SNR SSTEM SYSTEMA NERVOSUM Prof Dr Hasan Erden

SİNİR SİSTEMİ “SYSTEMA NERVOSUM” Prof. Dr. Hasan Erden Aydın, 2015

SİNİR SİSTEMİ “Systema Nervosum” Sinir sistemi; organların uyumlu ve gereksinim duyulan değişkenlikte çalışmalarını düzenleyen, Canlının kendisinde ve çevresinde oluşan uyartıları algılayan, değerlendiren ve akut yanıtlar veren sistemdir.

Sinir hücresine neuron (neurocyt) adı verilir. Sinir hücreleri; merkezi sinir sistemi ile perifer sinir sistemindeki ganglionlarda bulunur. Fonksiyonları: • Sinir impulslarını almak ve iletmek, • Belli hücresel aktiviteleri başlatmak, • Nörotransmitter (asetil kolin, norepinefrin, dopamin, serotonin gibi) ve diğer bilgi moleküllerini salgılamak.

Beyin ve omuriliğe transversal bir kesit yapıldığında; • Sinir hücrelerinin bulunduğu kısım gri renkte (substantia grisea), sinir uzantılarının bulunduğu kısım ise beyaz renkte (substantia alba) görülür. • Substantia grisea; beyin ve beyincikte dışta, medulla spinalis’de içtedir. *Beyinde, sunbtantia alba içinde gömülmüş durumda olan bazal ganlionların bulunduğu bölge de gri renktedir.

Substantia grisea & Substantia alba Cerebrum Medulla spinalis

Sinir hücresinin, 1 gövdesi ve 2 tip uzantısı vardır: a) Sinir gövdesi (soma), sinir hücresinin operasyon merkezidir ve tüm hücre organellerini içerir. b) Hücre gövdesinden dışarıya doğru uzanan çok sayıdaki uzantıya “dentrit” adı verilir. Dentritler reseptör görevi yaparlar, başka sinirlerden gelen uyarıları alırlar. c) Hücre gövdesinden dışarıya doğru uzanan tek ve uzun uzantıya ise “axon (neurit)” adı verilir. Hücre gövdesinde oluşan uyarıları ve sentezlenen maddeleri diğer nöronlara veya efektör organlara taşırlar.

Neuron (Neurocyt)

Bazı nöronların aksonlarında “myelin kılıf” bulunur. • Myelin kılıf, çevre nöronların uyarımlarından etkilenmesini önlemek için aksonu izole eder. • Bununla birlikte, “Ranvier boğumları” adı verilen aralıklarda kesintiye uğrar.

Myelin kılıf

Bir nöronun aksonu ile diğer bir nöron arasındaki bağlantıya “sinaps” denir. Sinapslar bir nörondan diğerine uyarı iletirler.

Sinaps • Yeterince şiddetli bir uyarı sonucu sinir hücresinde oluşan aksiyon potansiyeli sinaps bölgesine ulaşınca, presinaptik bölgede veziküllerde bulunan ve “nörotransmitter” adı verilen kimyasal maddeler presinaptik membrandan sinaps aralığına salıverilir. • Presinaptik membrandan sinaps aralığına salıverilen nörotransmitter, postsinaptik membranda bir reseptöre bağlanarak burada aksiyon potansiyeli oluşturur ve böylece uyarı iletilmiş olur.

Glia (Neuroglia) • Sinir sisteminde nöronların yaklaşık on katı kadar da “glia (neuroglia)” adı verilen hücreler vardır. • Fonksiyonları hakkında çok az şey bilinmekle birlikte, nöronlara metabolik ve mekanik destek sağlayan hücreler olarak kabul edilmektedir. • Sinir dokusu hücreleri zedelendikleri zaman, bunların yerlerini çoğalan gliya hücreleri doldurur. • Glia hücreleri, merkezi sinir sisteminde (astrositler, oligodendrositler, ependim hücreleri, mikrogliya hücreleri) ve periferik sinir sisteminde (schwann hücreleri, satellit hücreleri) hem substantia grisea’da hem de substantia alba’da bulunur.

Glia (Neuroglia)

İşlevleri farklı 4 tip sinir ipliği vardır: • Sensible (Duyu) iplikler; periferden aldıkları duyumları merkeze iletirler. • Motor iplikler; merkezden aldıkları uyarıları kaslara ileterek istemli hareketlerin oluşmasını sağlarlar. • Sympathic ve Parasympathic iplikler; istemsiz çalışan organların çalışmalarını düzenlerler.

Sinir sistemi, “anatomik” olarak iki bölümde incelenir: I. Merkezi sinir sistemi (systema nervosum centrale); Beyin (encephalon) ve omurilik (medulla spinalis)'ten oluşur. I. Çevresel sinir sistemi (systema nervosum periphericum); sinirler (nervi), sinir ağları (plexus’lar) ve sinir düğümleri (ganglion’lar)’nden meydana gelmiştir.

Sinir sistemi, “fonksiyonel” olarak iki bölümde incelenir: I. Cerebrospinal (beyin-omurilik) sinir sistemi; canlının isteğine uygun hareketlerin yapılmasını sağlar. I. Autonom sinir sistemi; istem dışı hareketlerden sorumludur.

“Sinir sisteminin anatomik ve fonksiyonel olarak farklı başlıklar altında incelenmesi, sadece öğrenim kolaylığının sağlanması içindir. Sistemi oluşturan tüm unsurlar, birbirlerine yüksek bağımlılık ve uyum halinde çalışırlar. ”

Omurilik “Medulla spinalis” • Merkezi sinir sisteminin canalis vertebralis içinde yer alan bölümüdür. • Medulla spinalis'in enine kesitinde substantia grisea içte, substantia alba ise dışta görülür. • Substantia grisea "H" harfi veya kelebek şeklindedir. - Bunun dorsale doğru uzanan çıkıntıları “cornu dorsale”, - Ventrale doğru uzanan çıkıntıları “cornu ventrale”, - Pars throracica ve pars lumbalis'de laterale doğru uzanan çıkıntıları “cornu laterale” adını alır.

Medulla spinalis

Nervi spinales • Cornu dorsale'den sensible ve pars sacralis’te aynı zamanda parasympathic sinirler çıkarak radix dorsalis'i oluşturur. • Radix dorsalis üzerinde “ganglion spinale” adındaki sensible sinir hücrelerini bulunduran bir sinir düğümü yer alır. • Cornu ventrale'den çıkan motor sinir iplikleri, thoracolumbal bölgede aynı zamanda cornu laterale'den çıkan sympathic iplikler birleşerek radix ventralis'i şekillendirir.

Nervi spinales • Canalis vertebralis içerisinde radix dorsalis ve radix ventralis'in birleşmesi ile truncus nervi spinalis oluşur. • Foramen intervertebrale veya for. vertebrale laterale'den canalis vertebralis'i terkeden truncus nervi spinalis, ramus dorsalis ve ramus ventralis adında iki dala ayrılır. • Medullla spinalis'in her segmentinden sağ ve sol simetrik olarak ayrılan bu sinirlere nervi spinales (spinal sinirler) denir.

Nervi spinales

Nervi spinales • Pars cervicalis ile pars caudalis hariç, spinal sinirlerin sayıları omur sayıları ile eşittir. • Pars cervicalis’te; 7 vertebra bulunmasına rağmen 8 spinal sinir, • Pars caudalis’te; hayvan türüne göre sayıları 4 -8 arasında değişen spinal sinir bulunur.

Autonom sinir sistemi • Vücudun visceral fonksiyonlarını yöneten sinir sistemi bölümüne autonom sinir sistemi denir. • Bu sistem tüm organların birbirleri ile uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar. • Sürekli aktiftir ve tam faliyete geçmesi için çok düşük frekansta bir uyarım yeterlidir. • Fonksiyon yapabilmesi için mutlak surette nöronların bir ganglionda synaps yapması gerekir.

Autonom sinir sistemi iki bölümde incelenir: I. Sympathic sinir sistemi II. Parasympathic sinir sistemi

Sympathic sinir sistemi • Medulla spinalis'in thoracolumbal bölgesinden köken alır. • Columna vertebralis'in yanında uzanan (boyun kısmı hariç) truncus sympathicus'u oluşturur. • Truncus sympathicus üzerinde bulunan ganglion trunci sympathici'lerde synaps yaparak innerve edecekleri organlara giderler.

Sympathic sinir sistemi

Parasympathic sinir sistemi • Medulla spinalis’in pars sacralis’i ve cerebrum’dan orijin alır. • Parasempatik sinirler, innerve edecekleri organların yakınında bulunan ganglion'larda synaps yaparlar. • Beyinde III. , VII. , IX. , X. çift cranial sinirler parasympathic iplik taşırlar.

Parasympathic sinirler

Cranial Parasympathic

Sympathic & Parasympathic

Sympathic ve Parasympathic Fonksiyon Birbirinin antagonisti olarak çalışır: • Sympathic sinir sistemi vücudun fazla aktif olduğu durumlarda, • Parasympathic sinir sistemi ise vücudun pasif (dinlenme) durumunda daha etkindir.