Osimlik resurslari va uni muhofaza qilish Reja Osimliklar

O’simlik resurslari va uni muhofaza qilish Reja: ØO’simliklar xilma-xilligi va ahamiyati. ØNoyob va qirilib borayotgan organizmlar. ØO’zbekiston o’simliklar. ØO’simliklarni muhofaza qilish. ØO’zbekiston “Qizil kitobi” ØMuhofazaga olingan xududlar.

�O’rmon ekotizimi boylab sayohatni tasavur qilib ko’raylik (1 -chizma). U daraxtlar, butalar, mayda o’simliklardan iborat. Bu yerda biz olmaxon, qushlar va hasharotlarni korishimiz va ularning ovozini eshitishimiz mumkin. Yana maymunni uchratishingiz va qo’ziqorinlarni topsangiz bo’ladi. Bu yerda yuzlab turlar yashaydi. Hozir esa bug’doy dalasini tasavvur qiling. Siz bu yerda bir nechtagina turni uchratishingiz mumkin: bug’doy o’simligi, hashoratlar va begona o’tlar. O’rmon bug’doy dalasidan ko’ra ko’proq turdagi o’simliklardan iborat. O’rmon yuqori darajadagi biologik xilma-xillikdan iborat. Bioxilma-xillik ekotizimda hayotning turli tumanligini anglatadi.

�Bioxilma-xillik o’lchami. Bioxilma-xillik o’lchovi odatda bir hudduda yashaydigan turlarning soni bilan o’lchanadi. Masalan: Marjon qoyalar minglab marjon turlariga: baliqlar, suv o’tlari, gupka, faraplar va chuvalchanglar uchun makon bola oladi. Marjon qoyalarda sayoz oquvchi suvlardan ko’ra ko’proq bioxilma xillikk mavjud. Dastlab chuqur dengizda tadqiqot ishini olib boruvchilar organizmlar chuqur dengiz tubidagi qorong’ulikda yashay olishmaydi, deb hisoblashgan. Shunga qaramasdan, Marjon qoyadagi turlarga nisbatan kamroq bo’lsada u yerda organizmlar yashamoqda. Bilamizki, chuqur dengiz tubidagi bioxilma xillik xuddi marjon qoyalardagidek noyob.

Haleakala silversword o’simligi Dunyoning eng ta’sirchan o’simliklaridan va yo’qolish xavfi ostida bo’lgan bu tur hozirda qayta tiklanmoqda. Rasmda Gavaya Haleakalasining gullashi tasvirlangan.

�Bioxilma-xillik o’lchami � Bioxilma-xillik o’lchovi odatda bir hudduda yashaydigan turlarning soni bilan o’lchanadi. Masalan: Marjon qoyalar minglab marjon turlariga: baliqlar, suv o’tlari, gupka, faraplar va chuvalchanglar uchun makon bola oladi. Marjon qoyalarda sayoz oquvchi suvlardan ko’ra ko’proq bioxilma xillikk mavjud. Dastlab chuqur dengizda tadqiqot ishini olib boruvchilar organizmlar chuqur dengiz tubidagi qorong’ulikda yashay olishmaydi, deb hisoblashgan. Shunga qaramasdan, Marjon qoyadagi turlarga nisbatan kamroq bo’lsada u yerda organizmlar yashamoqda. 1 Peter Rillero, Dinah Zike Ecology, 2005. (126 -127; 129 - bet)

Measuring Biodiversity The common measure of biodiversity is the number of species that live in an area. For example, a coral reef can be home to thousands of species including corals, fish, algae, sponges, crabs, and worms. A coral reef has greater biodiversity than the shallow waters that surround it. Before deep-sea exploration, scientists thought that few organisms could live in dark, deep-sea waters. Although the number of organisms living there is likely to be less than the number of organisms on a coral reef, we know that the species biodiversity of deep-sea waters is as great as that of a coral reef. Peter Rillero, Dinah Zike Ecology, 2005. (126 -127; 129 - bet) 1

�O’rmon ekotizimi boylab sayohatni tasavur qilib ko’raylik (1 -chizma). U daraxtlar, butalar, mayda o’simliklardan iborat. Bu yerda biz olmaxon, qushlar va hasharotlarni korishimiz va ularning ovozini eshitishimiz mumkin. Yana maymunni uchratishingiz va qo’ziqorinlarni topsangiz bo’ladi. Bu yerda yuzlab turlar yashaydi. Hozir esa bug’doy dalasini tasavvur qiling. Siz bu yerda bir nechtagina turni uchratishingiz mumkin: bug’doy o’simligi, hashoratlar va begona o’tlar. O’rmon bug’doy dalasidan ko’ra ko’proq turdagi o’simliklardan iborat. O’rmon yuqori darajadagi biologik xilma-xillikdan iborat. Bioxilma-xillik ekotizimda hayotning turli tumanligini anglatadi. �

Yo’qolgan turlar �Hech bir inson dinozavrlarning yo’q bo’lib ketish sababini aniq dallillar bilan aytibberolmaydi. Bir narsa aniqqi, inson faoliyati va tabiatga ta’siri dinozavrlardan keyin paydo bo’ldi. Bugun boshqacha hayot. Yo’qolib borish arafasidagi turlar soni oshmoqda. 1980 yildan 2000 yilgacha AQSH da 40 ga yaqin o’simlik va hayvon turlari yo’q bo’lib ketdi. Sababi, insoniyatning yer yuzini katta maydonlarini egallashi va o’zlashtirish, ehtiyojlarini qondirishi hisobiga turlar soni kamayibketmoqda.

� Hayotning xilma xilligi avvalo yer yuzidagi o’simlik va hayvon turlarining xilma xilligi bilan bog’lanadi. Marjon qoyatoshlari yer yuzidagi eng yirik biologik xilma xillikka ega hududlar hisoblanadi. � Bioxilmaxillik asosan ekvator chizig’iga yondosh hududlarda, ya’ni temperatura iliqroq joylarda oshadi. Masalan, Kosta Rika Markaziy Amerkadagi G’arbiy Virjiniyadagi maydon singari o’lchamga ega. Ha, AQSH hamda Kanadada ham ko’pgina qush turlari mavjud. Ekotizimlar qachonki yuqori biologik xilma xillikga ega bo’lishi mumkinki, avvalo, iliq havo va nam iqlim bo’lsagina. Fakt shuki, tropik regionlar Yer yuzidagi turlarning uchdan ikki qismini o’z ichiga oladi.

О‘zbekiston florasining yо‘qolib ketish xavfi ostida turgan 163 turi “Qizil kitob”ning 1984 yilgi nashriga kiritilgan. Shuni esda tutish kerakki, “Qizil kitob” ning birinchi jildi (tomi) hayvonlar bо‘yicha bо‘lib, 1983 yilda nashr qilingan. 1998 yilga kelib, О‘zbekiston “Qizil kitobi” ga kiritilgan о‘simlik turlarining soni 301 taga yetdi. 2009 yilda nashr etilgan О‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitobi» ga esa 321 ta о‘simlik va 3 ta zamburug‘ turlari kiritilgan.

Glossary Genefund or genetc fund Genofond yoki genetik fond [yun. genos-avlod kelib chiqish, va lot. fonus-asos] - individlar guruhi genlari to'plamidagi nasliy axborot. Ba`zida G. deb barcha tirik organizm turlari majmui tushuniladi. Dominant [lot. dominantis - ustun keluvchi] - muayyan hamjamoada miqdor jihatidan, odatda, yaqin shakl har holda ekologik piramidaning yohud o`simlik tarqalish sathining (yarusining) bir xil turuvchi o`simliklariga nisbatan ustun keluvchi tur.

Flora – muyyan hududni egallagan barcha o’simlik turlarining tarixan tarkib topgn va rivojlanib kelayotgan guruhi. Atama O’simlik to’plami va O’simliklar qoplamalari atamalari bilam bir xil ma’noni anglatadi. Flora Endemic Endem - [yun, endemos mahalliy] – faqat aynan shu mintaqada yashaydigan biologic tur.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Peter Rellero, Dinah Zike. Ecology. USA, Glencoe. 2005. 126 -127; 129 - bet 2. O’, Xo’janazarov, M. Mirsovurov, T. Norbobayeva. Ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi. T. : Navro’z. 2014. 80 -83 -betlar 3. Ergashev A. “Umumiy ekologiya” T, “O’zbekiston” 2003 y. 215 -219 betlar. 4. To’xtaev A. S. “Ekologiya”. T, “O’qituvchi”, 1998 y. 74 -76, 121 -123 -betlar.