Prawne zagadnienia dowodw Dowodzenie w oglnoci dr Micha

Prawne zagadnienia dowodów Dowodzenie w ogólności dr Michał Rusinek

Da mihi factum, dabo tibi ius • Ustalenie faktów, jako klucz do stosowania prawa • Zakres dowodzenia – fakty istotne („fakt główny”, „podstawa faktyczna roszczenia”) • O relewantności faktów rozstrzyga treść norm prawnych

Dowodzenie w ogóle • Wykazywanie za pomocą środków dowodowych i ich interpretacji istnienia lub nieistnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia • Probabilistyczny charakter poznania procesowego • Prawdopodobieństwo graniczące z pewnością jako wymagany standard • Warunki: a) obiektywny (wysokie prawdopodobieństwo) b) subiektywny (przekonanie)

Przedmiot dowodu • Fakty mające znaczenie prawne • wyjątkowo także treść i obowiązywanie norm (iura novit curia) Postępowanie karne Postępowanie cywilne Postępowanie administracyjne art. 170 § 1 pkt 2 k. p. k. art. 227 k. p. c. - faktyczna podstawa roszczenia, w tym: - fakty prawotwórcze - tamujące powstanie prawa - niweczące prawo - normy techniczne, - prawo obce, - zwyczaj, w tym zwyczaj obcy, - zasady doświadczenia (sądy ogólne i wiedza naukowa) - także prejudycjalne wyroki karne – art. 11 k. p. c. art. 75 § 2 k. p. a. - fakt główny, - fakty dowodowe, czyli poszlaki - fakty procesowe - normy techniczne (ale zob. wyrok SN z 12. 11. 73 r. , II KR 285/72), - prawo obce, międzynarodowe - fakty -”stan prawny” (raczej w znaczeniu podmiotowym, ale nie tylko) zob. wyrok NSA/OZ Lublin z 19. 02. 99 r. , SA/Lu 43/98

Co to jest poszlaka? • Poszlaka, czyli fakt dowodowy lub uboczny – okoliczność, która nie należy do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (faktu głównego), ale pozwala wnioskować o okolicznościach należących do tej podstawy

Surogaty udowodnienia Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Postępowanie administracyjne (k. p. a. ) Notoryjność – a) powszechna , b) urzędowa Art. 168. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego. Art. 228. § 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. § 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron. Art. 77. § 4. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi z urzędu należy zakomunikować stronie. Problemy: • rozumienie notoryjności (zob. wyrok SN 9. 03. 93, WRN 8/93; wyrok SN z dnia 4. 05. 77 r. , IV CR 150/77) • wiedza prywatna (pozaprocesowa) organu – UWAGA! • oczywistość

Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) cd. Postępowanie administracyjne (k. p. a. ) Domniemania prawne generalnie odrzucone ze względu na prymat zasady prawdy, ale zob. art. 5 § 1 k. p. k. czy domniemania procesowe, np. domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku (res iudicata pro veritate hebetur) Art. 234. Domniemania podobnie jak w k. p. k. , ustanowione przez prawo zob. domniemanie procesowe z (domniemania prawne) wiążą sąd; art. 76 k. p. a. mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. • domniemania wzruszalne (zasada) i niewzruszalne (wyjątek, głównie co do faktów procesowych) • domniemania faktyczne Uprawdopodobnienie k. p. k. milczy, ale orzecznictwo wskazuje sytuacje, w których uprawdopodobnienie jest wystarczające Art. 243. Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Istota uprawdopodobnienia – rozluźnienie rygorów dowodzenia w dwóch kierunkach • rezygnacja z reguł dowodowych (tzw. dowód swobodny) • niższy próg obiektywnego prawdopodobieństwa niż przy udowodnieniu (50% zamiast 99%)

Surogaty specyficzne dla k. p. c. Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Brak sporu co do faktów, w tym: a) przyznanie Art. 229. Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie budzi wątpliwości. - z wyjątkami, np. art. 431 k. p. c. dot. spraw małżeńskich - przyznanie – jednostronne oświadczenie wiedzy skierowane do sądu, nie wymaga przyjęcia przez drugą stronę, może być odwołane; nie mylić z uznaniem powództwa, art. 213 § 2! b) niezaprzeczenie Art. 230. Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Art. 233 § 1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. § 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu. • • • „sporność” faktów, jako warunek dowodzenia zob. art. 210 § 2 i 221 k. p. c. - strona ma obowiązek wdać się w spór! zawężane przez orzecznictwo (np. wzgląd na postawę strony w procesie, zamiar przeczenia, inne

Inicjatywa dowodowa Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Post. adm. (k. p. a. ) Art. 167. Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu. • proces jest kontradyktoryjny, ale ze względu na zasadę prawdy sąd odpowiada za dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych – konsekwencją jest obowiązek dowodzenia przez sąd, zob. np. : II KK 33/08 • por. art. 366 k. p. k. • wyjątkowo biegły – zob. art. 202 § 2 k. p. k. Art. 232. Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. Art. 77. § 1. Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy. • „Przeprowadzenie dowodu nie wskazanego przez stronę jest (…) dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia. ” (wyrok SN 9. 09. 1998, II UKN 182/98; zob. też III CKN 6/96 i V CSK 377/06) k. p. c. zrywa z zasadą odpowiedzialności sądu za wynik postępowania dowodowego! (II UKN 244/98) działanie sądu z urzędu może doprowadzić do naruszenia zasady obiektywizmu i równego traktowania stron (V CKN 175/00) • jak w k. p. k. , np. : „To na organach administracji spoczywa obowiązek wyjaśnienia wszelkich okoliczności sprawy i ustalenia prawdy w sensie materialnym. Zakres postępowania administracyjnego wyznaczany jest treścią hipotezy normy prawnej mogącej być podstawą wydawanej decyzji. ” (II SA/Gd 53/12)

Wniosek dowodowy • • 1) 2) czyli żądanie przeprowadzenia dowodu w postępowaniu wniosek dowodowy jest oświadczeniem woli, a nie wiedzy żądanie ma być kategoryczne, a nie warunkowe wniosek dowodowy winien zawierać co najmniej: oznaczenie dowodu, tj. źródła i środka dowodowego określenie tezy dowodowej, czyli okoliczności, która ma być wykazana elementy fakultatywne wniosku : sposób przeprowadzenia dowodu (art. . 169 § 1 k. p. k. , art. . 236 k. p. c. ) brak formalizmu wniosku dowodowego Ocena aprioryczna dowodu, czyli przeprowadzana przed jego przeprowadzeniem – ma na celu ustalenie czy dowód jest przydatny i dopuszczalny w postępowaniu; skutkuje decyzją o dopuszczeniu bądź oddaleniu wniosku dowodowego. Uwaga! Niedopuszczalne jest oddalenie dowodu ze względu na jego nikłą wiarygodność (to materia oceny aposteriorycznej).

Podstawy oddalenia wniosku dowodowego Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Postępowanie administracyjne (k. p. a. ) Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli: 1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne, 2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, 3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności, 4) dowodu nie da się przeprowadzić, 5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. Art. 217. § 3. Sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Art. 78. § 1. Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. § 2. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania (§ 1), które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy. • art. 227 -229 k. p. c. • art. 246 -247 k. p. c. • także art. 75 k. p. a.

Decyzja w przedmiocie wniosku • dowód należy dopuścić zawsze, jeśli brak podstaw do oddalenia • dopuszczenie dowodu ma formę postanowienia (w k. p. c) lub zarządzenia (w k. p. k. ) • oddalenie dowodu ma zawsze formę postanowienia • zasadniczo decyzje te są niezaskarżalne (przepisy szczególne przewidują niekiedy możliwość wniesienia zażalenia, np. 184 § 5 k. p. k. )

Reasumpcja decyzji dowodowych Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Postępowanie administracyjne (k. p. a. ) Art. 170. § 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności. Art. 240. § 1. Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić nawet na posiedzeniu niejawnym. Art. 77. § 2. Organ może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu. także odwrotnie (zob. wyrok SN z 3. 10. 08 r. , III KK 121/08)

Prekluzja dowodowa Postępowanie karne (k. p. k. ) Postępowanie cywilne (k. p. c. ) Postępowanie administracyjne (k. p. a. ) Brak! (ewentualne terminy dotyczące wniosków dowodowych są wyłącznie instrukcyjne, np. art. 321 § 5 k. p. k. ), Art. 217. § 1. Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. § 2. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. • Art. 381 k. p. c. „Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. ” Art. 78. § 2. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania (§ 1), które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy. Po 1. VII. 2015 r. Art. 427 § 3. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. • brak prekluzji

Dziękuję!