Wzy gordyjskie XXI wieku 20 lecie Polskiego Towarzystwa

Węzły gordyjskie XXI wieku 20 -lecie Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim 25 Październik 2007 Dr Krzysztof Rybiński* Wiceprezes Narodowego Banku Polskiego Email: krzysztof. rybinski@nbp. pl Blog: www. rybinski. eu * stanowiska NBP ani KNF. Prezentacja oparta na artykule Opala, Rybiński (2007)

Węzeł gordyjski • metafora opisująca problem nierozwiązywalny tradycyjnymi metodami; • jedyną metodą poradzenia sobie z problemem jest zastosowanie niekonwencjonalnego, często politycznie niepoprawnego lub wręcz szokującego rozwiązania, tzw. rozwiązania aleksandryjskiego.

Cztery węzły gordyjskie XXI wieku: 1. Granice wzrostu: niedobory energii, środowisko naturalne i katastrofy 2. Starzenie się społeczeństw krajów rozwiniętych i wiek XXI wiekiem migracji 3. Chiny w roli globalnego mocarstwa, porażka demokracji 4. Hegemonia rynków finansowych i pojawienie się nowych inwestorów

Ad 1. Granice wzrostu: niedobory energii, środowisko naturalne i katastrofy • Zgodnie z prognozami Raportu Klubu Rzymskiego w chwili obecnej powinniśmy mieć do czynienia z niedoborami wielu surowców naturalnych, np. platyny, złota, cynku, ołowiu czy też ropy naftowej; Źródło: Meadows D. H. , Meadows D. L. , Randers J. , Behrens III W. (1972), “The Limits to Growth”, New York: Universe Books.

Czy tradycyjne źródła energii znikną w XXI wieku? Źródło: Zerta et al. (2007) Rybinski. eu

Ad 1. Granice wzrostu: niedobory energii, środowisko naturalne i katastrofy • Zgodnie z prognozami Raportu Klubu Rzymskiego w chwili obecnej powinniśmy mieć do czynienia z niedoborami wielu surowców naturalnych, np. platyny, złota, cynku, ołowiu czy też ropy naftowej; • W przypadku surowców energetycznych można przypuszczać, że alternatywne metody pozyskiwania energii w połączeniu z innowacyjnością ludzi są wystarczającym warunkiem rozwiązania problemu ograniczonych zasobów tradycyjnych; • Przejście do nowych technologii może wiązać się z niestabilnością produkcji i gwałtownymi zmianami cen relatywnych.

• Od 20 lat globalna emisja zanieczyszczeń przekracza poziom, który Ziemia jest w stanie zneutralizować; • Zgodnie z obliczeniami Global Footprint Network obecnie luka ta wynosi 26% i stale narasta. Światowa emisja zanieczyszczeń w relacji do zdolności absorpcyjnych Ziemi (Human Ecological Footprint deficit) Źródło: 2006 National Footprint Accounts dataset

• W efekcie w ostatnich latach: • spada populacja dzikich zwierząt; • rośnie liczba klęsk żywiołowych Populacja dzikich zwierząt (1970=1, 0) (Living planet index) Liczba notowanych klęsk żywiołowych Źródło: Hails C. (red) (2006), “Living Planet Report 2006”, WWF International, Institute of Zoology, Global Footprint Network, EM-DAT, The OFDA/CRED International Disaster Database, Université catholique de Louvain, Brussels, 2007, Belgium.

Ad 2. Starzenie się społeczeństw krajów rozwiniętych i wiek XXI wiekiem migracji Populacja w latach 1950 -2050 (1950=100) Źródło: United Nations, World Population Prospects 2006, New York.

„Dependency ratio” w Europie w latach 1950 -2050 Dependency ratio – populacja w wieku nieprodukcyjnym w relacji do populacji w wieku produkcyjnym „Potential support ratio” w Europie w latach 1950 -2050 Potential support ratio – populacja w wieku produkcyjnym w relacji do populacji w wieku poprodukcyjnym Źródło: United Nations, World Population Prospects 2006, New York.

Zależność pomiędzy dynamiką wydajności pracy i skalą migracji w latach 1995 -2050 w UE-15* Średnioroczna dynamika wydajności pracy i PKB per capita w UE-15 * potrzebna do utrzymania średniorocznego tempa wzrostu PKB per capita w UE-15 na poziomie 2, 0% Lata Średnioroczne tempo wzrostu wydajności pracy (w %) Średnioroczne tempo wzrostu PKB per capita (w %) 1960 te 4. 6 4. 2 1970 te 3. 0 2. 9 1980 te 1. 8 1990 te 1. 6 1. 7 2000 -2006 0. 9 1. 8 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych United Nations, Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations, 2001.

Ad 3. Chiny w wroli globalnego mocarstwa, porażka demokracji Udział Chin w światowym PKB, eksporcie i popycie na towary 2000 2005/2006 Światowe PKB (PPP) 11 15 Światowy eksport 3. 9 8. 1 Eksport maszyn 3. 1 9. 1 Eksport sprzętu biurowego i telekomunikacyjnego 4. 5 17. 7 Eksport elektronicznej technologii informatycznej i sprzętu biurowego 4. 5 17. 7 Eksport sprzętu telekomunikacyjnego 6. 8 20. 4 Eksport układów scalonych i podzespołów elektronicznych 1. 7 5. 9 Popyt na stal 16. 4 32 Popyt na cement 35 45 Popyt na węgiel 28. 3 38. 8 Popyt na ropę naftową 6. 3 8. 9 Źródło: MFW WEO database, WTO, zasoby internetowe różnych organizacji.

Potencjał gospodarczy Chin 1970 1980 1990 2003/2005 Chiny Japonia (EX + IM) / GDP, % 5. 3 20 21. 8 28. 2 34. 8 19. 9 69. 3 28. 4 Liczba patentów (w tys. ) NA 130 NA 191 11 361 173 427 Liczba artykułów naukowych NA NA 1. 1 25 6. 3 38. 6 29. 2 60. 1 Wydatki na B+R (w %PKB) NA 1. 5 NA 1. 9 NA 2. 7 1. 5 3. 5 Eksport wysokiej technologii (% eksportu towarowego) NA NA 6 23. 9 29. 8 23. 7 Źródło: WDI, WIPO, Japoński Urząd Statystyczny.

PKB per capita (w cenach z 1990 r. , PPP, USA=100) PKB per capita (w cenach z 1990 r. , PPP, 1989=100) Źródło: Groningen Growth and Development Centre and the Conference Board, Total Economy Database, January 2007, http: //www. ggdc. net. Źródło: Radzikowski, Rybinski (2007)

Udział w podziale głosów MFW i BŚ i poziom PKB (PPP) Kraj Udział w podziale głosów MFW / BŚ PKB (PPP) Dysparytet A B C US=100 2005 2050 F 2007 C/A (%) C/B (%) USA 100 100 Japonia 32 23 35. 8 112 156 Niemcy 20 15 35. 0 175 233 Chiny 76 143 21. 8 29 15 Wlk. Bryt. 16 15 28. 9 181 193 Francja 15 13 28. 9 193 222 Włochy 14 10 19. 0 136 190 Kanada 9 9 17. 1 191 Indie 30 100 11. 2 37 11 Korea 9 8 7. 9 88 99 Meksyk 9 17 8. 5 94 50 Rosja 12 14 16. 0 133 114 Turcja 5 10 3. 2 64 32 Indonezja 7 19 5. 6 80 29 Źródło: Pricewaterhouse. Coopers, Hawksworth (2006), obliczenia własne.

Ad 4. Hegemonia rynków finansowych i pojawienie się nowych inwestorów Rozwój rynków finansowych (w bilionach USD) w bilionach USD 1980 1993 2000 2005 PKB globalne (nominalne) 10. 1 24. 4 31. 7 44. 5 4. 0 22. 3 36. 0 58. 0 - rządowe papiery dłużne 2. 0 10. 6 14. 0 23. 0 - prywatne papiery dłużne 2. 0 11. 7 22. 0 35. 0 Globalna kapitalizacja rynku akcji 3. 0 14. 3 32. 0 44. 0 Globalne depozyty bankowe 5. 0 16. 4 25. 0 38. 0 Aktywa funduszy hedgingowych n. a. 0. 1 0. 5 1. 5 Aktywa funduszy emerytalnych n. a. 5. 3 10. 3 17. 9 Globalny rynek instrumentów pochodnych n. a. 94. 2 109. 5 355. 5 Rezerwy walutowe Banków Centralnych 0. 4 0. 9 1. 9 4. 2 N/A N/A 2. 1 -2. 5 Globalna kapitalizacja rynku obligacji Aktywa SWF (sovereign wealth funds) Źródło: BIS, OECD, Mc. Kinsey Global Institute, IMF, Morgan Stanley, obliczenia własne.

Udział aktywów zagranicznych w aktywach sektora bankowego, 2005 Źródło: ECB, BIS.

Kapitalizacja wybranych giełd papierów wartościowych, w miliardach USD Źródło: World Federation of Exchanges, www. world-exchanges. org.

Zarządzanie aktywami – banki centralne, SWFy, największe fundusze Zachodnie Petrodolary Saudi Arabian Monetary Agency 250 Abu Dhabi Investment Authority 500 -875 Kuwait Investment Authority Chiny Azjatyckie Banki Centralne Fundusze Hedgingowe (bez dźwigni) Największe tradycyjne fundusze funkcjonujące na zachodzie (łączne aktywa w zarządzanych funduszach) Aktywa (mld USD) 200 1 066 Japonia 875 Tajwan 265 JP Morgan/Highbridge (USA) 33. 1 Goldman Sachs AM (USA) 32. 5 Bridgewater (USA) 30. 2 PIMCO (fundusz inwestycyjny) 693 Cal. PERS (fundusz emerytalny) 247

Podsumowanie • Identyfikujemy cztery węzły gordyjskie XXI wieku • Obecna polityka Europy, a więc brak strategicznej i spójnej wizji w połączeniu z destrukcyjnym patriotyzmem narodowym, protekcjonizmem i nie dostrzeganiem rosnącej siły krajów rozwijających się może doprowadzić do marginalizacji Europy w XXI wieku. • Czarny scenariusz dla Europy nie jest przesądzony. Jednakże jego uniknięcie wymaga podjęcia szybkich i odważnych działań. • Wzywamy Klub Rzymski do poszerzenia debaty skupionej na „barierach wzrostu” o nowe wątki, które są kluczowe dla przyszłości Europy