Witte en zwarte scholen I Nicaise is een

Witte en zwarte scholen: © I. Nicaise is een sociale mix wenselijk / mogelijk ? Ides Nicaise KU Leuven (HIVA / Dep. Ped. Wet. )

Overzicht Inleiding 2. Oorzaken van segregatie 3. (Waarom) is segregatie een probleem ? 4. Strategieën voor desegregatie © I. Nicaise 1.

© I. Nicaise Deel 1: inleiding Directies aan het woord “In mijn school zijn de leerkrachten de enigen die thuis Nederlandstalig zijn. Geen enkele van hen woont in de buurt. De meesten zoeken zo snel mogelijk ander werk. We hebben 24 verschillende nationaliteiten. Vorige week nog (nvdr: februari !) hebben we 5 kinderen uit Liberia ingeschreven. Ze waren in alle omliggende scholen geweigerd. Wij hadden eigenlijk geen plaats maar we hebben algauw enkele banken bijeengezocht en ze zijn begonnen…” (directeur van een basisschool uit Schaarbeek)

Directies aan het woord © I. Nicaise “In onze school (stedelijke basisschool uit Antwerpen) zijn 96% allochtonen. Onlangs kwam een Marokkaanse moeder, die hier zelf oud-leerling is geweest en al meer dan 25 jaar in België woont, haar kind inschrijven. Ze sprak geen Nederlands meer. Onze kleuterjuffen kunnen met de ouders niet praten. Er zijn zelden tolken beschikbaar…” (directeur van een basisschool in Antwerpen)

Directies aan het woord © I. Nicaise “Een moeder kwam op intakegesprek om haar zoon van studierichting en van school te laten veranderen. Op een bepaald moment vroeg ze of er allochtonen op school waren en in de toekomstige klas van haar zoon. De inschrijver gaf aan hoe de verhoudingen in de bewuste klas lagen en zei erbij dat het een goede groep was. De vrouw stopte de inschrijving en zei dat ze een school zocht waar minder vreemdelingen waren. ” (gesprek geciteerd in Frooninckx 2004)

© I. Nicaise Directies aan het woord “Hoe meer inspanningen wij leveren voor onze zorg-leerlingen, hoe meer men er naar ons doorverwijst. Buurtwerken, verenigingen, welzijnsdiensten verwijzen al hun risicokinderen naar onze school. Wij willen wel ons best doen, maar moeten opletten dat we als school niet in een neerwaartse spiraal terechtkomen. Alleen al maar de onbetaalde schoolrekeningen… Als wij er met andere scholen over praten, doen die of hun neus bloedt – zelfs de scholen uit onze eigen scholengemeenschap. ” (directeur basisschool Leuven)

Deel 2: Oorzaken van segregatie © I. Nicaise Segregatie in huisvesting Mensen zoeken culturele verwanten op ‘Aanzuigeffect’: scholen die specifieke inspanningen doen voor lln uit bepaalde minderheden, trekken nog meer lln uit die groepen aan Sociaal ongelijke verdeling van macht => discriminerend gedrag van ouders en scholen (‘witte vlucht’ / zelfs ‘zwarte vlucht’) Paradox: vrije schoolkeuze werkt segregatie in de hand

Onderwijs als quasi-markt en sociale ongelijkheid © I. Nicaise Quasimarkten: • Vrije schoolkeuze • Vrijheid v. onderwijs • Overheid = 3 e betaler • subsidie / leerling Concurrentie op basis van ‘reputa • Aantal leerlingen • Kwaliteit van de instroom ⇒ prestaties ↗ ongelijkheid ↗ Zwakke scholen: initieel ‘natuurlijk’ nadeel ⇒ zwakke vraag ⇒ weinig lln / geen mglh tot selectie instroom ⇒ zwakke reputatie ⇒ neerwaartse spriaal Sterke scholen: initieel ‘natuurlijk’ voordeel ⇒ grote vraag ⇒ veel lln / mglh tot selectie van instroom ⇒ sterke reputatie ⇒ opwaartse spiraal

© I. Nicaise Vrije schoolkeuze in de EU

Segregatie en ongelijke onderwijskansen in de EU © I. Nicaise Tussenschoolse en binnenschoolse verschillen in wiskundescor PISA 2003 (variantie per land in % van totale gemidd. variantie in OES

© I. Nicaise Deel 2: Is segregatie een probleem? Maatschappelijk: ◦ Op korte termijn: gescheiden opvoeding verhoogt risico op sociale conflicten ◦ Op lange termijn: geen voorbereiding op multiculturele samenleving (= even nefast voor autochtone als voor allochtone leerlingen !) Onderwijskundig: ◦ Taalontwikkeling Nederlands moeilijker voor allochtonen ◦ Bij lager prestatieniveau: lagere verwachtingen… ◦ Belasting leerkrachten leidt tot hoge rotatie (dus lagere kwaliteit) in lkr-korps ◦ Peer group effecten

© I. Nicaise Vermarkting en sociaal ongelijke onderwijsuitkomsten Hirtt, Nicaise, De Zutter – De school van de ongelijkheid

Segregatie: probleem? Recente onderzoeken Verhaeghe e. a. (2011): leervorderingen © I. Nicaise ◦ Gemiddelde leerwinst (L 1→L 6) in Vlaanderen is dezelfde in zwarte als in witte scholen Maar… ◦ Gemiddeld prestatieniveau (zowel in L 1 als in L 6) is lager in zwarte dan in witte scholen ke j i r s kan ol o ch s l o o ch s e m sar kan leerjaar

Segregatie: probleem? Recente onderzoeken © I. Nicaise Verhaeghe e. a. (2011): ◦ Gemiddelde leerwinst (L 1→L 6) in Vlaanderen is dezelfde in zwarte als in witte scholen Maar… ◦ Gemiddeld prestatieniveau (zowel in L 1 als in L 6) is lager in zwarte dan in witte scholen ◦ Gelijke leerwinst is misschien te danken aan compenserend effect van GOKfinanciering in zwarte scholen

Segregatie: probleem? Recente onderzoeken © I. Nicaise Dronkers (2010): migranten doen het slechter in meer diverse scholen Maar… onderscheid ‘diversiteit’ (= aantal verschillende etnische groepen) ‘concentratie’ (= totaal aandeel allochtone lln in school) ◦ Concentratie verlaagt prestatieniveau ◦ Diversiteit verlaagt prestatieniveau => Dit is geen pleidooi voor zwarte scholen ! (wel voor ‘grijze’ scholen met eerder

Segregatie: probleem ? Recente onderzoeken © I. Nicaise Agirdag (2011): zwarte scholen hebben ook hun voordelen ◦ Minder racisme => meer welbevinden bij allochtone leerlingen ◦ Witte leerlingen presteren er soms beter en voelen er zich beter (big fish small pond fenomeen) Maar… ◦ Minder goed voor integratie

© I. Nicaise Deel 4: Strategieën voor de-segregatie 1. ‘Softe’ maatregelen (bv. nondiscriminatieverdragen, GOK-financiering) hebben weinig effect op desegregatie) 2. Voorstel OVDS (toewijzing van school met mogelijkheid van ‘opting out’ voorlopig moeilijk) 3. Recht op inschrijving – met o. a. ‘dubbele voorrangsregeling’ 4. Minimum-quota (bv. ‘affirmative action’ in VS) 5. Magneetscholen

© I. Nicaise Strategie 3: recht op inschrijving - evaluatie Afname discriminatie bij inschrijving: ◦ ‘curatief’: klachtenprocedure bij Lokaal Overleg. Platform / bij commissie leerlingenrechten ◦ Preventief: scholen worden voorzichting Evaluatie Vlaams Minderhedencentrum: aantal weigeringen (door scholen) daalt. Toch zitten nog ca. 20% allochtonen niet in school van eerste keuze ◦ Gebrek aan informatie bij doelgroep (1 jaar na decreet kent slechts 30% van de allochtonen de regeling) ◦ O. a. daardoor komen veel allochtonen ‘te laat’ (witte ouders haasten zich => school volzet als allochtonen zich aanmelden) ◦ subtiele barrières zoals hoofddoek, religieuze

Strategie 3: voorrangsregeling niet-GOK © I. Nicaise Zwarte scholen (10% > LOP-gemiddelde) mogen voorrang geven aan ‘niet-GOK’ leerlingen Maar… Wordt vooral door allochtone gemeenschap als stigmatiserend ervaren => Karsten, Roeleveld e. a. (2002): 71% van autochtone ouders is vóór spreidingsbeleid, 62% van allochtone ouders is tegen. Beperkt keuzevrijheid van GOK-leerlingen => leerlingen die geen school in hun omgeving vinden Scholen verliezen GOK-middelen bij desegregatie Diversiteit vergt meer dienstverlening (maaltijden, spreiding oudercontacten…)

Strategie 3: voorrangsregeling GOK-lln © I. Nicaise ‘witte’ scholen mogen voorrang geven aan GOK- leerlingen Maar… Gebruik blijft ‘passief’: aankondiging van voorrang, maar geen actieve recrutering Dergelijk ‘passief’ gebruik blijft ineffectief: GOK-ouders reageren niet snel genoeg => Behoefte aan externe begeleiding (bv. School-in-zicht)

Naar een verplichte dubbele voorrangsregeling ? Huidige regeling © I. Nicaise Concentratiescho Alternatief Beide typen scholen ol kan zouden vanaf een voorrangsperiode bepaalde drempel inlassen voor niet‘verplicht’ worden om GOK leerlingen voorrang te geven ‘witte’ school kan Scholen zouden daarin voorrangsperiode begeleid worden door inlassen voor ervaren organisaties GOK-leerlingen (School in zicht / vzw Veerman, LOP…)Sint-Ni Cf. LOPs Leuven, Gent, De. Lokeren, Temse,

Strategie 4: minimum-quota © I. Nicaise Wat ? Bestaat (nog) niet in Vlaanderen (weerstand) VS: Affirmative action: scholen moeten bepaald minimum aandeel kleurlingen voorrang geven bij inschrijvingen Noot In VS veel weerstand wegens neveneffecten voor meerderheidsgroep (blanken): bij numerus clausus en toegangsexamens voelen blanken die beter scoorden op toegangsexamen zich ‘averechts’ gediscrimineerd In België zouden deze neveneffecten niet gelden; wellicht volgende stap indien huidig

Strategie 5: magneetscholen © I. Nicaise Wat? Door een krachtige leeromgeving (meestal met kunstprojecten – zie: brede school) ook een kansrijk publiek aantrekken, met win-win effecten voor de minderheidsgroep en de meerderheidsgroep. Premisse: ‘carrots’ zijn beter dan ‘sticks’ Ontstaan: Mc. Carver school Washington 1968 – begin jaren ’ 90 reeds 3200 scholen met 1, 2 mio leerlingen. Naast kunst worden nu ook technologie en communicatieprojecten als catalysator gebruikt Vlaanderen: Vlaggen en Wimpels (met ondersteuning van vzw De Veerman

Strategie 5: magneetscholen - werking Kunst als hefboom © I. Nicaise desegregatie Pos. schoolklimaat & teamwerking lkr Effectief onderwijs Verhoogde leereffecten

Strategie 5: magneetscholen - evaluatie © I. Nicaise US Dept of Education (2003): ◦ Iets meer dan helft v. d. scholen slaagt erin een hoger aandeel ‘witte’ leerlingen aan te trekken. Dit lukt beter in lagere dan secundaire scholen; en beter in scholen met omvattend project. Veel hangt ook af van externe factoren (bv. toenemende concentratie in de buurt) ◦ Leerwinst in magneetscholen niet overtuigend groter dan bij vergelijkingsgroep (deels omdat sommigen nog maar recent gestart zijn? )

Strategie 5: magneetscholen – evaluatie (vervolg) Vlaggen en Wimpels © I. Nicaise ◦ 3/4 v. d. scholen heeft beter contact met de buurt ◦ Desegregatie: geen systematische gegevens, maar wel indicaties van effect ◦ Kwaliteit van onderwijs is toegenomen: meer teamwerking bij leerkrachten, meer leerplezier, meer krachtige leeromgeving

Tot besluit Belang van nuance (zwarte scholen zijn niet ‘slechter’ maar blijven in principe ongunstig voor integratie én voor prestaties) Nood aan meer regulering ◦ Meer homogene kwaliteit van onderwijs ◦ Meer dwingende desegregatiemaatregelen, vooral bij ‘witte’ scholen © I. Nicaise Mix van ‘sticks’ (quota) en ‘carrots’ (financiële en pedagogische ondersteuning) kan ervoor zorgen dat desegregatie pijnlozer en vlotter verloopt. Dit maakt een beleid van desegregatie meer aanvaardbaar voor iedereen.