21 Hafta 1 Cironun ekli Senet nc kiilere

21. Hafta 1

Cironun Şekli Senet üçüncü kişilere ciro edilebileceği gibi, daha önce bu senetle borç altına girmiş kişiler (keşideci, cirantalar, aval verenler) lehine de ciro edilebilmektedir. (Muhatap hariç: Muhataba yapılan ciro makbuz hükmündedir) Bkz. TTK m. 788. 3: «(3) Ciro, düzenleyen veya çekten dolayı borçlu olanlardan herhangi biri lehine de yapılabilir. Bu kişiler çeki yeniden ciro edebilirler. » 2

Çekin cirosu: Ciro şarta bağlanamaz; kısmi ciro batıldır. Bu nedenle çekte birden çok lehtar varsa; senedi ikisinin birden ciro etmiş olması zorunludur. İlk ciroyu lehtar yapmaktadır. Lehtar, senedi keşideciden teslim aldığı andan itibaren ciro yapabilir. 3

Çekin cirosu: Çekin Ciro Edilebileceği Süre Çek, en geç ibraz süresi sonuna kadar ciro edilebilir. Ancak ibraz süresi dolmadan önce çekin muhatap bankaya ibraz edilmiş ya da protesto çekilmiş olması, çekin geçerli ciro edilebileceği süreyi sona erdirmektedir. Bu itibarla, ibraz süresi dolduktan sonra yapılan cirolar ile, ibraz süresi henüz dolmamış olmasına rağmen çek ibraz edildikten ya da protesto çekildikten sonra yapılan cirolar, gecikmiş ciro niteliğinde ve alacağın temliki hükmünde kabul edilmektedir. Tarihsiz bir cironun, protesto veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden önce yapıldığı, aksi sabit oluncaya kadar karinedir. (TTK m. 793) 4

Ciro Yapılan Kişinin Adının Açıkça Belirtilip Belirtilmemesine Göre Cironun Türleri Ciro, ciro yapılan kişinin adının açıkça belirtilip belirtilmemesine göre tam ciro-beyaz ciro şeklinde sınıflandırılmaktadır. Tam Ciro Ciranta, çeki kimin lehine ciro ettiğini belirterek ciro yaparsa, tam ciro söz konusu olur. Örneğin: “Can Camcı’ya ödeyiniz. İmza: Leyla Lüleburgaz” Beyaz Ciro yapılırken, çekin kimin lehine ciro edildiği yazılmak zorunda değildir. Örneğin ciro yapan sadece imza atarak dahi geçerli bir ciro yapabilmektedir. Eğer ciroda senedin kimin lehine ciro edildiği belirtilmemişse, beyaz ciro söz konusu olmaktadır. Beyaz ciro geçerlidir. 5

Şekli Hak Sahipliği Kavramı: Bkz. TTK m. 792: Elden çıkan çek (1) Çek, herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa, ister hamile yazılı, ister ciro yoluyla devredilebilen bir çek söz konusu olup da hamil hakkını 790 ıncı maddeye göre ispat etsin, çek eline geçmiş bulunan yeni hamil ancak çeki kötüniyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisapta ağır bir kusuru bulunduğu takdirde o çeki geri vermekle yükümlüdür. n 6

Teminat İşlevi Cirantalar, çekin ödenmemesinden ve ödeneceğinin şüpheli hal almasından sorumludurlar. Muhatap senedi ödemezse veya senedin ödeneceği şüpheli hal almışsa, hamil, müracaat hakkı kapsamında, senette imzası olan herkese müracaat edebilir ve müracaat ettiği kişiden çek bedelini ödemesini talep edebilmektedir. Bu kapsamda hamil, senette imzası bulunduğu için cirantalara da müracaat edebilir. Cirantalar, söz konusu sorumluluklarını, iki şekilde ortadan kaldırabilirler: Ciranta senet üzerine açık bir şekilde sorumsuzluk kaydı ekleyerek kaldırabilir. Örneğin: “Ödenmemeden sorumlu değilim”, “Kabul edilmemeden sorumlu değilim” gibi. Ciranta, yeni bir ciroyu yasaklayabilir. Ciranta tarafından konmuş ciro yasağına aykırı şekilde çek ciro edilirse, bu devir geçerli olur; ancak ciro yasağını koymuş olan ciranta, bu yasağa rağmen çeki devralmış kişilere karşı müracaat hakkı kapsamında sorumlu olmaz. Cirantanın koyacağı bu tür kayıtlar geçerlidir; bu kayıtlara rağmen çek ciro edilmişse, ciro geçerlidir. 7

Tahsil Cirosu Çekten doğan bütün haklarını devretme amacı bulunmayan, sadece senet bedelini kendisi adına tahsil etme yetkisini başkasına devretmeyi amaçlayan hamil, yapacağı tahsil cirosu ile bir başkasını senet bedelini tahsil etmesi konusunda yetkilendirebilmektedir. Bu durumda senedin mülkiyeti ciro edende kalmakta, ciro edilen sadece tahsile ilişkin hakları devralmaktadır. Çeki tahsil cirosu ile elde etmiş olan hamilin, çekten doğan ve senedin tahsili için gereken hakları kullanma yetkisi vardır; ancak bu hakları, kendi adına değil, (senedi kendisine tahsil cirosu ile devretmiş olan) “ciranta adına” kullanabilmektedir. Tahsil cirosu yapılması, genellikle ciro kaydına “bedeli tahsil içindir”, “vekaleten” gibi ibareler eklenmesi yoluyla gerçekleştirilmektedir. Senedi tahsil cirosu ile elde etmiş olan kişi, sadece tahsil cirosu yapabilmektedir; buna karşın temlik ya da rehin cirosu yapamaz. 8

Çekin Cirosunda Özellikler n Çeklerde Muhataba Yapılan Ciro, Makbuz Hükmündedir Yukarıda da ifade edildiği gibi, çeklerde muhatap bankanın ciranta olmasına izin verilmemektedir. Çek muhataba ödemesi için ibraz edildiğinde ve muhatap çek bedelini ödediğinde, senet muhataba ciro edilmektedir. Hamilin yaptığı söz konusu cironun hükmü, hamilin muhataptan çek bedelini tahsil etmiş olduğu ve bunun karşılığında da muhatap bankanın çek senedini makbuz olarak saklamak amacıyla alıkoyduğu şeklindedir. Çeklerde Muhatabın Yaptığı Ciro Batıldır Yukarıda da ifade edildiği gibi, bir çekin muhatabı, aynı zamanda o çekin cirantası olamaz. Muhatap çeki, sadece senet bedelini ödediği takdirde elde etmiş olabilir. Muhatabın elindeki (artık makbuz hükmü kazanmış olan) çeki ciro etmesine izin verilmemektedir. Bu itibarla muhatabın cirosunun batıl olduğu kabul edilmektedir. n n (Bkz. TTK m. 789. 4: (4) Muhatap lehindeki ciro yalnız makbuz hükmündedir; meğerki, muhatabın birden fazla şubesi olup da, ciro, muhatap şubeden başka bir şube üzerine yazılmış bulunsun. ) 9

Çekin Cirosunda Özellikler Çekte Rehin Cirosu Yapılamaz Çek ödeme aracı olarak kabul edildiğinden ve çeklerde vade bulunmadığından, bu kambiyo senedi türünün rehine uygun olmadığı düşünülmüş; bu itibarla çeklerde rehin cirosuna izin verilememiştir. n 10

Çekin Cirosunda Özellikler n Hamile Yazılı Çek Ciro Edilebilir: Hamile yazılı kıymetli evrakın devri için, yukarıda da belirtildiği gibi, senedin zilyetliğinin devri (teslimi) yeterlidir. Ciro ise, emre yazılı kıymetli evrakın devri için öngörülmüş bir devir yöntemidir. Bununla birlikte hamile yazılı çeklerin, devredilirken, senedin tesliminin yanı sıra ayrıca ciro da edilebilmeleri mümkündür. Ancak ciro edilmeleri, hamile yazılı çeklerin devri için zorunlu bir şart değildir; diğer bir deyişle, hamile yazılı çek, ciro edilmese bile, sadece senedin teslimi ile devredilmektedir. Zorunlu olmamasına rağmen hamile yazılı çeklerin ciro edilmesinin nedeni, cironun garanti (teminat) işlevinin doğmasını sağlamaktır. Şöyle ki; hamile yazılı bir çek, keşidecinin muhatap bankadaki hesabında yeterli karşılık bulunmadığı için ödenmediği durumlarda, hamil, müracaat hakkı kapsamında ancak senette imzası bulunan kişilere başvurabilecektir. Eğer hamile yazılı bir çek sadece teslim yoluyla devredilmişse, hiç ciro edilmemişse, senette devreden kişilerin imzaları yer almayacaktır. Buna karşın hamile yazılı bir çekin ciro edilerek senet metnine ciranta tarafından imza atılmış olması, çekin karşılığının bulunmaması halinde, hamilin başvuracağı müracaat borçlusunu işaret etmesi açısından önem taşımaktadır. 11

Çekin Cirosunda Özellikler n Hamile Yazılı Çek Ciro Edilebilir: Hamile yazılı senetlerin devrinde ciro yapılması, çekin devrine ilişkin herhangi bir sonuç doğurmamaktadır. Diğer bir deyişle, hamile yazılı çeklerin cirosunda temlik (senetten doğan hakların devri) işlevi söz konusu değildir; zira ciro olmasa bile, teslim ile birlikte haklar devredilmektedir. Benzer şekilde böyle bir senedin cirosunun hak sahipliğini teşhis işlevi de bulunmamaktadır. Hamile yazılı bir çekin arka yüzünde hiç ciro kaydı bulunmasa ya da kopuk ciro zinciri bulunsa dahi, muhatap senedi elinde bulunduran hamile, ödeme yapmak zorundadır. Diğer bir deyişle, hamile yazılı bir çekin ciro zincirinin kopuk olması, hamilin yetkili hamil olmasını engellememektedir. Hamile yazılı bir çekin ciro edilmiş olması, senedi emre yazılı hale getirmemektedir. 12

ÇEKİN İBRAZI İbraz; çekin ödenmesi talebiyle yetkili hamil tarafından muhatap bankaya sunulmasıdır. Çekin İbraz Edilmesi Gereken Süre İbraz Süresi Kavramı Çeklerde vade yoktur; ibraz süreleri söz konusudur. İbraz sürelerinin uzunluğu Kanun tarafından belirlenmiştir. Taraflar, aksini kararlaştıramazlar. v v v Bir çekin ödeme yeri ile keşide yeri aynı ise: ibraz süresi “ 10 gün”dür. Bir çekin ödeme yeri ile keşide yeri farklı iseler: ibraz süresi “ 1 ay”dır. Bir çekin ödeme yeri ile keşide yeri hem farklı ülkede hem de farklı kıtada iseler: ibraz süresi “ 3 ay”dır. İbraz sürelerinin hesaplanması açısından Akdeniz ülkeleri aynı kıtada sayılmaktadır. Örneğin her ne kadar Mısır ile Türkiye farklı kıtalarda yer almakta ise de, bu iki ülke ibraz süreleri açısından aynı kıtada sayılmakta ve keşide yeri Mısır, ödeme yeri Türkiye olan bir çekin ibraz süresinin 1 ay olduğu kabul edilmektedir. 13

ÇEKİN İBRAZI Bir çekin ibrazı ve protestosu, ancak bir iş gününde yapılabilir. Çeke ilişkin işlemler ve özellikle ibraz işlemlerinin yapılması için kanunla belirli sürenin son günü, pazara veya diğer bir tatil gününe rastladığı takdirde, bu süre onu izleyen ilk iş gününü kapsayacak kadar uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dâhildir. v Ayrıca bkz. TTK m. 817 - (1) Kanunun bu Kısmında gösterilen süreler hesap edilirken bunların başladığı gün sayılmaz. 14

ÇEKİN İBRAZI İbraz süreleri çekin üzerinde yer alan keşide ve ödeme yerleri dikkate alınarak belirlenmektedir. Çek hesabının bulunduğu şube ya da çekin ibraz edildiği şube, ibraz süresinin belirlenmesinde önem taşımaz. Örneğin keşideci, muhatap bankanın İstanbul Beyoğlu şubesindeki hesabına bağlı çeki, keşide ve ödeme yeri Ankara olarak düzenlemiş ve hamil bu çeki Samsun şubesine ibraz etmişse: ibraz süresi keşide ve ödeme yeri aynı olduğu için 10 gündür. 15

İbraz süreleri hesaplanırken, Keşide tarihi dikkate alınmaktadır; ancak süre hesabının başlangıcı, çekin üzerinde yazılı keşide tarihi değil, bu tarihin ertesi günüdür. Buna göre, örneğin keşide tarihi 19. 09. 2016 yazılmış bir çekin ibraz süresi (keşide ve ödeme yeri aynı olduğu için) 10 gün ise, bu durumda 10 günlük süre hesaplanırken bu sürenin ilk günü 20. 09. 2016 tarihi olarak hesaplanmalıdır. İbraz süresi, 29. 09. 2016 günü mesai bitiminde sona erecektir. İbraz süreleri hesaplanırken aradaki tatil günleri de hesaba dâhil edilmektedir. Diğer bir deyişle, ibraz süreleri işgünü hesabına göre yapılmamaktadır. Tatil günleri sadece ibraz süresinin son gününe geliyorsa önem taşımaktadır. Şöyle ki; ibraz süresinin son günü tatil gününe denk geliyorsa, ibraz süresinin son günü, takip eden ilk işgününe kadar uzamaktadır (TTK m. 728/II). 16