Biblioteka wirtualna nauki w Polsce stan obecny perspektywy
Biblioteka wirtualna nauki w Polsce : stan obecny, perspektywy rozwoju Marek Niezgódka ICM, Uniwersytet Warszawski Pawińskiego 5 a, 02 -106 Warszawa marekn@icm. edu. pl
Stan dzisiejszy • Szereg realizacji lokalnych o różnej skali i przeznaczeniu • Ograniczony zakres powiązań z programami międzynarodowymi • Program o skali krajowej w stadium początkowym: realizacje pilotażowe
Program o skali krajowej: • możliwie nieograniczony dostęp do światowych zasobów wiedzy: archiwa publiczne oraz komercyjne • stworzenie jednolitego systemu dostępu do szerokiej klasy zasobów, z efektywnymi narzędziami wyszukiwania i analizy zbiorów • stworzenie ujednoliconego systemu archiwów elektronicznych polskich zasobów naukowych, obejmującego katalogi, bazy bibliograficzne (abstrakty i indeksy), zbiory pełnotekstowe i bazy faktograficzne • budowa archiwum zbiorów specjalnych • współdziałanie z projektami tworzenia elektronicznych archiwów wiedzy w innych krajach i z inicjatywami międzynarodowymi
Problemy dnia • Jednolity system indeksowania i przeszukiwania • Skalowalna struktura otwarta • Szeroki zakres możliwości interakcji użytkownika • Propagacja polskich wydawnictw naukowych
Dalsza część prezentacji: Projekt pilotażowy: system bwn
Moduły systemu biblioteki wirtualnej bwn: • licencjonowane światowe bazy bibliograficzne i indeksowe oraz kolekcje pełnotekstowe wydawców, • zasoby tworzone, w tym: 1. polskie bazy bibliograficzno-indeksowe, 2. kolekcja pełnotekstowych wersji czasopism naukowych (polskich), 3. podręczniki i monografie elektroniczne, 4. indeksowane archiwum elektronicznych preprintów i rozpraw naukowych, 5. kolekcje specjalne, w szczególności: - kolekcje pełnotekstowe dla niewidomych (z syntezą mowy), - wybrane archiwalia, starodruki
Istotne atrybuty systemu bwn • integracja zasobów na poziomie przeszukiwania, indeksowania i linkowania • interoperacyjność z wiodącymi światowymi systemami bibliotek wirtualnych • rozproszona architektura funkcjonalna • charakter skalowalny i otwarty • dostępność w sieci krajowej • otwarty charakter tworzonego systemu, pozwalający włączyć się w proces rozwoju wszystkim zainteresowanym ośrodkom
Specyfikacja modułów systemu bwn Światowe zasoby wiedzy: » rozwój zakresu i skali dostępności zasobów ulokowanych na serwerach w Polsce » tworzenie licencjonowanych zasobów zlokalizowanych w Polsce lub, w uzasadnionych przypadkach, wprowadzanie kontrolowanego poprzez polskie serwery bramkowe udostępniania zasobów ulokowanych w archiwach zagranicznych » wprowadzanie nowych, elastycznych mechanizmów udostępniania zasobów: obok okresowego trybu subskrypcyjnego dla instytucji również zindywidualizowane dostępy pojedyncze » współdziałanie z wiodącymi programami rozwoju bibliotek wirtualnych realizowanymi przez zagraniczne ośrodki naukowe i ich grupy » współdziałanie z czołowymi światowymi wydawcami naukowymi i producentami najbardziej znaczących baz danych o znaczeniu naukowym
Stan obecny zasobów dostępnych w sieci ogólnopolskiej poprzez ICM: I. bazy indeksów i abstraktów: » ISI: baza SCI-Ex i jej pochodne, » OVID-Net: w tym specjalne wersje baz Medline, INSPEC » MATH, » bazy abstraktów Beilstein i Gmelin » Compendex, II. pełnotekstowe kolekcje wydawnicze: » OVID (literatura biomedyczna, Nature, Science) » Science. Direct: konsorcjum grupy wydawniczej Elsevier III. bazy faktograficzne: » Beilstein » Gmelin » Tripos
Istotne cechy racjonalizacji działań wspomagane przez system bwn: • ograniczenie nakładów na prenumeraty drukowane do poziomu koniecznego, przy równoczesnym sieciowym udostępnieniu wersji elektronicznych czasopism, zintegrowanych z bazami bibliograficznymi • wprowadzenie wspólnego dla możliwie najszerszej klasy zasobów interfejsu użytkownika, w zasadnych przypadkach z zachowaniem hierarchii narzędzi dostępowych; • we współdziałaniu z wydawcami wprowadzanie nowych rozwiązań integrujących zasoby bibliograficzne i pełnotekstowe (m. in. rozwiązania w rodzaju Cross. Ref, Open. Link); • po stronie użytkowników, tworzenie konsorcjów instytucji zainteresowanych dostępem do zasobów licencjonowanych, dodatkowo obniżające koszty sumaryczne (a może jedno konsorcjum krajowe wzorem Szwajcarii, Finlandii? )
Struktura dostępu do zasobów systemu bwn: • możliwie najszerszy dostęp poprzez dedykowany system www, z nową generacją maszyn indeksujących i wyszukujących • wprowadzone transparentne procedury weryfikacji praw dostępu, z możliwością uzyskiwania zindywidualizowanych kont specjalnych • zapewniona możliwość wspólnego przeszukiwania grup zasobów pochodzących od różnych producentów
Zasoby tworzone w systemie bwn : • bazy bibliograficzne (abstrakty, indeksy): » bazy bibliografii polskich czasopism biologicznych i rolniczych, technicznych » obszary możliwe do włączenia do systemu bwn obejmują w szczególności medycynę, nauki matematyczne • archiwum polskich preprintów i rozpraw naukowych, tworzone w standardzie umożliwiającym jego integrację z najbardziej znaczącymi światowymi archiwami podobnego typu, m. in. : » archiwum raportów fizycznych w Los Alamos National Laboratory » biblioteka cyfrowa systemu uniwersytetów kalifornijskich » system Research Index Instytutu NEC w Princeton » międzynarodowy system archiwów rozpraw doktorskich » w Europie, archiwa EMIS, ERCIM - baza DELOS
Cechy szczególne archiwum: » połączenie abstraktów z pełnymi tekstami, z możliwością wielostronnego przeszukiwania » gwarancją jakości włączanych preprintów będzie ich system rekomendacji, ponadto zostanie wprowadzone możliwość umieszczania komentarzy czytelników
Jednolite archiwum pełnotekstowych czasopism elektronicznych: – z abstraktami, ze wspólnym indeksem i maszyną przeszukującą – zasady udostępniania będą wynikać z indywidualnej polityki wydawców – wydania bieżące oraz, selektywnie, archiwalia; standardowe formaty (pdf, xml), z dopuszczeniem formatów dodatkowych – zasoby archiwalne skanowane – w sposób zsynchronizowany z wprowadzaniem i upowszechnianiem się nowych rozwiązań zamierzona jest stosowna migracja – jako wydawnictwo referencyjne przyjęto w szczególności „Acta Biochimica Polonica” oraz podstawowe tytuły matematyczne – równolegle, na podobnych zasadach, wspólnie z instytucjami partnerskimi, zostaną wprowadzone tytuły referencyjne dla nauk matematycznofizycznych, medycznych i technicznych
Digitalizacja retrospektywna: • szczególnie wartościową część zasobów systemu bwn stanowią archiwalne roczniki polskich czasopism i monograficznych wydawnictw matematycznych: » » » » Fundamenta Mathematicae Studia Mathematica Colloquium Mathematicum Acta Arithmetica Dissertationes Mathematicae Monografie Matematyczne Banach Center Publications
• Archiwum elektronicznych książek (e-książek) naukowych • Zbiory specjalne, m. in. : • biblioteka wirtualna dla słabo widzących i niewidomych, z zasobami w formatach umożliwiających syntezę mowy (w języku polskim i innych), obejmującymi dzieła literackie i naukowe, podręczniki • zasoby faktograficzne różnego rodzaju, adresowane do zróżnicowanych kręgów odbiorców • zasoby archiwaliów i starodruków przetworzone do formy elektronicznej • zasoby katalogowe, indeksy publikacji - tworzone przez konsorcja bibliotek oraz w skali całych instytucji naukowych
Aktualny stan rozwoju tworzonych bibliotek cyfrowych i form z nimi związanych: • Strategiczne inicjatywy i realizowane w ich ramach programy w Stanach Zjednoczonych: – Digital Libraries Initiative (Phase 2) NSF i innych agencji federalnych, – National Digital Library (Biblioteki Kongresu), – Networked Digital Library of Theses and Dissertations, – Research Index Instytutu NEC w Princeton, – a wśród realizowanych wielkich programów, m. in. California Digital Library
Inicjatywy europejskie: • 4 PR i 5 PR UE, • konsorcja europejskie programów DELOS, LIBER, EULER, Gutenberg; • ponadto zamierzane kierunki rozwoju ogłoszone dla 6 PR UE Wybrane znaczące programy krajowe: 1. Niemcy - program DFG 2. Wlk. Brytania - program ELIB (UKOLN) 3. Kanada - program Digital Library of Canada 4. Dania - program Denmark's Electronic Research Library (DEF) 5. Szwajcaria - program międzyuczelniany biblioteki cyfrowej 6. Finlandia – konsorcjum krajowe biblioteki cyfrowej 7. Japonia - Digital Library Network (Tsukuba, Nara) 8. Australia - inicjatywa narodowa biblioteki cyfrowej
Bibliografia C. W. Bailey, Jr: Scholarly Electronic Publishing Bibliography, v. 43 (21. 06. 2002), http: //info. lib. uh. edu/sepb. html/ D-Lib Magazine: http: //dlib. org/. . . "Digital Libraries: Universal Access to Human Knowledge", PITAC, Panel on Digital Libraries, February 2001
Z ostatniej chwili: • Elsevier: program w pełni uniezależniony od prenumerat wersji drukowanych; • objęta programem również dotychczasowa kolekcja Academic Press
- Slides: 20