3 GAIA Eredu keynestarra I kontsumoa aurrezkia eta

3. GAIA Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du 1

3. GAIA MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Aurkibidea 1. gaia. Makroekonomiaren ikuspegi orokorra 2. gaia. Herrialde bateko produkzio eta errentaren neurketa 3. gaia. Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa 4. gaia. Eredu keynestarra II: sektore publikoa eta kanpo-sektorea 5. gaia. Dirua eta banku-sistema 6. gaia. Banku Zentrala eta diru-politika 7. gaia. Eskari agregatuaren eta eskaintza agregatuaren eredua 8. gaia. Langabezia eta inflazioa Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du 2

3. GAIA 3 MAKROEKONOMIAREKIN JOLASEAN Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa 3. gaia Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Galder Guenaga Garai Goizalde Hernando Saratxaga Segundo Vicente Ramos

3. GAIA Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa 1. Sarrera 2. Kontsumoa eta aurrezkia 3. Inbertsioa 4. Orekako BPGa zehaztea 5. Biderkatzailea 4

3. GAIA 5 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Sarrera Zergatik gertatzen dira BPG errealaren gorabeherak epe laburrean? Eredu keynestarraren arabera, epe laburrean eskari agregatuak (hots, gastu osoak) erabakitzen du zehatz-mehatz produkzio erreala. “Epe laburra” diogunean, ikuspegi makroekonomikotik begiratuta, hau ulertu behar da: prezioak (interes-tasa barne, diruaren prezioa den heinean) oso gutxi edo batere aldatzen ez diren epealdia edo denbora-tartea. Eta ikusiko dugu epe laburrean enpresek eskatzen zaien guztia ekoizten dutela (hots, produkzio-maila eskari agregatuaren araberakoa dela). Gai honetan, arrazoi didaktikoak direla medio, kasurik sinpleenetik abiatuko gara: ez ditugu aintzat hartuko ez sektore publikoa ez kanpo-sektorea ere. Hortaz, gure ekonomian familiak eta enpresak baino ez dira egongo. Eta eskari agregatua familien kontsumoak (K) eta enpresen inbertsioak (I) osatuko dute: EA = K + I Horren ondorioz, baliokideak izango dira BPGa, nazio errenta pertsonal erabilgarria, eta guk delako). Y hizkia erabiliko dugu guztiak izendatzeko (ingelesez Yield

3. GAIA 6 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumo-funtzioa Familien kontsumoa da eskari agregatuaren osagairik handiena. Familien kontsumoa baldintzatzen duen elementu nagusia beren diru-sarreren maila edo errenta pertsonal erabilgarria da. Familiek kontsumitu nahi dutenaren (K -ren) eta daukaten errenta pertsonal erabilgarriaren (Y-ren) arteko harremanari kontsumo-funtzioa deitzen zaio: K = Ko + c Y Ikus daitekeenez, kontsumo-funtzioak bi atal ditu: ► Errentaren menpekoa ez den kontsumo-gastua (errenta ez beste zenbait faktoreren araberakoa dena). Gastu horri kontsumo autonomoa deitzen zaio eta Ko ikurrarekin adierazten da. ► Errentaren menpekoa den kontsumo-gastua: kontsumo induzitua edo eragindako kontsumoa (c. Y). Honako hau adierazten du: errenta aldatzean kontsumoa nola aldatzen den. c parametro hori zenbaki positiboa da (0 baino handiagoa eta 1 baino txikiagoa) eta kontsumorako joera marjinala deitzen zaio; c horrek adierazten du zein den kontsumo induzituak kontsumo osoan daukan pisua.

3. GAIA 7 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumo-funtzioaren azterketa grafikoa K 45º-ko lerroa Berdinketa puntua: C K=Y K = KO + c Y Aurrezkia: K < Y B A KO Y 3 K 2 K 1 Y 2 Desaurrezkia: K > Y Y 1 Y 2 Y 3 Y = BPG

3. GAIA 8 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumorako joera marjinala (KJMj edo c) Kontsumorako joera marjinalak adierazten digu errenta pertsonal erabilgarria aldatzean kontsumoa zenbat aldatzen den. Adibidez, euro bat gehiago daukagunean, KJMj-k esaten digu euro horren zein zati bideratuko dugun kontsumora. Honela kalkulatzen da: kontsumo-gastuaren aldaketa ( K) zati kontsumoaren aldaketa hori eragin duen errenta pertsonal erabilgarriaren aldaketa ( Y): KJMj balio positibo bat izango da, eta beti 1 baino txikiagoa (0 < c < 1). Izan ere, normalean, errenta igotzen bada ( Y), kontsumoa ere igo egingo da ( K), baina errenta igo dena baino kantitate txikiagoan ( K < Y), errentaren igoeraren zati bat aurreztu egingo delako. Ikuspegi grafikotik so eginda, KJMj kontsumo-funtzioaren malda da.

3. GAIA Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumorako batez besteko joera (KJMe) Kontsumoaren eta errenta pertsonal erabilgarriaren arteko zatikia da. Beste modu batera esanda, KJMe-k adierazten digu errenta pertsonal erabilgarri osoaren zein zati bideratzen den kontsumora: Guztiz komenigarria da KJMj eta KJMe ondo bereiztea. Lehenengoak (marjinalak) bi aldagaien aldaketen arteko harremanaren berri ematen digu; bigarrenak (batezbestekoak), aldiz, bi aldagai horien balio osoen arteko harremana adierazten du. 9

3. GAIA 10 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Adibide konkretua: KJMj eta KJMe Demagun kontsumo-funtzioa honako hau dela: K = 200 + 0, 8 Y 1) Zein da KJMj-a eta zein da haren esanahia? KJMj = c = 0, 8 Errenta 100 € igotzen (jaisten) den bakoitzean, kontsumoa 80 € igoko (jaitsiko) da. Bestela esanda, kontsumoaren aldaketa beti izango da errentaren aldaketaren % 80. K K = 200 + 0, 8 Y KJMj = 0, 8 K = 80 € Y = 100 € 200 Y = BPG KJMj “igo duguna ( K) zati aurrera joan garena ( Y)” da. Grafikoan ageri denez, errentaren ardatzean (horizontalean) 100 € aurrera joaten garen heinean, kontsumoaren ardatzean (bertikalean) 80 € egiten dugu gora. Horixe da kontsumolerroaren malda: KJMj = c = 0, 8.

3. GAIA Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Adibidearen jarraipena Gogoratu: K = 200 + 0, 8 Y 2) Zein da KJMe-ren balioa, Y = 600 bada? Zer esan nahi du? KJMe ez da balio konstante bat (KPMj bezala); Y-ren balioren araberakoa da. Familien kontsumoak errenta pertsonal erabilgarriaren % 113 hartzen du Familien desaurrezkiak beren errenta pertsonal erabilgarriaren %13 hartzen du. 11

3. GAIA 12 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Adibidearen jarraipena 3) Zein da kontsumo-funtzioaren berdinketa puntua? Zer esan nahi du? Zein da KJMe-aren balioa puntu horretan? Berdinketa puntuan familiek ez dute aurrezten ez desaurrezten: Ondorioa: Ø Berdinketa puntuan (Y = K), KJMe = 1 da. Ø Berdinketa puntuaren azpitik (Y < K), KJMe handiagoa da 1 baino (KJMe > 1) Irabazten dena baino gehiago gastatzen da Desaurreztu Ø Berdinketa puntuaren gainetik (Y > K), KJMe txikiagoa da 1 baino (KJMe < 1) Irabazten dena baino gutxiago gastatzen da Aurreztu

3. GAIA 13 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Aurrezki-funtzioa eta kontsumo-funtzioa simetrikoak dira: aurrezkia, izan ere, kontsumitzen ez den errenta pertsonal erabilgarriaren zatia da. non So = Ko eta s = (1 c ) ► SO desaurrezki autonomoa da So horrek adierazten du zenbat desaurreztu behar den kontsumo autonomoa finantzatzeko (SO = KO) ► s. Y aurrezki induzitua edo eragindako aurrezkia da Errenta-mailaren araberakoa den aurrezkiaren zatia adierazten aurrezkirako joera marjinala da (s = SJMj). du. s parametroa Aurrezkirako joera marjinala: Zenbat aldatzen den aurrezkia, errenta aldatzen denean Aurrezkirako batez besteko joera: Aurrezkira zuzentzen den errenta pertsonal erabilgarri osoaren zatia

3. GAIA 14 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Zenbait bitxikeria: KJMj-aren eta SJMj-aren arteko batura 1 da Horrek esan nahi du errenta pertsonal erabilgarria euro bat aldatzen den bakoitzean, euro horren zati bat kontsumitu egingo dela (c), eta beste zatia aurreztu (s). KJMe-aren eta SJMe-aren arteko batura 1 da Horrek adierazten du familia batek daukan errenta pertsonal erabilgarriko euro bakoitza banatu egiten dela kontsumoaren eta aurrezkiaren artean. Ariketa: Demagun aurreko adibideko kontsumo-funtzio berbera: K = 200 + 0, 8 Y Aurrezkiarekin lotutako kontzeptu guztiak ondorioztatzen ahaleginduko gara:

3. GAIA 15 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumo-funtzioa K = 200 + 0, 8 Y izanik: Aurrezki-funtzioa: S = 200 + 0, 2 Y Desaurrezki autonomoa: So = Ko = 200 Aurrezkirako joera marjinala: SJMj = s = 1 – c = 0, 2 Errenta pertsonal erabilgarria 100 euro aldatzen (igotzen edo jaisten) den bakoitzean, aurrezkia 20 euro aldatuko (igoko edo jaitsiko) da. Hau da, errentaren aldaketaren % 20 aurreztu egingo da, gainerako % 80 kontsumora bideratuko delako. Grafikoa: S SJMj = 0, 2 S = 200 + 0, 2 Y S = 20 € Y = 100 € Y = BPG 200

3. GAIA 16 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Kontsumo-funtzioaren eta aurrezki-funtzioaren arteko harreman simetrikoa K C K = KO + c Y B Aurrezkia: A KO Desaurrezkia: K>Y edota S K<Y Y 1 Y 3 Y 2 S<0 edota Y = BPG S = SO + s Y C B Y 1 SO A Y 2 Y 3 Y = BPG S>0

3. GAIA 17 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Inbertsioa da eskari agregatuaren osagairik dinamikoena eta aldakorrena, eta epe luzeko hazkunde ekonomikoaren motorra. Inbertsioak egitea kapital-ondasunak erostea da: kapital-ondasunak beste ondasun eta zerbitzu batzuk ekoizteko erabiltzen dira, hala nola makinak, robotak, lanabesak, ordenagailuak, lantegiak, enpresetako izakinetan gertatutako aldaketak, eta abar. Enpresek inbertsioak egiten dituzte (kapital-ondasunak erosten dituzte) etorkizunean irabaziak eskuratzeko itxaropenarekin. Hortaz, inbertsioa baldintzatzen duten faktoreak hiru dira: ■ Diru-sarrerak: inbertsioaren ondoren salmentak ugaltzea eta diru-sarrerak handitzea espero dute enpresek. ■ Kostuak: normalean enpresek, inbertitu ahal izateko, maileguak eskatzen dituzte. Mailegu horien kostua interes-tasa erreala da. ■ Itxaropenak: enpresek etorkizunaz egiten dituzten aurreikuspenen araberakoak izaten dira inbertsioak.

3. GAIA 18 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Inbertsio-eskariaren kurba Inbertsio-eskariak harreman negatiboa du interes-tasa errealarekin : 11 10 9 8 7 6 5 Urtean planeatutako inbertsioa (milioika €) 0. 7 0. 8 0. 9 1. 0 1. 1 1. 2 1. 3 11 10 Interes-tasa erreala (urteko %) Interes-tasa erreala jaitsi ahala, orduan eta inbertsio gehiago dira 9 8 7 6 5 I 0, 6 0, 7 0, 8 0, 9 1, 0 1, 1 1, 2 Urtean planeatutako inbertsioa 1, 3

3. GAIA 19 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Ohar garrantzitsua Gai honetan prezio guztiak (beraz, interes-tasa erreala ere bai) konstante mantentzen direla suposatzen ari garenez (hots, epe laburrean gaudenez), inbertsioa balio konstante edo autonomo bat izango da (I = Io) eta honela irudikatuko dugu: I Io I Y = BPG

3. GAIA 20 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Egindako inbertsioa (edo efektiboa) versus planeatutako inbertsioa Posible al da enpresa batek egindako inbertsioa (inbertsio efektiboa) eta planeatutako inbertsioa desberdinak izatea? ERANTZUNA BAIEZKOA DA. Izan ere, baliteke enpresa batek uste baino (planeatuta zuena baino) gehiago edo gutxiago saltzea. Estatistiketan, enpresa batek saltzen ez dituen produktuak (izakinak) inbertsiotzat hartzen dira (enpresak bere buruari erositako kapitalondasuntzat, alegia): Inbertsio efektiboa (Ief) = Planeatutako inbertsioa (I) + Inbertsio ez planeatua (IEP) Izakinetan egindako inbertsio ez planeatua

3. GAIA 21 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Egindako inbertsioa (edo efektiboa) versus planeatutako inbertsioa Adibidea: Demagun Philips enpresak urtean 5. 000 €-ko balioa duten telebistak ekoizten dituela. Urtean barrena 4. 800. 000 €-ko salmentak egitea espero du eta, hartara, 200. 000 €-ko balioa duten telebistak izakin moduan uzteko asmoa du, etorkizunena saltzeko. Demagun, urtean zehar Philips-ek bere produkzio-ahalmena 1. 000 € goratzeko makinak erosten dituela. Hala izanik, hiru egoera gerta litezke urte amaieran: a) Zein izango da urte amaierako inbertsio efektiboa, baldin eta salmentak 4. 600. 000 €-koak badira? b) Eta salmentak 4. 800. 000 €-koak badira? c) Eta salmentak 5. 000 €-koak badira?

3. GAIA 22 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Badakigu planeatutako inbertsioa zer den: produkzio-ahalmena igoarazten duten makinen erosketa gehi hasieran planeatutako izakinak (I = 1. 200. 000 €). Dena dela, salmenten arabera urte amaieran hiru egoera gerta litezke (a, b edo c): a) Salmentak = 4. 600. 000 € Izakinak 400. 000 €-koak izango dira. Beraz, izakinen nahi gabeko gehitze edo pilaketa bat gertatuko da (I EP = 200. 000 €). Inbertsio efektiboa: Ief = I + IEP = 1. 200. 000 + 200. 000 = 1. 400. 000€ IEP > 0 bada Ief > I b) Salmentak = 4. 800. 000 € Izakinak 200. 000 €-koak izango dira. Ez da egongo nahi gabeko izakinik (IEP = 0 €). Inbertsio efektiboa eta planeatutako inbertsioa bat etorriko dira: Ief = I + IEP = 1. 200. 000 + 0 = 1. 200. 000 € IEP = 0 bada Ief = I 3) Salmentak = 5. 000 € Izakinak 0 € izango dira. Hortaz, izakinen nahi gabeko murrizketa bat gertatuko da (IEP = 200. 000 €). Inbertsio efektiboa: Ief = I + IEP = 1. 200. 000 – 200. 000 = 1. 000€ IEP < 0 bada Ief < I

3. GAIA 23 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Orekako BPGa zehaztea epe laburrean Produkzio-maila jakin bat orekakoa izango da, baldin eta ez badago indarrik oreka hori aldaraziko duenik; hau da, baldin eta ekonomiaeragile guztiek (familiek eta enpresek), indarrean dauden prezioak kontuan izanda, beren helburuak (saldu/erosi nahi dituzten ondasunei eta zerbitzuei buruzkoak) betetzen badituzte. Gure eredu sinple honetan, orekako produkzio- eta errenta-maila erabakitzeko bi modu edo ikuspegi baliokide erabiliko ditugu: A) Errenta/gastuaren ikuspegia (kontsumo-funtzioa eta inbertsiofuntzioa erabiliz) B) Aurrezki/inbertsioaren ikuspegia (aurrezki-funtzioa eta inbertsiofuntzioa erabiliz)

3. GAIA 24 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Orekako BPGa zehaztea: Errenta/gastuaren ikuspegia Orekako produkzioeta orekako errenta-maila (Y*), beraz, (Y*), honako elementu Ikuspegi honen arabera, BPG kalkulatzeko berdindu egin hauen araberakoa da: eskari agregatua (EA) eta produkzio- eta errenta behar dira planeatutako -maila (Y): [1] Kontsumorako joera marjinalaren araberakoa (hots, c-ren EA = Y Y*edo aurrezkirako Orekari dagokion baldintza araberakoa; joera marjinalaren araberakoa, s =agregatua 1 – c delako) Eskari familien kontsumoak eta enpresen inbertsioak osatzen [2] Gastu autonomoaren araberakoa (hots, Ko + Io-ren araberakoa). dute: EA = K + I EA = Ko + c. Y + Io EA = Ko + Io + c. Y Horrela, KJMj handitzen (edo SJMj murrizten) bada, orekako produkzioeta errenta-mailak gora egingo du; eta gastu autonomoa hazten bada, Orekako baldintza aplikatuz: orekako produkzio- eta errenta-maila ere igo egingo da. EA = Y Ko + Io + c. Y = Y Ko + Io = Y c. Y Ko + Io = (1 c) Y Y* = (Ko + Io)

3. GAIA 25 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Adibidea Demagun Ko = 100, c = 0, 6 eta Io = 40 direla: 1) Kalkula ezazu orekako produkzio- eta errenta-maila (Y*) 2) Deskonposa ezazu Y*-ren balioa eskari agregatuaren osagaietan Kontsumoa: Inbertsioa: Esanahia: Orekako produkzio- eta errenta-mailaren % 88, 57 kontsumoondasunei dagokie (familiek erosten dituzte) eta gainerako % 11, 43 kapital-ondasunak dira (enpresek erosten dituzte).

3. GAIA 26 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Orekaren irudi grafikoa 45º-ko lerroa K, I, EA EA = K + I = KO + IO + c Y Oreka: EA = Y O K = KO + c Y I Beheraldi-tartea: YEO Y* Orekan langabezia egon daiteke KO + I O KO Y* YEO Y = BPG

3. GAIA 27 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Orekaranzko doikuntza epe laburrean EA 45º-ko lerroa Gehiegizko eskari agregatua: izakinen planeatu gabeko murrizketa Produkzioak gora egiten du EA = K + I Epe laburrean egonkorra den egoera bakarra O Y 2 KO + I O EA 2 EA 1 Y 1 Y* Y 2 Gehiegizko eskaintza agregatua: izakinen planeatu gabeko gehitzea Produkzioa murrizten da YEO Y = BPG

3. GAIA 28 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Orekako BPGa zehaztea: Aurrezki/inbertsioaren ikuspegia Orekako produkzio- eta errenta-maila (Y*) beste modu batera ere aurki daiteke, aurrezkiaren (S) eta inbertsioaren (I) arteko harremana agerian utziz. Badakigu aurrezkia, definizioz, familiek kontsumitzen ez duten errenta pertsonal erabilgarriaren zatia dela: S = Y K Badakigu, baita ere, eskari agregatua familien kontsumoaren eta enpresen inbertsioaren arteko batura dela: EA = K + I Epe laburrean EAk produkzio-maila zehazten duenez (orekan): Y* EA = Y Bi aldeetan kontsumoa kentzen badugu: EA K = Y K I=S Orekari dagokion baldintza I S Ondorioa: Familiek egin nahi duten aurrezkia (S) eta enpresek egin nahi duten inbertsioa (I) bat datozenean bakarrik egongo gara orekan.

3. GAIA 29 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Eskari agregatua EA = K + I Produkzio osoa (Y) Planeatutako inbertsioa (I) Kontsumoa (K) Aurrezkia (S) Finantza merkatua ENPRESAK Errenta osoa (Y) FAMILIAK

3. GAIA 30 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Bi ikuspegiak baliokideak dira: EA = Y S = I EA EA = K + I O KO + I O Gehiegizko eskari agregatua: EA > Y edo S<I EA = Y S O IO Y > EA Y Y* S -KO = SO Gehiegizko eskaintza agregatua I S=I Y 1 Y* Y 2 Y edo S>I

3. GAIA 31 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Biderkatzailea deitzen zaio aldagai makroekonomiko batek (adibidez kontsumo autonomoak edo inbertsioak) hasieran jasaten duen aldaketaren eta aldaketa horrek ekonomiako produkzio- eta errenta-mailari azkenean eragiten dion efektu handituaren (edo biderkatuaren) arteko harremanari. Biderkatzailea m ikurrarekin adieraziko dugu (m. Ko edo m. I) eta zenbaki positibo bat da, 1 baino handiagoa: m > 1 Adibidea Demagun familiek kontsumo autonomoa murrizten dutela ( KO) Kontsumoondasunen salmentak murriztuko dira Kontsumo-ondasunak ekoizten dituzten langileen eta enpresaburuen errentak murriztuko dira Ondorioz, langile eta enpresaburu horiek gutxiago gastatuko dute eta ekonomiako beste ondasun eta zerbitzu batzuen produkzioa murriztuko da Produkzio eta errentaren murrizketak gehiago jaitsiaraziko du gastua Azkenean, gastua behin eta berriro murriztuko denez, produzio- eta errenta-maila asko jaitsiko da (hasierako kontsumo autonomoaren murrizketa baino askoz gehiago): Y* > KO Y = m. KO edo Y = m. IO

3. GAIA Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Biderkatzailearen formula matematikoa Orekako produkzio- eta errenta-mailaren formula hauxe da: Gastu autonomoa (Ko edo/eta Io) aldatuz gero, formula hori honela geldituko zaigu: Bai kontsumo autonomoarekin eta bai inbertsioarekin biderkatzen ari den elementu hori da biderkatzailea: 32

3. GAIA 33 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Biderkatzaileari buruzko ariketa Demagun honako datu hauek dauzkagula: KO = 100, c = 0, 6, IO = 40 1) Kalkula ezazu biderkatzailea eta azal ezazu haren esanahia Esanahia: Gastu autonomoa (hots, kontsumo autonomoa nahiz inbertsioa) euro bat hazten (murrizten) den bakoitzean, orekako produkzio- eta errenta-maila 2, 5 euro haziko (murriztuko) da. 2) Ekonomiako inbertsioa 30 € hazten bada, zenbat handituko da orekako produkzio- eta errenta-maila epe laburrean? Y = m I Y = 2, 5 · 30 = 75 Hasieran, orekako produkzio- eta errenta-maila 350 zen; orain, ordea, hau izango da: Y*’ = Y* + Y = 350 + 75 = 425

3. GAIA 34 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Zeren araberakoa da biderkatzailearen balioa? Biderkatzailea kontsumorako joera marjinalaren (KJMj-aren edo c-ren) araberakoa da. Edo, gauza bera dena, aurrezkirako joera marjinalaren (SJMj -aren edo s-ren) araberakoa da. c handia bada (edo s txikia), errentaren aldaketek kontsumoaren aldaketa handiak eragiten dituzte: beraz, efektu biderkatzailea handia izango da. c txikia bada (edo s handia), familiek ez dute kontsumoa hainbeste aldatuko errenta aldatzen denean: efektu biderkatzailea txikia izango da. Ondorioa: KJMj (c) zenbat eta altuagoa izan, orduan eta handiagoa izango da biderkatzailea ere. Edo bestela: SJMj (s) zenbat eta baxuagoa izan, orduan eta handiagoa izango da biderkatzailea.

3. GAIA 35 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Biderkatzailearen irudi grafikoa Demagun inbertsioa hazi egiten dela ( I) EA’ = K + I EA O’ I K induzitua edo eragindakoa O KO + I EA = K + I Y KO + I O Y = I + K induzitua Y* Y*’ Y

3. GAIA 36 Eredu keynestarra I: kontsumoa, aurrezkia eta inbertsioa Biderkatzaileari buruzko beste ariketa bat Aurreko datuekin (KO = 100, c = 0, 6 eta IO = 40) kalkulatu dugu orekako produkzio- eta errenta-maila 350 dela eta biderkatzailea 2, 5 dela. Baldin eta YEO = 475 balitz, zenbat hazi beharko litzateke inbertsioa enplegu osoko maila hori lortzeko? Bi urrats: 1) Beheraldi-tartea kalkulatuko dugu (YEO Y*): Y = YEO Y* Y = 475 350 = 125 2) Biderkatzailearen teoria aplikatuko dugu: Y = m I 125 = 2, 5 · Y Y = 50 Ondorioa: Enplegu osoko produkzio- eta errenta-maila lortzeko, inbertsioa 50 € hazi beharko litzateke, hau da, 40 eurotatik 90 eurotara handitu beharko litzateke.