduje ból i różnego rodzaju cierpienia. Przeważnie polega na surowych karach cielesnych, zadawanych dziecku z użyciem siły, zwykle w stanach dużego wzbudzenia emocjonalnego, bez kontroli tych czynów, bądź też zadawanych z premedytacją, a nawet graniczących z sadyzmem.
Krzywdzenie fizyczne dziecka – przykłady: zmuszanie dziecka do wysiłku przekraczającego jego możliwości � zmuszanie do przebywania w zamknięciu � zanurzanie w gorącej wodzie, oparzanie gorącymi przedmiotami, przypalanie papierosami � próby otrucia różnymi środkami � tzw. syndrom Munchausena per procura (objawy chorobowe wywołane są przez rodzica, a zebrany wywiad prowadzi lekarza w kierunku niewłaściwych badań i mało skutecznego leczenia ) �
Przemoc seksualna wobec dziecka wg P. Mellody 1. Fizyczne nadużycia seksualne: dotykanie dziecka w seksualny sposób (obejmowanie i całowanie w sposób wywołujący podniecenie seksualne, wszelkiego rodzaju pieszczoty, seks oralny i analny, masturbowanie ofiary czy zmuszanie dziecka do masturbowania prześladowcy, stosunek seksualny) 2. Nadużycia seksualne bez kontaktu fizycznego: podglądactwo i ekshibicjonizm (brak prywatności w łazience, mycie genitaliów starszych dzieci)
Krzywdzenie seksualne dziecka c. d. 3. Ukryte nadużycia seksualne q Werbalne: niewłaściwe mówienie o seksie, niedostarczanie dziecku adekwatnych informacji seksualnych q Naruszenie granic: dziecko jest świadkiem seksualnego zachowania rodziców 4. Emocjonalne nadużycia seksualne: nieadekwatne związanie dziecka z jednym z rodziców (zaspakajanie własnych potrzeb kosztem dziecka)
Kazirodztwo Definicja - zachowanie seksualne w stosunku do osoby blisko spokrewnionej. � Kazirodztwo jest przejawem poważnej psychopatologii całego systemu rodzinnego. � Uczestnikami czynu kazirodczego są: ofiara (dziecko), sprawca (osoba uzależniona od seksu) i uzależniony (współuzależniony) od niego partner, który toleruje nadużycie aktywnie (uczestniczy w nim albo pozwala, by się zdarzało), bądź nieświadomie - biernie (zaprzecza złu, bo sam jest ofiarą przemocy) �
Zaniedbywanie dziecka Wyróżniamy następujące rodzaje zaniedbań zachowania sprawcy : � zaniedbanie fizyczne � zaniedbanie emocjonalne lub psychiczne � zaniedbanie pasywne – związane z zaniechaniem działania, (np. niepodanie dziecku leków) � zaniedbanie aktywne (np. pozostawienie dziecka w zamknięciu)
Formy zaniedbania dziecka w środowisku rodzinnym: brak kontroli � porzucenie � głodzenie dziecka, niewystarczający lub nieodpowiedni ubiór � zaniedbanie stanu zdrowia – brak opieki medycznej � zaniedbanie wychowawcze – dziecko nie otrzymuje odpowiednich bodźców do harmonijnego rozwoju � wykorzystywanie w pracy , np. żebractwo � prowadzenie w obecności dziecka awantur , libacji � brak dbałości o higienę dziecka �
Zaniedbywanie emocjonalne odrzucenie – dorosły nie chce uznać potrzeb dziecka, unika i nie akceptuje obecności dziecka � wyobcowanie – dorosły uniemożliwia dziecku kontakt z jego rówieśnikami , ogranicza dziecku dostęp do normalnych i zwyczajnych doświadczeń społecznych � zastraszanie – dorosły grozi , straszy , atakuje dziecko werbalnie , tworząc klimat strachu i napięcia. �
Skutki krzywdzenia fizycznego: Bezpośrednie: śmierć dziecka w wyniku obrażeń, ciężka choroba. � Odległe: czyli te, które trwale zaburzają rozwój fizyczny i psychiczny dziecka (np. okaleczenia ciała lub trwałe uszkodzenia układu nerwowego oraz zaburzenia rozwoju umysłowego, emocjonalnego i społecznego). �
Obserwowalne konsekwencje przemocy doznawanej w dzieciństwie częsta apatia i zmęczenie dziecka � dziecko wykazuje nadmierną porywczość lub agresywność � dziecko nie chodzi do szkoły , przesiaduje w miejscach publicznych � u dziecka występują przejawy skrajnych stanów emocjonalnych , tj. smutek , radość, pesymizm , brak zaufania , depresja � Ma ono niezdolność do budowania stałych relacji. �
Sztywne role odgrywane przez dziecko prześladowane „wściekłe dziecko” – swoją złość, nienawiść kieruje przeciwko całemu światu, bo nie może przeciw sprawcy, a brak kontroli nad nim zamienia na brak kontroli nad sobą. Sprawia poważne kłopoty wychowawcze w szkole, zaczyna pić, narkotyzować się, prowokować seksualnie, podejmuje zachowania autodestrukcyjne. W konsekwencji w końcu – staje się sprawcą nadużyć. � „dziecko żebrzące” – prosi o ratunek, opiekę, akceptację, czuje się winne temu, co zrobił jemu dorosły. �
Strategie radzenia sobie z urazem Wypieranie – skuteczne wymazanie z pamięci wszystkiego, co wiąże się z urazem, wybiórcza amnezja. � Podejmowanie działań niszczycielskich – wchodzenie w rolę ofiary lub sprawcy (przymus powtarzania traumy) � Zaburzenia osobowości – rozdwojenie, dysocjacja (ktoś inny za dziecko to wszystko przeżywa) � Zaburzenie schematu intymności - obsesyjne chronienie własnej prywatności połączone z niezdolnością do wyznaczania granic w relacjach społecznych �
Odległe konsekwencje traumy dziecięcej spowodowanej przemocą � PTSD (zaburzenie po stresie traumatycznym) obejmuje: charakterystykę działającego stresora – przemoc - oraz opisy trzech grup objawów (unikanie, powtarzanie i wzmożone pobudzenie) występujących po konfrontacji dziecka z przemocą oraz czas trwania objawów z dodatkowym warunkiem, że objawy muszą powodować u niego dystres oraz, że powinny pogarszać jego społeczne i szkolne funkcjonowanie
Złożony syndrom pourazowy u dzieci Doświadczenie bycia maltretowanym fizycznie lub wykorzystywanym seksualnie. � Zmiany w sferze emocjonalnej: uporczywa dysforia, ustawiczne myśli samobójcze, skłonność do samookaleczeń, wybuchowość lub hamowanie gniewu, kompulsywność lub skrajne zahamowanie w sferze seksu. � Zmiany w świadomości: amnezja w związku z traumą, przejściowe stany dysocjacji, depersonalizacja/derealizacja, wtargnięcia. � Zmiany w postrzeganiu siebie: poczucie bezradności, wstyd, poczucie winy, stygmatyzacja, poczucie kompletnej inności, samotność. �
Złożony pourazowy zespół stresu u dziecka c. d. Zmiany w postrzeganiu prześladowcy: obsesyjna koncentracja na związku ze sprawcą, przypisywanie prześladowcy absolutnej władzy, idealizacja, akceptacja systemu przekonań prześladowcy. � Zmiany w relacjach z innymi: izolowanie się, wycofywanie się, zrywanie związków intymnych z innymi, poszukiwanie wybawiciela, brak zaufania, nieskuteczna samoobrona. � Zmiany w systemie wartości: utrata dającej otuchę wiary, poczucie beznadziejności – rozpacz. �
Obraz kliniczny demonstrowany przez dzieci krzywdzone � � • • osiowe objawy zaburzeń po stresie traumatycznym symptomy, które powszechnie współwystępują z PTSD nie wchodząc jednocześnie w skład w/w kryteriów: depresja dystymia somatyzacja uzależnienie od środków psychoaktywnych zaburzenia osobowości (osobowość z pogranicza) zaburzenia lękowe specyficzne psychobiologiczne zakłócenia pracy mózgu
Diagnoza szkolna dziecka krzywdzonego: Zbieranie informacji o stanie zdrowia, obserwacja wyglądu, formułowanie spostrzeżeń nt. kondycji psychicznej, umiejętności funkcjonowania w różnych rolach społecznych, tworzenie hipotez dotyczących jego sytuacji rodzinnej oraz wpływów najbliższego środowiska i ich systematyczna weryfikacja. � Koncentracja na funkcjonowaniu dziecka w sferze emocji i wyobrażeń, a w szczególności braku zaufania do innych, poczuciu bezradności i złości, braku umiejętności rozwiazywania problemów, niskiej samoocenie, tendencji do izolacji. �
Dziecko prześladowane – diagnoza w szkole � • • Diagnoza na podstawie rysunku: charakterystyczne rysunki dziecka krzywdzonego: bezpieczne miejsce pozbawione postaci ludzkich (łąka, polana, niebo, ulubione zwierzę) mała czarna klatka, a w środku schowane dziecko ojciec często daleko od rodziny: duży z dużymi rękoma i nogami kompulsywne odtwarzanie szczegółów anatomicznych ciała sprawcy przemocy seksualnej
Zachowania społeczne dzieci krzywdzonych lęk, niepewność, wrogość, obojętność � charakterystyczny gest na przyjazne wyciągnięcie ręki to zasłanianie ręką twarzy � irracjonalny lęk przed zwykłym badaniem lekarskimi �
Wpływ przemocy na zachowanie w szkole i naukę � � � � � opóźnienia rozwojowe, regresja słabe wyniki nauczania mimo dobrej sprawności procesów poznawczych kłopoty z nauką (koncentracja uwagi, pamięć) wagarowanie, ucieczki z domu, kłamstwa powtarzanie klasy agresja wobec dorosłych i rówieśników nadmierne zahamowanie, lękliwość problemy z jedzeniem (żarłoczność, wychudzenie) samookaleczenia, zachowania autodestrukcyjne (środki psychoaktywne, czyny antyspołeczne)
Przemoc – zadania placówek służby zdrowia � � � rozpoznawanie sygnałów, które mogą świadczyć o doznawaniu przez dziecko przemocy; w sytuacji potwierdzonej przemocy czy innych form zaniedbania powiadomienie policji lub prokuratury oraz monitorowanie sytuacji dziecka i jego rodziny; współpraca z innymi służbami i instytucjami zajmującymi się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie; bycie w stałym kontakcie z rodziną dotkniętą problemem przemocy; udzielanie wsparcia; pomoc w kierowaniu do specjalistycznych placówek zajmujących się przemocą w rodzinie
Szkoła wobec krzywdy dziecka � Oświata (instytucje, które służą zapewnieniu dziecku należytej opieki poza rodziną oraz wsparciu działań wychowawczych prowadzonych przez rodziców) pracując z dzieckiem ma możliwość oddziaływania na zachowania rodziców (edukacja, doradztwo, wsparcie, pomoc psychologiczna, warsztaty umiejętności wychowawczych). � Ma obowiązek zawiadomić Sąd Rodzinny i organy ścigania o popełnieniu przestępstwa na osobie dziecka oraz prowadzić działania przewidziane w Procedurze „Niebieskiej Karty” dla oświaty.
Niebieska karta w rękach nauczycieli i lekarzy Nauczyciele mają przekazywać wiedzę, lecz także wychowywać. Teraz doszło im jeszcze jedno nowe uprawnienie – mogą zakładać dzieciom tzw. niebieską kartę. Lekarze tez mają takie uprawnienia. Niebieska karta to dokument, który wskazuje i opisuje przemoc w rodzinie. Do tej pory robili to pracownicy socjalni i policjanci. Służby te są wyposażone w odpowiednie instrumenty prawne oraz posiadają wiedzę i doświadczenie, by zweryfikować doniesienia o zgłaszanej przemocy domowej. Nowe uprawnienia nauczycieli wzbudzają wiele kontrowersji. Wymagają od pedagogów dużej czujności i roztropności przy rozstrzyganiu poszczególnych przypadków. Jedną pochopną decyzją można skrzywdzić niewinne dziecko i jego opiekunów.
Przemoc w czasach koronawirusa Ze względu na aktualne zagrożenie epidemiologiczne mamy «narodową kwarantannę» i musimy przesiadywać w domach - tym okresie może nastąpić znaczący wzrost przypadków przemocy domowej. Jej źródłem jest dodatkowy stres, frustracja, strach o jutro, utrata pracy i raptownie pogorszona sytuacja finansowa rodziny. � Jedną ze strategii sprawców przemocy domowej jest izolowanie osoby, którą krzywdzą: od przyjaciół, rodziny, miejsca pracy, czy nauki. To działanie mające na celu osiągniecie pełni kontroli nad osobą pokrzywdzoną. � Pamiętajmy! osoby doznające przemocy domowej najbardziej zagrożone są we własnych domach, a czas pandemii sprzyja nasilaniu spirali nadużyć wobec nich. �
Dziękuję za uwagę! „To nie takie jednak proste spojrzeć, gdy się spojrzeniem dotyka bólu. ” W. Myśliwski
- Slides: 37