Sjn Dr rsll Arnarsson prfessor Frigeir Andri Sverrisson

Sjón Dr. Ársæll Arnarsson, prófessor Friðgeir Andri Sverrisson, MPH, stundakennari

Hvað er sjón? � Augun mikilvægasta skynfærið? � Er það sem við sjáum nákvæm eftirmynd hlutveruleikans? ◦ Er sjón sögu ríkari? � Esse est percipi (aut percipere) - George Berkeley

Hlutverk sjónarinnar � Sjón er í raun tvíþætt ferli: ◦ Skynjun á utanaðkomandi áreiti (sensation) ◦ Túlkun á því áreiti (perception)

Tvísæisvik (binocular disparity) � Öll hryggdýr hafa tvö augu ◦ Sum framan á höfðinu ◦ Önnur á sitt hvorri hliðinni Tvísæisvik gegnir lykilhlutverki í því að skapa þrívídd úr tvívíðu áreiti � Convergence (samleitni) Lappin, J. S. (2014). What is binocular disparity? Frontiers in Psychology, 5, � 870.

Ljós � Skynviðtakar augans eru aðeins næmir fyrir takmörkuðum hluta af bylgjulengdum litrófsins � Sjáanlegt ljós eru bylgjur á bilinu ~400 -700 nm. Mismunandi bylgjulengdir innan þessa bils skynjast sem mismunandi litir.

Fleiri þættir augans � Ljósið fer inn í augað í gegnum sjáaldrið (pupil). Sympatískar og parasympatískar taugar stjórna samdrætti lithimnunar. Þessu svari er stjórnað af ljósmagni í umhverfinu, en einnig geta tilfinningar, sársauki og lyf haft áhrif.

Augnhlaup Brárbelti Sjóntaugin Augnvökvi Hornhimna Augasteinn Linsa Blindibletturinn Sjónugróf Brárvöðvi Lithimna Sjónhimna, nethimna

Linsan � Vegna þess hve linsan verður að sveigjast í nærsjón, þá þýðir aukinn stífleiki með auknum aldri, að fólk hættir að geta séð vel nær sér. Presbyopia eða ellifjarsýni er eðlilegur fylgifiskur öldrunar.

Linsan � Breytingar á lit linsunnar er orsök skýmyndunar (cataract). � Hornhimnan, lögun linsunnar og lengd augnkúlunnar ráða nákvæmni ljós-brotsins. Ef augnkúlan er of löng liggur skerpupunkturinn framan við sjón-himnuna. Þetta fólk sér illa langt frá sér og er nærsýnt (myopia)

Linsan � Ef augnkúlan er of stutt er skerpu-punkturinn í raun fyrir aftan sjón-himnuna. Þetta fólk sér illa nálægt sér og kallast fjarsýnt (hyperopia). � Sjónskekkja (astigmatism) kallast það þegar hornhimnan eða linsan er ekki alveg af sléttri kúlulaga lögun. ◦ Corneal astigmatism ◦ Lenticular astigmatism

Fjærsýni Nærsýni

Ljósfræði augans � Ljósið verður að falla á sjónhimnuna (retina) sem er þunnt lag taugavefs aftast í augnkúlunni. � Í sjónhimnunni liggja ljósviðtakarnir, stafir og keilur, ásamt nokkrum öðrum tegundum taugafruma.

Heilbrigður augnbotn

Langt gengin hrörnun

Ljósviðtakar (photoreceptors) � Lögun ljósviðtakana veldur því að þeir eru kallaðir stafir (rods) og keilur (cones). � Augað er þannig byggt að ljósnæmi hluti viðtakana snýr frá ljósinu sem fellur á sjónhimnuna. � Stafirnir er ótrúlega næmir og svara í lítilli birtu. Keilurnar eru ekki eins næmar, en þær geta greint liti.

Ljósviðtakar � Ljósviðtakarnir innihalda ljósnæm efni (photopigments). � Þau eru fernskonar; ein gerðin er í stöfunum (rhodopsin) og síðan er ein tegund í hinum þremur gerðum keilna. � Ein gerð ljósnæma efnisins svarar mest þeim bylgjulengdum sem við skynjum sem rautt ljós, önnur gerð grænu ljósi etc.

Sjóntaugafrumur � Mynda boðspennur. � Safnast saman í sjóntaugina (optic nerve). � Sjóntaugarnar hittast við botn heilans og mynda optic chiasm. ◦ Þar skipta þær sér og tryggja að bæði heilahvel fá upplýsingar frá báðum augum. � Lateral geniculate nucleus. � Þaðan yfir á sjónbörk.

Sjónbörkur (visual cortex) � Taugasímar frá LGN leiða í ipsilateral sjónbörk � Er í 6 lögum � Þaðan fara upplýsingar til undirsvæða � Þessi undirsvæði sjónbarkar sjá um mismunandi þætti skynjunar ◦ Litir, hreyfing, rýmisgreind, lestur etc.

Grunnur skynjunar � Tímamótavinna síðustu öld Hubel og Wiesel á miðri ◦ Hubel, D. H. & Wiesel, T. N. (2005). Brain and Visual Perception: The Story of a 25 -Year Collaboration. Oxford: Oxford University Press ◦ Spillmann, L. (2014). Receptive fields of visual neurons: the early years. Perception, 43(11), 11451176. ◦ Haueis, P. (2016). The life of the cortical column: opening the domain of functional architecture of the cortex (1955 -1981). History and Philosophy of the Life Sciences, 38(8), 2.

Sjónræn úrvinnsla � ◦ � � ◦ Sjónræn úrvinnsla í prímötum á sér stað eftir tveimur leiðum í heilaberki Ungerleider, L. G. & Mishkin, M. (1982). Two cortical visual systems. Í Ingle, D. M. (ritsk. ) Analysis of Visual Behavior. Cambridge, Mass. : MIT Press. What? How? The man who mistook his wife for a hat

Sjónræn úrvinnsla � Visual agnosia ◦ Apperceptive ◦ Associative � ◦ ◦ Balint‘s syndrome Ocular apraxia Optic apraxia Simultanagnosia prosopagnosia