Urzdy Historyczne korzenie wspczesnej administracji Wojewoda Monarchia patrymonialna

Urzędy Historyczne korzenie współczesnej administracji

Wojewoda Monarchia patrymonialna • Ø Ø Najwyższy urząd monarchii wczesnopatrymonialnej Nosił tytuł komesa pałacowego- comes palatinus Zastępca monarchy na dworze; Dowództwo wojskowe- ten, który wodził wojów- wojewoda; Zastępstwo w sądach na dworze; Wzrost znaczenia w okresie rozbicia dzielnicowego: Wojewoda krakowski- nosił tytuł „z bożej łaski”, Przekształcenie urzędów dworskich w ziemskie. 2

Wojewoda. Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka • Ø Ø Ø • W monarchii stanowej wojewoda należy do czterech urzędów dygnitarskich. Uprawnienia: Przewodniczył radzie panów ziemi i sejmikowi ziemskiemu (zawsze w sejmiku elekcyjnym); Dowodził pospolitym ruszeniem z województwa i doprowadza je na miejsce zborne; Jurysdykcja nad Żydami; Taksy wojewodzińskie; Wchodził do Rady Królewskiej, później do Senatu. Zasady obejmowania urzędu określił przywilej koszycki z 1374 r. (Szlachcic osiadały w danej ziemi, posesjonat). 3

Wojewoda. Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie • W Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim wojewodowie otrzymali tytuł senatorów. Były to urzędy dożywotnie mianowane przez króla. 4

Wojewoda- II Rzeczpospolita • W momencie odzyskania niepodległości powołano województwa ustawą tymczasową z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji; • Uzupełnienie przepisów przyniosła Konstytucja Marcowa; • Całościowa koncepcja budowy struktury i funkcjonowania organów administracji rządowej pojawiła się w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej 5

Wojewoda- II Rzeczpospolita Na czele województwa stał wojewoda, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej powoływany na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony jej przez Ministra Spraw Wewnętrznych. • Wojewoda pod względem osobowym podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych , a pod względem służbowym, zależnie od rodzaju sprawy - Prezesowi Rady Ministrów oraz ministrom kierującym określonymi działami administracji. • Wojewoda pełnił dwie funkcje: Ø przedstawiciela rządu, Ø szefa administracji ogólnej (tzn. tych działów administracji, które były bezpośrednio zespolone we władzach administracji ogólnej). • 6

Wojewoda- II Rzeczpospolita • Jako przedstawiciel rządu wojewoda miał prawo i obowiązek: Ø wyłącznego reprezentowania rządu przy uroczystych wystąpieniach, o ile Prezes Rady Ministrów nie wysłał swego delegata, Ø uzgadniania działalności całej administracji na obszarze województwa w myśl zasadniczej linii działalności rządu, Ø ogólnego nadzoru nad sprawami osobowymi funkcjonariuszy państwowych, ze stanowiska bezpieczeństwa i spokoju publicznego, Ø uzgadniania działalności administracji cywilnej i interesów gospodarczych województwa z potrzebami obrony państwa, Ø objęcia, w razie ogłoszenia mobilizacji lub stanu wojennego - na mocy uchwały Rady Ministrów - kierownictwa całej administracji państwowej, z wyjątkiem administracji wojskowej, wymiaru sprawiedliwości oraz poczt i telegrafów.

Wojewoda- II Rzeczpospolita Rozporządzanie narzucało obowiązek uzgadniania z wojewodą przez naczelników władz i urzędów podległych bezpośrednio władzom centralnym (z wyjątkiem władz wojskowych, sądowych, szkolnych i kolejowych w sprawach technicznych i bezpieczeństwa ruchu kolejowego) projektów zarządzeń natury ogólnej lub mających szczególne znaczenie dla polityki rządu. Inicjatywa wydania takiego zarządzenia mogła wyjść również od wojewody. • Ministrów mogła upoważnić wojewodę do żądania wstrzymania całkowitego lub częściowego wykonania: Ø zarządzeń władz centralnych, które wojewoda uważał za sprzeczne z zarządzeniami innych władz centralnych bądź też za niekorzystne dla państwa z uwagi na zmianę okoliczności faktycznych; Ø zarządzeń władz państwowych na obszarze województwa, które wojewoda uznał za sprzeczne z zasadami sformułowanymi przez władze centralne lub niekorzystne dla państwa. • Wojewoda miał również prawo żądać wyjaśnień od organów administracyjnych i organów zakładów państwowych działających w obrębie województwa (z wyjątkiem władz wojskowych, sądowych, 8 szkolnych i kolejowych) w określonych przepisami sprawach. •

Wojewoda- II Rzeczpospolita • • • Wojewoda zwoływał okresowe zebrania naczelników władz i urzędów państwowych podlegających bezpośrednio władzom centralnym, a nie zespoloną z administracją ogólną w celu realizacji zadania polegającego na uzgadnianiu działalności wszystkich działów administracji państwowej między sobą i z zasadniczą linią działalności rządu. Wojewoda posiadał uprawnienia do osobistego uczestnictwa w posiedzeniach wszystkich kolegialnych organów administracyjnych z wyjątkiem administracji wojskowej, sądowej i innych, mógł zabierać głos w dowolnym czasie, a nawet objąć przewodnictwo w debatach. Miał prawo wydawania opinii o osobach przyjmowanych do służby państwowej lub wyznaczonych na stanowiska kierownicze, Miał prawo czuwania nad należytym uwzględnianiem interesów obrony państwa przez wszystkie działy administracji. Wojewoda miał również prawo do bieżącego, bezpośredniego komunikowania się z organami działającymi na terenie województwa oraz składania wniosków i spostrzeżeń wszystkim władzom 9

Wojewoda- II Rzeczpospolita Jako szef administracji ogólnej - wojewoda zajmował się zarządzaniem szczegółowymi działami administracji terenowej i w tym zakresie był obowiązany: Ø do wykonywania zaleceń właściwych ministrów. Sam zaś sprawował nadzór osobowy i służbowy nad podległymi organami administracyjnymi; Ø Przewodniczył pomocniczym organom kolegialnym (radom i wydziałom wojewódzkim). • • Odrębnie zbudowana była organizacja województwa śląskiego. 10

Wojewoda- II Rzeczpospolita • Wojewoda miał prawo: Ø wydawania poleceń i wskazówek podległym organom administracji, Ø rozstrzygania odwołań od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez administracyjne i samorządowe organy niższego szczebla, Ø orzekania w niektórych sprawach w I instancji, Ø nadzorowania działalności organów podległych, Ø stanowienia powszechnie obowiązujących norm prawnych. 11

Wojewoda- 1944 -1989 • • • Dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1944 r. wskazano jako organy wykonawcze administracji ogólnej II instancji - urzędy wojewódzkie, na których czele stał wojewoda mianowany przez PKWN, na podstawie wniosku kierownika resortu administracji publicznej i opinii Wojewódzkiej Rady Narodowej, Wojewoda wchodził również w skład Wojewódzkiej Rady Narodowej. Kontrolę nad działalnością wojewody sprawowało Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, której to wojewoda składał sprawozdania ze swojej działalności. Natomiast we wszystkich sprawach wchodzących w zakres kompetencji samorządu terytorialnego, wojewoda podlegał decyzjom właściwych rad narodowych. 12

Wojewoda- 1944 -1989 • • Ø Ø Ø Ø Dekretem PKWN z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego wskazano, iż przewodniczącym wydziału wojewódzkiego jest z urzędu wojewoda lub jego zastępca. Zadaniami wydziału wojewódzkiego było : przygotowanie spraw mających wejść pod obrady wojewódzkiej rady narodowej lub jej prezydium; decydowanie we wszystkich sprawach niezastrzeżonych do decyzji rady lub jej prezydium; wykonywanie uchwały rady lub jej prezydium; wykonywanie na zlecenie rady lub jej prezydium kontroli nad działalnością organów wykonawczych samorządu niższego stopnia oraz organów administracji państwowej; sprawowanie władzy porządkowej nad prezydentami, wiceprezydentami, członkami zarządów miast wydzielonych, oraz członkami wydziałów powiatowych. wykonywanie innych czynności poruczonych mu przez ustawy; składanie sprawozdań ze swej działalności prezydium właściwej rady 13 narodowej, przynajmniej raz na miesiąc

Wojewoda- 1944 -1989 • Ustawą z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej powołano terenowe organy jednolitej władzy państwowej w gminach, miastach i dzielnicach większych miast oraz w powiatach i województwach, znosząc równocześnie stanowiska wojewody i wicewojewody oraz wydziały wojewódzkie i urzędy wojewódzkie, których kompetencje przejęły rady narodowe odpowiednich stopni, zniesiono również w tym samym roku związki samorządu terytorialnego, których mienie przejęło państwo. 14

Wojewoda- 1944 -1989 • • Ustawa z 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych reaktywowała urząd wojewody. Odtąd wojewoda na szczeblu wojewódzkim, ewentualnie prezydent miasta w miastach uznanych za odrębne województwa, miastach podzielonych na dzielnice i miastach powyżej 300 tys. mieszkańców, a naczelnik miasta w innych miastach mieli sprawować jednoosobowo administrację podporządkowaną bezpośrednio radom narodowym również w tych jednostkach terytorialnych. Dopiero 25 lipca 1975 r. wprowadzono ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz ustawę o zmianie ustawy o radach narodowych i wprowadzono podział administracyjnego na 49 województw oraz utworzono wojewódzkie organy władzy i administracji państwowej. 15

Wojewoda- 1944 -1989 • • Organami władzy były odpowiednio wojewoda w województwie, a w województwie stołecznym i miejskim Prezydent miasta, a w województwie wrocławskim i samym Wrocławiu wojewoda, zaś w miastach liczących powyżej 50 tys. mieszkańców oraz w miastach będących siedzibą wojewódzkich rad narodowych Prezydenci miast, a w miastach do 50 tys. mieszkańców Naczelnicy miast. Wojewodę i Prezydenta Miasta powoływał Prezes Rady Ministrów po zaopiniowaniu kandydata przez właściwą radę narodową, ich powołanie następowało na czas nieoznaczony i jedynie rada narodowa mogła wystąpić o odwołanie ich ze stanowiska. Wojewodowie sprawowali administrację państwową działając na podstawie przepisów prawa oraz zgodnie z kierunkami ustalonymi przez organy nadrzędne Wojewoda był organem wykonawczym i zarządzającym rady narodowej, składającym im sprawozdania z wykonania uchwał, wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju terenu oraz 16 budżetu.

Wojewoda- 1944 -1989 • • • W celu wykonania ustawy o radach narodowych wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1978 r. w sprawie statusu wojewody, zgodnie z którym wojewoda był przede wszystkim - przedstawicielem rządu - organem wykonawczym i zarządzającym WRN oraz - terenowym organem administracji państwowej stopnia wojewódzkiego. Wojewoda miał wykonywać lub organizować wykonanie na obszarze województwa zadań wynikających z ustaw, rozporządzeń, uchwał Rady Państwa, Rady Ministrów, zarządzeń Prezesa Rady Ministrów i uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej. Wojewoda jako przedstawiciel rządu wykonywał wszystkie zadania zlecone mu rzez rząd lub Prezesa Rady Ministrów, a w ramach zadań zleconych przez wyżej wymienione organy, koordynował działalność wszystkich organów administracji państwowej i jednostek gospodarki uspołecznionej na obszarze województwa.

Wojewoda po 1989 r. • • Ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej, do właściwości wojewodów przekazano określone w przepisach prawa zadania i kompetencje należące dotychczas do wojewódzkich rad narodowych oraz terenowych organów administracji państwowej o właściwości ogólnej i o właściwości szczególnej stopnia wojewódzkiego, jeżeli te zadania i kompetencje nie zostały przekazane, w odrębnych ustawach, organom samorządu terytorialnego lub innym organom. Uzupełnieniem ustawy była ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. , która w art. 69 wskazywała jedynie, iż wojewoda jest organem administracji rządowej i przedstawicielem Rady Ministrów w województwie. Ustawą z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie przeprowadzono likwidację 49 województw i prowadzono nawy podział na 16 województw. Obecnie pozycję organizacyjno-prawną wojewody reguluje ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie.

Starosta Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka • • Ø Ø Ø • Urząd starosty wprowadził Wacław II król Czech, jednak umocnienie tego urzędu nastąpił za panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Istnieli starostowie generalnie, ziemscy, grodowi, niegrodowi. Starostowie generalni to; wielkopolski, ruski, podolski, krakowski, później żmudzki. Kompetencje: Skarbowe; Prawo wzywania pospolitego ruszenia do końca XIV w. Czuwanie nad przestrzeganiem bezpieczeństwa i porządku publicznego; Sądzenie w sądzie grodzkim z czterech artykułów grodzkich; Nadzór nad zamkami i królewszczyznami; Zasady obejmowania urzędu starosty określił przywilej koszycki z 1374 r. - starostą mógł zostać Polak szlachcić urodzony w Koronie.

Starosta Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka • W stosunku do urzędu starosty występowała zasada incompatibilitas- w przywileju czerwińskim z 1422 r. zakazano łączyć urząd starosty i sędziego ziemskiego oraz w przywileju nieszawskim z 1454 zakazano łączyć urząd starosty z wojewodą lub kasztelanem. • Urząd starosty przestał istnieć wraz z wprowadzaniem komisji porządkowych cywilno-wojskowych w 1789 r.

Starosta w latach 1918 -1998 • • • W II Rzeczypospolitej starosta był organem administracji rządowej w powiecie mianowanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Podlegał wojewodzie i miał analogiczne kompetencje. W miastach powyżej 75 tys. utworzono powiaty miejskie ze starostami grodzkimi, na takie powiaty podzielona była również Warszawa. Od 1930 r. Gdynia miała charakter powiatu wydzielonego zarządzanego przez Komisarza Rządu. W latach 1944– 1950 starosta był to podległy wojewodzie kierownikiem administracji ogólnej na terenie powiatu. Ustawą z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniesiono wydziały powiatowe oraz zarządy miejskie i zarządy gminne, a także starostwa, których kompetencje przejmowały Rady Narodowe odpowiedniego stopnia przejmując również pracowników zatrudnionych w dotychczasowych urzędach samorządowych. Dnia 25 lipca 1975 r. wprowadzono ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa na 49 województw znosząca powiaty. Restytucja powiatów nastąpiła ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym.