ZESP SZK SPECJALNYCH Nr 63 Rada Szkoleniowa WICZENIA

ZESPÓŁ SZKÓŁ SPECJALNYCH Nr 63 Rada Szkoleniowa ĆWICZENIA ODDECHOWO – FONACYJNE i RELAKSACYJNE DLA UCZNIÓW z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECIĘCYM OPRACOWANIE: Danuta MATERA Małgorzata GLINICKA W A R S Z A W A kwiecień 2006 roku 1

UKŁAD PREZENTACJI 1. ZARYS TEORETYCZNY, UZASADNIAJĄCY CELOWOŚĆ PRACY NAD ODDECHEM, FONACJĄ i RELAKSACJĄ W PRACY z DZIEĆMI z PORAŻENIEM MÓZGOWYM. 2. ĆWICZENIA ODDYCHANIA TOREM PRZEPONOWYM. 3. ĆWICZENIA ODDECHOWE POŁĄCZONE Z RUCHEM. 4. ĆWICZENIA ODDECHOWE MOBILIZUJĄCE APARAT ODDECHOWY WYKONYWANE BEZGŁOŚNIE: a) Ćwiczenia mające na celu wzmocnienie oddechu. b) Ćwiczenia mające na celu wydłużenie fazy wydechowej. 5. ĆWICZENIA ODDECHOWE POŁĄCZONE z GŁOSEM (GŁOSOWE, FONACYJNE). 6. RELAKS TRAKTOWANY JAKO FORMA ODPOCZYNKU i ROZLUŹNIENIA: a) Relaksacja progresywna dla dzieci według Jacobsona; b) Relaksacja dla dzieci według Wintreberta; c) Relaksacja dla dzieci metodą treningu autogennego według Schultza. WNIOSKI i PROPOZYCJE. 2

SKŁAD NARZĄDU MOWY Narząd służący do wytwarzania dźwięków mowy składa się z trzech zasadniczych części: • Aparat oddechowy, który wytwarza prąd powietrza, do powstawania dźwięków mowy; • Aparat fonacyjny, czyli krtań, w której powstaje dźwięk; • Aparat artykulacyjny, składający się z jam: gardłowej, ustnej, a pośrednio i nosowej, które nazywane są nasadą. W ciągu 24 godzin wykonujemy około 200 tys. wdechów i wydechów, w całym życiu - około 6 mld. 3

SPOSOBY ODDYCHANIA Najbardziej wydajne i higieniczne jest oddychanie przeponowe lub pełne (przeponowo - piersiowe). Umożliwia ono dostanie się do płuc większej ilości powietrza, dzięki czemu: • organizm jest lepiej zaopatrzony w tlen; • poprawia się krążenie; • lepiej funkcjonuje serce i mózg; • mniej się męczymy; • następuje redukcja stresu przez wzmocnienie systemu nerwowego i rozluźnienie ciała. Oddychanie torem przeponowym jest najefektywniejszym sposobem oddychania, zapewniającym organizmowi maksymalny pobór tlenu przy minimalnym wysiłku. 4

SPOSOBY ODDYCHANIA C. D W zależności od angażowanych części klatki piersiowej i głębokości czerpania powietrza rozróżnia się trzy sposoby oddychania: • Sposób pierwszy - przy którym rozszerzaniu ulegają przede wszystkim górne odcinki klatki piersiowej, zwany jest oddychaniem piersiowym; • Sposób drugi - oddychanie brzuszno – przeponowe, które odbywa się głównie przy udziale dolnych partii klatki piersiowej; • Sposób trzeci - to oddychanie pełne, tzw. brzuszno – piersiowe. Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej, płynnej wymowy. 5

SPOSOBY ODDYCHANIA C. D W czasie spoczynku: W czasie mówienia (śpiewu): Oddychamy przez nos; Oddychamy przez usta (w czasie wymawiania głosek nosowych powietrze wydostaje się także przez nos), ponieważ ustami można szybciej wciągnąć dużą ilość powietrza; Wdech i wydech mają prawie Wdech jest krótki, wydech – znacznie jednakową długość, wdech jest dłuższy; nieco krótszy niż wydech; Zużycie powietrza jest małe, około 0, 5 litra przy jednorazowym wdechu; Zużycie powietrza jest duże. Wynosi ono około 1 do 2 litrów (na jeden oddech); Oddychamy automatycznie; Wdechy są podporządkowane tekstowi, tzn. wykonywane są w miejscach, na które pozwala sens zdania. 6

ROLA WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH w WYSOKOŚCI EMITOWANEGO GŁOSU • Wysokość dźwięku powstającego w krtani zależy od częstotliwości zwierania się i rozwierania wiązadeł głosowych, czyli od częstotliwości ich drgań. O częstotliwości drgań decyduje napięcie wiązadeł głosowych, ich długość i ciśnienie powietrza. Im bardziej wiązadła głosowe są napięte, są one tym cieńsze, a ton przez nie wytwarzany – wyższy. Im dłuższe i grubsze są wiązadła, tym wolniej drgają, a emitowany ton jest niższy. • Inna teoria, zwana teorią kloniczną (neurochronaksyjną) zakładała, że drgania wiązadeł głosowych wywoływane są rytmicznymi impulsami, dochodzącymi do mięśni krtani z mózgu poprzez nerwy krtaniowe. Częstotliwość tych drgań miała być zależna od częstotliwości bodźców nerwowych, docierających do krtani przez nerwy zwrotne z ośrodkowego systemu nerwowego. Również i według tej teorii do wytwarzania głosek niezbędny byłby jednak wydychany z płuc strumień powietrza, wprawiający w drgania wiązadła głosowe i wydychane powietrze, które następnie miało być artykułowane w jamie ustnej i nosowej. W teorii tej, w procesie generacji mowy większe znaczenie przypisywano mózgowi – dokładne badania jednak nie potwierdziły słuszności teorii neurochronaksyjnej. 7

DYZARTRIA - zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych, unerwiających narządy mowne. Powstają zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w mowie i ich porażenie. Pod pojęciem dyzartria należy rozumieć szereg objawów, które wykształciły się w odrębne syndromy, w zależności od poziomu uszkodzenia. Dyzartria ma kilka odmian i jest przedmiotem oddzielnych badań. U około 70% dzieci z MPD występują, różnego stopnia, trudności w mówieniu – od nieznacznych zaburzeń artykulacji, aż do całkowitej niezdolności posługiwania się narzędziami mowy i „produkowania” dźwięków. Wśród powodów tych trudności dominuje dyzartria. 8

DYZARTRIA JAKO SZCZEGÓLNY PROBLEM LOGOPEDYCZNY DYZARTRIA jest zespołem zaburzeń oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia. Odsetek osób z dyzartrią zmienia się w zależności od formy MPD. Wg. Niektórych źródeł, przy atetozie aż u 70% badanych dzieci występuje dyzartria (inne źródła podają nawet 71 – 86 % przypadków). Daje się zauważyć ścisły związek MPD, upośledzenia umysłowego i dyzartrii. Ten kompleks zaburzeń stanowi szczególnie trudny problem logopedyczny. Wysuwany jest pogląd, że pełna poprawa mówienia w przypadku występowania dyzartrii jest uzależniona od powrotu systemu nerwowego do stanu normalności. Powrót ten – jest jednak obserwowalny nadzwyczaj rzadko Reedukacja dzieci z dyzartrią jest procesem wieloletnim i trudnym. 9

ŚRÓDLEKCYJNE ĆWICZENIA ODDECHOWO FONACYJNE Celem śródlekcyjnych ćwiczeń oddechowo – fonacyjnych jest dążenie do poprawy pracy mięśni aparatu oddechowego i fonacyjnego, • • a ponadto: Przeciwdziałanie negatywnym skutkom znużenia i zmęczenia; Odciążenie analizatora wzrokowego i słuchowego; Kształtowanie trwałego nawyku stosowania aktywnego wypoczynku w czasie pracy umysłowej w szkole i w domu; Utrzymywanie płuc w dobrej formie, nauka efektywnego zużywania powietrza oraz wzmocnieni mięśni biorących udział w oddychaniu i fonacji. Stosując w pracy z dziećmi z MPD ćwiczenia oddechowo-fonacyjne możemy zwiększyć pojemność ich płuc, nauczyć je ekonomicznego zużywania powietrza w czasie mówienia, wzmocnić mięśnie biorące udział w oddychaniu i utrzymać płuca w dobrej formie. 10

WARUNKI JAKIE POWINNY BYĆ SPEŁNIONE PRZY ŚRÓDLEKCYJNYCH ĆWICZENIACH ODDECHOWYCH Ø Powinny być one prowadzone jako krótkie ćwiczenia śródlekcyjne, przy otwartym oknie; Ø Ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub około półtorej godziny po jedzeniu (bezpośrednio po jedzeniu praca narządów oddechowych jest utrudniona); Ø Ćwiczenia oddechowe powinno się wykonywać systematycznie, raz lub dwa razy w ciągu dnia, a ich czas powinien wynosić każdorazowo około 5 minut; Ø Ćwiczenia oddechowe można wykonywać w różnych pozycjach ciała (siedzącej, stojącej, leżącej); Ø W czasie ćwiczeń mięśnie szyi, rąk i tułowia powinny być rozluźnione (jest to szczególnie ważne przy ćwiczeniach prowadzonych z dyzartrykami w celu osłabienia napięcia mięśni); Ø Forma ćwiczeń oddechowych powinna być dostosowana do możliwości fizycznych dziecka (najskuteczniejszą formą ćwiczeń oddechowych jest śpiew i nauka wierszy); Ø W czasie wydechu dziecko nie powinno pozbywać się „na siłę” całego zapasu zgromadzonego w płucach powietrza, pewna jego część powinna pozostać w płucach. 11

WNIOSKI i PROPOZYCJE 1. 2. 3. 4. 5. Kilkuminutowe, systematyczne i uwzględniające indywidualne potrzeby i możliwości danego dziecka (grupy dzieci) ćwiczenia oddechowo – fonacyjne, oprócz poprawy pracy mięśni aparatu oddechowego są dla dzieci z MPD jedną z form relaksu oraz dróg do poprawy kondycji psychicznej. Reedukacja dzieci tą metodą jest procesem wieloletnim i ma charakter wspomagający. Zauważalne efekty będą widoczne „nie od razu”, (chociaż przecież nie można wykluczać ich szybszego wystąpienia). Dla zapewnienia możliwości osiągania pozytywnych rezultatów ćwiczeń oddechowo – fonacyjnych powinny być spełnione określone warunki ich systematycznego prowadzenia. W celu umożliwienia zainteresowanym Koleżankom i Kolegom łatwiejszego zastosowania tych ćwiczeń w pracy z dziećmi z MPD – do zbiorów Biblioteki zostanie włączony opracowany przez nas materiał metodyczny, zatytułowany - podobnie jak temat naszej dzisiejszej prezentacji – „ĆWICZENIA ODDECHOWO – FONACYJNE i RELAKSACYJNE DLA UCZNIÓW z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECIĘCYM”. Zachęcamy Koleżanki i Kolegów do stosowania opracowanego przez nas zestawu ćwiczeń oddechowo-fonacyjnych w układzie tygodniowym dla uczniów z MPD, który już dnia dzisiejszego będzie dostępny w naszej Bibliotece. 12