HADSLERN TAHLL VE TENKD KONULAR 1 Sened Tenkidinde

HADİSLERİN TAHLİL VE TENKİDİ

KONULAR 1. Sened Tenkidinde Ölçütler 1. 1. Ravinin Adaleti 1. 2. Ravinin Zabtı 2. Metin Tenkidinde Ölçütler 2. 1. Dil (İfadelerde Tutarlılık) 2. 2. Kur’an’a Uygunluk 2. 3. Sahih Sünnete Uygunluk 2. 4. Akılla Çelişmeme 2. 5. Tarihi Verilere Uygunluk Okuma Metni: Bilgi ve İlimle İlgili Hadis Metinleri

Senet Tenkidinde Ölçüler Hadis tenkidi, rivayetlerin Hz. Peygambere ait olup olmadığını belirlemek için yapılan bir inceleme – eleştiri faaliyetidir. Senetsiz bir metnin güvenilirliği yoktur. Bir hadisin sıhhati senet ve metin tenkidiyle mümkündür. Hem senedin hem de metnin incelemelere tabi tutulması gerekir.

Hadislerin râvileri ile ilgili yapılan incelemeye senet tenkidi denir. Bu yöntem kendi düşüncelerini Hz. Peygambere dayandırmak isteyenlerin istismarını önlemek için geliştirilmiştir. Sened tenkidinde ilk önce râvi sinsilesinde bir kopukluk olup olmadığına bakılır. Sonra râvide adalet ve zabt sıfatına bakılır. «Her işittiğini söylemek bir insana yalan olarak yeter. » (Müslim, Mukaddime, 3)

Senet Tenkidinde Ölçüler Râvinin Adaleti Râvinin Zabtı

Râvinin Adaleti Hadis rivayet eden kişinin güvenilir olmasına adalet denir. Adil bir râvinin, buluğa ermiş, akıllı, Müslüman ve takva sahibi olması gibi şartları taşıması gerekir. Hadisi rivayet eden kişi Allah ve Resulünün emir ve yasaklarına karşı saygılı ve itaatkar olması gerekir. Ayrıca günahlardan kaçınarak toplum içinde hoş karşılanmayan söz ve davranışlardan uzak durmaya özen göstermelidir. Muhaddisler, yaşantısında İslam’ın emir ve yasaklarına uymayan kimselerden hadis almamışlardır.

Ebu Hanife, diyor ki; «…Bir kimse, ‘Peygamberin her söylediğine inanıyorum, ancak Nebi haksız (yere) konuşmaz ve Kur’an’a da muhalefet etmez. ’ derse bu onun peygamberi tasdik ettiğini ve peygamberi Kur’an’a muhalefetten tenzih ettiğini gösterir… O halde Nebi’den Kur’an’a aykırı hadis rivayet eden kimseyi reddetmek Peygamberi reddetmek veya onu yalanlamak değildir. Bilakis Peygamberden batıl (asılsız) rivayette bulunan kimseyi reddetmektir. » (Ebu Hanife, el- lim ve’l-Müteallim. S. 24 -25)

Metâin-i Aşere (Râvinin Adaleti ile İlgili Olanlar) Râvinin Adaleti İle İlgili Tenkit Noktaları Cehaletu’r. Râvinin özelliklerinin bilinmemesi Kizbu’r-Râvi (Râvinin rivayetinde yalancılığı) Bid’atu’r. Râvinin bid’at ehlinden olması İttihamu’ r-Râvi bi’l-Kizb (Râvinin yalancılıkla itham edilmesi) Fıskı’r-Râvinin günahkâr olması Devam et

Kizbu’r. Râvi (Râvinin rivayetinde yalancılığı) Râvinin hem günlük hayatında hem de hadis rivayetinde yalan söylediğinin açığa çıkmasıdır. Geri

İttihamu’r- Diğer konularda Râvi bi’l- yalan söyleyen râvinin hadis Kizb (Râvinin yalancılıkla itham edilmesi) rivayetinde de yalan söyleyebileceğine ihtimal verilmesidir. Geri

Fıskı’r-Râvinin günahkâr olması Râvinin günah işlemekten sakınmayarak dinin emir ve yasakları konusunda duyarsız davranmasıdır. Geri

Bid’atu’r. Râvinin İslam dininin genel Râvinin bid’at prensiplerine aykırı görüşler ehlinden ileri sürmesidir. olması Geri

Cehaletu’r. Râvinin özelliklerinin bilinmemesi Râvinin cerh ve ta’dil yönünden durumunun bilinmemesi halidir. Geri

Râvinin Zabtı Zabt, râvinin duyduğu hadisi başka bir râviye nakledinceye kadar iyi bir şekilde hafızasında muhafaza etmesidir. Râvi, bir sözü gerektiği gibi işiten, bu sözle kastedilen manayı yeterince anlayan ve anladığı şeyi hafızasında muhafaza edebilen bir kişi olmalıdır.

Zabt sahibi râvinin, zeki olması, ezberden naklediyorsa metni iyi ezberlemiş olması, yazılı bir belgeden rivayet ediyorsa bu belgeyi iyi muhafaza etmiş olması ve mana ile rivayet ediyorsa manayı bozacak unsurları biliyor olması gerekir. Râvi, zabt sahibi değilse ondan hadis alınmaz. Zabt ve adalet yönünden tenkide uğramayan râvi güvenilir (sika) râvidir. Bir râviye güvenmek demek onun rivayetlerine güvenmek demektir.

Metâin-i Aşere (Râvinin Zabtı ile İlgili Olanlar) Fartu’l-Gafle Sûu’l-Hıfz (Râvinin gaflet göstermesi) (Râvinin hafızasının zayıf olması) Vehm (Râvinin çok yanılgıya düşmesi) Muhalefetu’s. Sikat (Râvinin sika râvilere ters düşmesi) Râvinin Zabtı İle İlgili Tenkit Noktaları Kesretu’l-Galat (Râvinin rivayetinde çokça hata yapması) Devam et

Fartu’l-Gafle (Râvinin gaflet göstermesi) Râvinin hadis alırken veya naklederken dikkat etmemesi, gaflet göstermesi ve duyarsız davranmasıdır. Geri

Sûu’l-Hıfz (Râvinin hafızasının zayıf olması) Râvinin hafızasının zayıflığı yüzünden eksik veya fazla ezberleyip çabuk unuttuğundan rivayetlerinde hatalarının isabetlerinden çok olmasıdır. Geri

Vehm (Râvinin çok yanılgıya düşmesi) Râvinin rivayet ettiği hadisin senet ve metinlerinde karışıklığa yol açacak hataları çok sık yapmasıdır. Geri

Muhalefetu’s-Sikat (Râvinin sika râvilere ters düşmesi) Râvinin rivayetlerinde güvenilir bir râviyle ters düşmesidir. Geri

Kesretu’l-Galat (Râvinin rivayetinde çokça hata yapması) Râvinin hadis alırken veya naklederken çok hata yapmasıdır. Geri

Metâin-i Aşere Râvinin Zabtı İle İlgili Tenkit Noktaları Sûu’l-Hıfz Fartu’l-Gafle Vehm Muhalefetu’s-Sikat Kesretu’l-Galat Râvinin Adaleti İle İlgili Tenkit Noktaları İttihamu’r-Râvi bi’l-Kizb Fıskı’r-Râvi Kizbu’r-Râvi Bid’atu’r-Râvi Cehaletu’r-Râvi

Metin Tenkidinde Ölçüler Dil (İfadelerdeki Tutarlılık) Kur’an’a Uygunluk Sahih Sünnete Uygunluk Akılla Çelişmeme Tarihi Verilere Uygunluk

Dil (İfadelerdeki Tutarlılık) Hz. Peygamber anlamsız ve lüzumsuz sözlerden kaçınmıştır. Hz. Peygamber herkesin anlayabileceği bir dil kullanmıştır. Bu nedenle herkesin anlayamayacağı, anlamı kapalı ve Arap dilbilgisi kurallarına uymayan rivayetler reddedilir. Örnek: «Tırnaklarını sırasıyla değil de atlayarak kesen kimse gözlerinde ağrı görmez. » gibi komik yada «Güvercinle oynamak fakirliğe sebep olur. » rivayetinde olduğu gibi tuhaf sözleri Hz. Peygambere yakıştırmak mümkün değildir.

Hadisteki kavramlar, söylendiği dönemin ona yüklediği manayı taşımalıdır. Örnek: «Ümmetimde iki sınıf vardır ki, onların İslam’dan nasipleri yoktur; Mürcie ve Kaderiye» Bu iki fırkanın isimleri Hz. Peygamberden çok sonraları yüklendikleri manayı kazanmışlardır. Hz. Peygamber aşırılık ve abartılardan uzak durmuştur. Örnek: «Her kim akşamın farzından sonra 20 rekat kılarsa Allah ona cennette ev yapar. » «Yüzükle kılınan namaz yüzüksüz kılınan 70 namaza eşittir. » «Mescidde dünya kelamı konuşan kimsenin Allah 40 yıl amellerini boşa çıkarır. » Bu abartılı ifade bu sözün uydurma olduğuna delil sayılmıştır.

Geri

Kur’an’a Uygunluk «…De ki: Ancak Ben Rabb’im tarafından bana vahyolunana uyarım…» (Araf, 203) ayeti mucibince hadisler Kur’an’a aykırı olamaz. Örnek: «Bu ümmetim rahmet olunmuş bir ümmettir. Ahirette azap görmeyecektir. Onların göreceği azap, dünyada fitne, deprem ve katliamdır. » rivayeti herkesin yaptığının karşılığını göreceğini ifade eden ayetlerle ters düşmektedir.

Geri

Sahih Sünnete uygunluk Örneğin, “namaz kılanın önünden kadın, eşek ve köpek geçmesi hâlinde namazının bozulacağına” dair rivayeti duyduğunda Hz. Aişe, “Bizi eşeklere ve köpeklere mi benzettiniz? Allah’a yemin ederim ki ben Resulullah’ın önünde sedirin üzerinde yatarken onun namaz kıldığını gördüm. ” (Müslim. Salat, 266 -270) demiş ve bu rivayeti Hz. Peygamberin uygulamasına (sünnetine) ters düştüğünü söyleyerek eleştirmiştir.

YORUMLAYALIM Aşağıdaki rivayetleri sahih sünnete uygunluk şartı açısından yorumlayınız. ♦ “Allah, zenginlerin yemeğinin tadını fakirlerin yemeğine nakletmiştir. ” ♦ “Maddi imkân bulamaman Allah’ın seni koruduğunun alametlerindendir. ” ♦ “Fakirlik benim övüncümdür. Ben fakirlikle iftihar ederim. ” (Aliyyu’l-Karî, Uydurma Olduğunda İttifak Edilen Hadisler, s. 87, 96, 183. ) Geri

Akılla Çelişmeme Örneğin, “namaz kılanın önünden kadın, eşek ve köpek geçmesi hâlinde namazının bozulacağına” dair rivayeti duyduğunda Hz. Aişe, “Bizi eşeklere ve köpeklere mi benzettiniz? Allah’a yemin ederim ki ben Resulullah’ın önünde sedirin üzerinde yatarken onun namaz kıldığını gördüm. ” (Müslim. Salat, 266 -270) demiş ve bu rivayeti Hz. Peygamberin uygulamasına (sünnetine) ters düştüğünü söyleyerek eleştirmiştir.

Geri

Tarihi Verilere Uygunluk “Peygamber, yeraltında bin yılı tamamlamaz. ” şeklinde rivayet edilen ve Hz. Peygamberin vefatından sonra bin yıl geçmeden kıyametin kopacağını bildiren söz, tarihî veriler açısından anlamsızdır. Nitekim rivayette sözü edilen sürenin dolmasına rağmen kıyametin kopmamış olması bu sözün asılsız olduğuna bir işarettir.

Geri

Adnan Hoyladı