Traktowanie skazanych na kar pozbawienia wolnoci niepenosprawnych intelektualnie

Traktowanie skazanych na karę pozbawienia wolności niepełnosprawnych intelektualnie, chorych psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi dr hab. Barbara Stańdo-Kawecka, prof. UJ Zakład Prawa Karnego Wykonawczego Uniwersytet Jagielloński

Rozwój zainteresowania sprawcami czynów zabronionych prawem karnym niepełnosprawnymi intelektualnie oraz chorymi psychicznie lub z zaburzeniami psychicznymi • Potrzeba odrębnego traktowania tej kategorii sprawców czynów zabronionych prawem karnym przez wymiar sprawiedliwości na przełomie XIX i XX w. • Rozwój psychiatrii, psychologii i nowych nauk penalnych: antropologii kryminalnej, polityki kryminalnej, kryminologii, nauki o więziennictwie. • Zmiana paradygmatów karania - rezygnacja z kary czysto odwetowej na rzecz kary celowej i stosowania środków zabezpieczających.

Przepisy i instytucje dotyczące podejrzanych, oskarżonych i skazanych niepełnosprawnych intelektualnie, chorych psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi w kolejnych kodyfikacjach karnych i przepisach dotyczących więziennictwa W kodeksach karnych: Ø niepoczytalność sprawcy, Ø ograniczona poczytalność sprawcy, Ø środki zabezpieczające orzekane zamiast kary lub obok kary. W prawie karnym procesowym - obrona obligatoryjna dla podejrzanych (oskarżonych). Szczególne przepisy także w prawie penitencjarnym, a później w prawie karnym wykonawczym.

Skazani na karę pozbawienia wolności niepełnosprawni intelektualnie, chorzy psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi w przepisach prawa penitencjarnego i prawa karnego wykonawczego Okres międzywojenny: § 273. Do szpitali więziennych dla umysłowo i nerwowo chorych kieruje się więźniów, którzy zachorowali w czasie odbywania kary. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 1931 r. w sprawie regulaminu więziennego (Dz. U. 1931, nr 71, poz. 577) Art. 12. 1. Więzienia karne dzielą się na zwykłe i specjalne, stosownie do ich penitencjarnego przeznaczenia. 2. W więzieniach specjalnych umieszcza się skazanych, którzy ze względu na swe właściwości wymagają wyodrębnienia i traktowania według metod szczególnych. Skazanych nieprzydatnych do umieszczenia w więzieniach specjalnych, kieruje się do więzień zwykłych. Ustawa z dnia 26 lipca 1939 r. o organizacji więziennictwa (Dz. U. 1939, nr 68, poz. 457). Wśród więzień specjalnych więzienia dla słabych fizycznie, dla chorych na schorzenia niebezpieczne dla otoczenia i dla niepełnowartościowych psychicznie, którzy nie mogą być użyci do pracy w normalnych warunkach więziennych i wymagają odrębnego traktowania.

Skazani na karę pozbawienia wolności niepełnosprawni intelektualnie, chorzy psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi w Kodeksie karnym wykonawczym z 1969 r. Skazani chorzy psychicznie odbywali kary pozbawienia wolności: art. 65 § 1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonanie kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody. art. 68 § 1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności w wypadku określonym w art. 65 § 1 do czasu wyzdrowienia, a poza tym może udzielić przerwy na okres do roku, jeżeli przemawia za tym szczególny interes społeczny albo ważne względy zdrowotne lub rodzinne. Skazani, którzy nie byli chorzy psychicznie, ale występowały u nich zaburzenia psychiczne, zgodnie z art. 39 § 1 k. k. w. z 1969 r. mogli być umieszczeni w odrębnym zakładzie karnym dla wymagających stosowania szczególnych środków leczniczo-wychowawczych (osoby z zaburzeniami psychicznymi, upośledzone umysłowo, uzależnione od alkoholu albo środków odurzających lub psychotropowych oraz niepełnosprawne fizycznie).

Skazani na karę pozbawienia wolności niepełnosprawni intelektualnie, chorzy psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi w Kodeksie karnym wykonawczym z 1997 r. Utrzymanie zasady, że nie wykonuje się kary pozbawienia wolności wobec skazanych chorych psychicznie: Art. 150. § 1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody. § 2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Art. 153. § 1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w wykonaniu kary w wypadku określonym w art. 150 § 1 do czasu ustania przeszkody. Skazani niepełnosprawni intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi - ustawodawca zrezygnował z odrębnego rodzaju zakładu karnego dla skazanych wymagających stosowania szczególnych środków leczniczo-wychowawczych i wprowadził terapeutyczny system wykonywania kary pozbawienia wolności jako jeden z trzech systemów.

Skazani na karę pozbawienia wolności niepełnosprawni intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi w Kodeksie karnym wykonawczym z 1997 r. – system terapeutyczny W systemie terapeutycznym (art. 96. § 1 k. k. w. ) odbywają karę skazani: Ø z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art. 197 -203 k. k. , popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, Ø upośledzeni umysłowo, Ø a także uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych Ø oraz skazani niepełnosprawni fizycznie - wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej. Rozstrzygniecie o odbywaniu przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym może być zawarte w wyroku skazującym (art. 62 k. k. ).

Wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym Karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym wykonuje się przede wszystkim w oddziale terapeutycznym o określonej specjalizacji (art. 96 § 4 k. k. w. ). Możliwość wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym poza oddziałem terapeutycznym. Oddziały terapeutyczne dla skazanych: 1) z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo, w tym skazanych za określone przestępstwa seksualne popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych; 2) uzależnionych od alkoholu; 3) uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych; 4) niepełnosprawnych fizycznie.

Skazani zakwalifikowani do systemu terapeutycznego poza oddziałem terapeutycznym (30. 09. 2017, N= 709) 500 450 400 350 300 250 200 485 150 100 0 0 224 50 0 z niepsychotycznymi z zaburzeniami preferencji uzależnieni od alkoholu zaburzeniami seksualnych psychicznymi, upośledzeni uzależnieni od środków odurzających lub psychotropowych

Skazani zakwalifikowani do oddziałów terapeutycznych (30. 09. 2017 r. , N=3993) 1800 1600 1400 496 135 1200 1000 800 600 19 1217 1139 400 131 537 319 200 0 z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo z zaburzeniami preferencji seksualnych Skazani w oddziałach terapeutycznych uzależnieni od alkoholu uzależnieni od środków odurzających lub psychotropowych Skazani poza oddziałami terapeutycznymi

Skazani zakwalifikowani do oddziałów terapeutycznych przebywający poza tymi oddziałami (30. 09. 2017, N=781) 500 450 400 350 300 496 250 200 150 100 50 19 131 135 0 z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo z zaburzeniami preferencji seksualnych uzależnieni od alkoholu uzależnieni od środków odurzających lub psychotropowych

Skazani zakwalifikowani do oddziałów terapeutycznych przebywający poza tymi oddziałami według przyczyn (30. 09. 2017, N=781) 500 450 400 350 300 250 200 150 19 489 14 259 100 50 0 Leczenie II sprawy Oczekiwanie na transport Inne przyczyny

Czy udało się stworzyć spójny system odrębnego traktowania sprawców niepełnosprawnych intelektualnie, chorych psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi w wymiarze sprawiedliwości? Problemy do dyskusji: Ø dobra polityka kryminalna to przede wszystkim dobra polityka społeczna, Ø obligatoryjne udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności skazanemu, który jest chory psychicznie – w jakiej instytucji powinien być leczony? , Ø brak badań dotyczących powrotności do przestępstwa skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo po odbyciu kary pozbawienia wolności, Ø brak danych dotyczących warunkowego zwolnienia, Ø problem przygotowania do zwolnienia.

Liczba sprawców powracających do przestępstwa po opuszczeniu zakładu w ciągu 5 lat od opuszczenia zakładu karnego 19973 ogółem 49797 7739 po uzyskaniu warunkowego zwolnienia 20331 12234 po zakończeniu odbywania kary 29466 0 5000 10000 15000 liczba powracających do przestępstwa 20000 25000 30000 35000 40000 450000 liczba zwolnionych z jednostek penitencjarnych 55000

Problemy przygotowania skazanych niepełnosprawnych intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi do zwolnienia z zakładu karnego Ø właściwe przygotowanie skazanych do zwolnienia z zakładów karnych może wywierać istotny wpływ na ograniczenie przestępczości powrotnej, Ø pomoc udzielana skazanym zwalnianym z zakładów karnych uregulowana w k. k. w. to przede wszystkim pomoc doraźna, zmierzająca do ułatwienia skazanemu zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych w okresie następującym bezpośrednio po opuszczeniu zakładu, Ø ustawodawca wskazuje szeroki krąg podmiotów, które udzielają lub mogą udzielać skazanym i ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowania oraz porad prawnych, Ø brak jasnych procedur i podmiotów koordynujących te działania, Ø problem pomocy zorientowanej na długofalowe potrzeby skazanego, takie jak kontynuacja leczenia, terapii i rehabilitacji oraz długotrwałe wsparcie środowiskowe.