TRADYCJE WIELKANOCNE wita Zmartwychwstania Paskiego wita Wielkanocne s

TRADYCJE WIELKANOCNE

Święta Zmartwychwstania Pańskiego Święta Wielkanocne są dla chrześcijan jednym z najważniejszych Świąt upamiętniające fundamenty naszej wiary czyli śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Poprzedzone są one 40 dniowym okresem postu, w którym wierni przygotowują się duchowo na ponowne przeżycie tej najważniejszej tajemnicy wiary.

Święta Wielkanocne w Polsce mają bogatą tradycję i towarzyszy im wiele obrzędów.

ŚRÓDPOŚCIE, PRZEŁAMANIE POSTU, PRZEBIJANIE POSTU Dzień w połowie postu, podczas którego młodzież wyprawiała różne psoty i figle. Specjalizowali się w tym głównie chłopcy – szczególną uwagę przykładając do miejsc w których mieszkały młode panny. Chłopcy wrzucali do izby garnek wypełniony popiołem – zwany hładyszką, wciągali na dach wozy.

Malowano okna słoniną lub wapnem, bielono płoty. Pannom, które nie wyszły za mąż podczas karnawału, chłopcy przyczepiali kartki z napisem „Szukam męża”, malowali okna wapnem , przyczepiali wydmuszki z jajek do spódnicy.

Niedziela Palmowa Wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Giotto di Bondone, Kaplica Scrovegni, 1 poł. XIV w. Zwyczaje towarzyszące Niedzieli Palmowej należą do najbarwniejszych i najbardziej widowiskowych. Są też niezwykle różnorodne. W poszczególnych regionach Polski wyglądają zupełnie inaczej. W Polsce zwyczaj święcenia palm na pamiątkę triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy znany jest od średniowiecza.

Życiodajna moc palmy Poświęcona palma wielkanocna miała - według dawnych wierzeń - właściwości uzdrawiające i zabezpieczające ludzi i dobytek. Dziewczęta i chłopcy, wracając z kościoła bili się palmami, aby sobie przekazać ich życiodajną moc. Palmami kropiono dom i obejście, obchodzono z palmą zagrodę, uderzając w każdy węgieł, aby nie lęgły się pchły i inne robactwo. Powszechnie zatykano małe palemki za obrazy, żeby się darzyło. Palmowymi gałązkami odganiano chmury gradowe, okadzano domy, chroniąc przed burzą, kawałeczek palmy wkładano pod pierwsza skibę.

Biczami, którymi była owiązana palma, poganiano bydło lub konie - dzięki temu złe duchy nie miały do nich przystępu. Mniejsze palemki chroniły przed ogniem, piorunem, wszelkim złem, większe zatykano w pola "na urodzaj" i dla zabezpieczenia przed gradobiciem, suszą lub innymi klęskami. Bazie z palm tzw. "kotki" czy "bagnięta" były lekarstwem na ból gardła, połykano je więc zaraz po przyjściu z kościoła. "Kiedy przyjdzie wiosną niedziela palmowa, Niech się w naszym domu tradycja zachowa. " - Józef Piotrowski

KURPIE PALMY KURPIOWSKIE są niezwykle grube i posiadają więcej ozdób niż jakiekolwiek inne w naszym kraju (sięgają od 2 do 6 m). Kwiaty do ich przystrojenia miejscowi gospodarze (nieraz całe rodziny) zaczynają przygotowywać zaraz po Powstają na bazie pnia ściętego drzewka – rozpoczęciu Wielkiego leszczyny albo sosny. Następnie oplata się je Postu. widłakiem, borówką bądź kwiatami, dowolnie suszonymi lub z bibuły. Do ozdobienia kurpiowskich palm wielkanocnych wykorzystuje się roślinność leśną oraz kwiaty z bibuły i bibułowe wstążki.

PODHALE PODHALAŃSKIE PALMY np. z Lipnicy Murowanej są długie i smukłe (sięgają nawet ponad 30 m) Wykonywane są z pęku witek wierzbowych (bazi), wiklinowych lub leszczynowych oraz jałowca i bukszpanu.

WILNO Barwne i ozdobne PALMY WILEŃSKIE plecie się z suchych polnych, leśnych i ogrodowych kwiatów, traw oraz kłosów zbóż. Uwijane są na suchych, drewnianych patykach z jednej strony lub dookoła z farbowanego albo naturalnego suchotnika, mietliczki, krwawnika, dziurawca, tymotki chmielu, wrotyczy, kocanki piaskowej.

TOKARNIA W Tokarni zachował się pradawny zwyczaj ciągnięcia w procesji figurki Chrystusa na osiołku. W XVI i XVII w. takie procesje były w Polsce bardzo popularne. Zwykle taki pochód prowadził pomiędzy dwoma kościołami, z których jeden symbolizował Jerozolimę, a drugi Górę Oliwną. Chrystus na osiołku - rzeźba Józefa Wrony - podczas procesji w Niedzielę Palmową w Tokarni

Kalwaria Zebrzydowska - inscenizacja wjazdu Chrystusa do Jerozolimy

WIELKI CZWARTEK Agonia w ogrodzie Getsemani, A. Mantegna, Ostatnia wieczerza W kościołach parafialnych odbywa się jedna uroczysta msza sprawowana Msza Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczyna Triduum Paschalne wieczorem -

KAPŁAŃSTWO I EUCHARYSTIA W kościołach odbywa się obrzęd obmycia nóg dwunastu mężczyznom, czyli tzw. "Mandatum". Po zakończeniu Wieczerzy Najświętszy Sakrament przenosi się do kaplicy adoracji, zwanej "Ciemnicą" (na pamiątkę uwięzienia Jezusa po Ostatniej Wieczerzy), gdzie adoruje się go do późnych godzin nocnych i przez cały Wielki Piątek. Po zakończeniu liturgii z ołtarza zdejmuje się świece, mszał, krzyż, obrusy. Tabernakulum zostaje otwarte i puste, a Wieczna lampka zgaszona.

W Wielki Czwartek w kościołach milkną dzwony, na znak żałoby zastępują je drewniane kołatki. Dawniej chłopcy biegali po wsi z kołatkami, z drewnianymi terkotkami. Jedną z ciekawszych form była tzw. "sroka", wydająca skrzeczący dźwięk. Robienie takiego nieznośnego hałasu to relikt odwiecznego wierzenia, że w ten sposób można odpędzić złe duchy. Odpędzanie złych duchów i topienie kukły Judasza W Wielki Czwartek na pogórzu odbywał się obrzęd palenia lub topienia Judasza, wielkiej kukły, symbolizującej zdradzieckiego apostoła. Wcześniej kukłę wieszano na drzewie, obijano kijami, a czasami zrzucano z wieży kościelnej.

Wielki Piątek w Kościele katolickim jest jedynym dniem w roku, w którym nie odprawia się mszy świętej. To dzień najgłębszej żałoby. Wyraża ją liturgia, która jest pamiątką męki i śmierci Jezusa Chrystusa.

Centrum liturgii wielkopiątkowej stanowi uroczysta adoracja krzyża - adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Wielki Piątek jest dniem skupienia, powagi, wzmożonej pobożności i gorliwych praktyk religijnych. Jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła, należy zrezygnować w tym dniu nie tylko z jedzenia potraw mięsnych, ale również zachować post co do ilości spożywanych pokarmów: tylko raz w ciągu dnia można zjeść do syta.

MISTERIUM MĘKI PAŃSKIEJ W Wielki Piątek w Polsce słynne kalwarie: Zebrzydowska, Pacławska, Wambierzycka, Krzeszowicka, Wejherowska, Opolska na górze św. Anny, w Piekarach i inne gromadzą tłumy osób. Wierni podążają za Chrystusem niosącym krzyż modląc się i śpiewając. Idą od kaplicy do kaplicy, które czasami położone są tak, aby przypominały Jerozolimę i te miejsca, które przeszedł Chrystus. Wędrówka do kalwarii miała zastępować pielgrzymkę do Ziemi Świętej.

Najstarszą kalwarią na ziemiach polskich jest Kalwaria Zebrzydowska. Ufundował ją w XVII w. wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski. Podobno w tamtym miejscu miał widzenie trzech świetlistych krzyży jak na Golgocie.

Misterium w Kalwarii Wejherowskiej

Inscenizacja Misterium Męki Pańskiej w wykonaniu Misterników Kaszubskich na Kalwarii Wejherowskiej (woj. pomorskie).

Po kazaniu następuje Adoracja Krzyża, podczas której kapłani, służba liturgiczna i wierni całują rany Jezusa na krzyżu. Po adoracji Najświętszy Sakrament zostaje przyniesiony z Ciemnicy i następuje Komunia św. Po jej zakończeniu Jezus pod postacią eucharystyczną zostaje przeniesiony do Grobu, gdzie zaczyna się adoracja. Grób Pański w Katowicach - Panewnikach

WIELKA SOBOTA Wielka Sobota jest dla katolików dniem ciszy i adoracji, obchodzonym na pamiątkę śmierci Chrystusa. W kościołach w całej Polsce rano kapłani święcą pokarmy, zaś wieczorem odbędą się uroczystości Liturgii Wigilii Paschalnej.

W wielkanocnym koszyczku Każdy element święconki ma swoje znaczenie. O symbolice poszczególnych potraw znajdujących się w koszyku wielkanocnym pisał na początku XVIII w. jeden z franciszkanów w książce "Ozdoba Kościoła Katolickiego": "Święcą baranka, przypominając prawdziwego Baranka Chrystusa i Jego triumf, dlatego też zwyczajnie chorągiewki na pieczonym baranku stawiają. Święcą mięsiwa, którego się Żydom pożywać nie godziło, na dowód, żeśmy przez Chrystusa Pana z jarzma starego Zakonu uwolnieni i praw starozakonnych, zakazujących pożywania takiego mięsiwa, chować nie powinniśmy. Święcą chrzan na znak tego, że gorzkość Męki Jezusowej tego dnia w słodycz się nam i radość zamieniła i dlatego też przy tym masło święcą, które znaczy tę słodycz. Święcą na ostatek i jaja, na dowód tego, że jako kokosz dwojako niby kurczęta rodzi, raz niosąc owoc, drugi raz go wysiadując, tak przez Chrystusa dwa razy odrodzeni jesteśmy. „

Dawniej, poświęconej wody używano do kropienia domu, pól, zwierząt domowych koni przed pierwszymi pracami polowymi, bydła przed pierwszym wypasem, gęsi, piskląt. Od poświęconego ognia chłopcy zapalali zatknięte na drutach huby. Tlącą hubę przynoszono do domu okadzano nią sad, żeby dobrze owocował, wnętrze domu, obory, owczarnie.

Podstawowy składnik święconego stanowiło płodności i siły. jajko - symbol życia, W zachodniej części Sądecczyzny, u Lachów i Górali Sądeckich, robiono tradycyjne tzw. KRASZANKI, czyli jajka malowane tylko na jeden kolor. Do barwienia używano naturalnych barwników. By uzyskać kolor żółty - stosowano łupiny cebuli, korę dzikiej jabłoni, płatki malwy, paczki kwiatów kaczeńca; zielony - piołun, dziki bez, zielone pędy żyta, listki jemioły, widłaki; czarny - korę olchy, łupiny orzecha włoskiego, korę dębu, młode liście czarnego klonu; fioletowy - płatki kwiatów ciemnej malwy, kwiat fiołka i sasanki; czerwony - korę olchy, liście czerwonego klonu; pomarańczowy - krokus, cebula.

U Łemków i na Pogórzu występowały także tzw. pisanki, czyli jajka wzorzyście zdobione techniką batikową z pomocą wosku lub z wyskrobywanymi wzorami. DRAPANKI PISANKA

MALOWANKI ZALIPIAŃSKIE

OKLEJANKI ŁOWICKIE

OKLEJANKI Z PUSZCZY BIAŁEJ Włóczka i sitowie

Z Wielką Sobotą związany jest też zwyczaj odwiedzania Grobów Pańskich. W wielu kościołach przy symbolicznej mogile Jezusa Chrystusa czuwa warta złożona z harcerzy, strażaków OSP czy członków stowarzyszeń katolickich.

Uroczystości Wigilii Paschalnej kończy procesja rezurekcyjna (najczęściej wokół kościoła) z Najświętszym Sakramentem, krzyżem ozdobionym czerwoną stułą, paschałem oraz figurą Jezusa Zmartwychwstałego. W niektórych kościołach procesja odbywa się przed pierwszą mszą poranną w niedzielę, a nie po Wigilii Paschalnej.

Zmartwychwstanie, Raffaellino del Garbo Zmartwychwstanie, Tycjan

Poniedziałkowe szaleństwo Poniedziałek Wielkanocny był dniem żywiołowej radości, zalotów, zabaw, psot i żartów. Szaleńcze zabawy i wybryki zaczynały się już w nocy - wypuszczano bydło ze stajen, wciągano na kalenice domów rozebrane wozy, wieszano na drzewach narzędzia gospodarskie, przewracano latryny, zatykano kominy, smarowano szyby okien błotem lub wapnem. . . A przede wszystkim polewano się wodą. Na wsi nie bawiono się w żadne ceregiele - na lubiane dziewczyny wylewano całe wiadra wody, pławiono je w sadzawkach, stawach, korytach do pojenia bydła. Im więcej było wody, tym większy honor dla panny.

W Poniedziałek Wielkanocny w niektórych regionach Polski od świtu chodzą po domach "śmiguśnicy", poprzebierani najczęściej za Cyganów. W okolicach Dobrej chodzą tzw. draby śmiguśne - chłopcy okręceni słomą, w wysokich słomianych czapach i "turkając", "ujkając" na migi proszą o datki – dostają jajka, pieczywo.