MYELK 103 LME TEKN r Gr M Kemalettin

MYELK 103 ÖLÇME TEKNİĞİ Öğr. Gör. M. Kemalettin TORAMAN 7. HAFTA

İÇİNDEKİLER • 21. FİZİKSEL BİRİMLER • • 21. 1. Uzunluk: Metre (m) 21. 2. Kütle: Kilogram (g) 21. 3. Sıcaklık: Santigrat (°C) 21. 4. Işık Şiddeti: Candela (cd) • 22. ALT VE ÜST KATLAR • 23. TEMEL ELEKTRİKSEL ÖLÇÜMLER • • • 23. 1. DİRENÇ ÖLÇME 23. 2. Sabit Dirençler 23. 3. Ayarlı Dirençler 23. 4. Direnç Renk Kodları 23. 5. Dirençlerin okunması şöyle yapılır 23. 6. Ampermetre -Voltmetre Yardımı İle Direnç Ölçmek 23. 7. Whetstone Köprüsünün Köprüsü İle Direnç Ölçmek 23. 8. OHMMetre ile Direnç Ölçme 23. 9. Multimetre İle Direnç Ölçmek 72 72 72 74 75 75 76 76 78 79 81 81 82 83

21. FİZİKSEL BİRİMLER • 21. 1. Uzunluk: Metre (m) • Belirli iki nokta arasındaki mesafedir, L ile gösterilir, birimi metredir, m ile gösterilir. • 21. 2. Kütle: Kilogram (g) • Yer çekimine bağlı olmayan, zamana ve yere göre değişmeyen madde miktarıdır, m ile gösterilir, birimi gramdır, g ile gösterilir. • 21. 3. Sıcaklık: Santigrat (°C) • Bir maddedeki tanecik başına düşen ortalama kinetik enerjinin bir ölçüsüdür, T ile gösterilir, birimi Santigrat derecedir, o. C ile gösterilir. • 21. 4. Işık Şiddeti: Candela (cd) • Işık kaynağı çeşitli yönlere doğru ışınım yayar, görülebilen bu ışınıma ışık şiddeti denir, I ile gösterilir, birimi kandeladır, cd ile gösterilir.

• Çok çeşitli fiziksel büyüklükler olmasına rağmen, bunlardan yedi tanesi temel birim olarak kabul edilmiştir. Diğer büyüklükler ise temel birimler cinsinden ifade edilirler. Aşağıda Uluslararası Sistem’in kabul ettiği yedi temel birim verilmiştir. TEMEL BİRİMLER Sıra Büyüklük Sembol Birim Kısa Yazılısı 1 Uzunluk L Metre m 2 Kütle m Gram g 3 Zaman t Saniye sn 4 Sıcaklık T o. C 5 Işık Şiddeti I Kandela cd 6 Madde miktarı n Mol 7 Elektrik Akımı I Amper mol A Uluslararası Sistem’in kabul ettiği yedi temel birim.

BÜYÜKLÜK • • BİRİM ADI SEMBOL AÇIKLAMA Alan Metrekare m. m = mz İvme Metre/s 2 Temel birimlerin çarpımı veya bölümüyle elde edilen yeni birimlere türetilmiş birimler denir. Yanda çok kullanılan bazı türetilmiş mekanik ve elektriksel büyüklükler verilmiştir. Kuvvet Newton N Kütle. ivme İş, enerji, ısı miktarı Joule J Newton. m Güç, ısı akışı Watt W Joule/s Elektrik yükü Coulomb C Amper. s Gerilim, e. m. k. , potansiyel fark Volt V Joule/coulomb Elektrik alan şiddeti Volt/metre Not: Isı enerjisi ile elektrik enerjisi arasında Magnetomotor kuvvet Amper Elektriksel direnç Ohm Ω V/A Elektriksel kapasite Farad F Coulomb/V Elektriksel self Henry H V. s/A Manyetik akı Weber Wb Volt. s Manyetik akı yoğunluğu Tesla T Wb/m 2 Manyetik alan şiddeti Amper/metre Q= ısı enerjisi (kalori) Aydınlık (ışık akışı) Lümen I= akım (amper) Parlaklık R= direnç (Ω) Aydınlatma şiddeti Q (kalori) = 0, 239. I 2. R. t (joule) bağıntısı vardır. Bu formülde; • • t = zaman (saniye) Lm Candela/m 2 Lüx Lx Lümen/m 2 Frekans Hertz Hz 1/peryot Açısal frekans veya hız Radyan/s 1/açısal peryot

22. ALT VE ÜST KATLAR • Temel veya türetilmiş birimlerin alt ve üst katları vardır. Bunlar aşağıda tablo halinde verilmiştir. ÇARPAN SEMBOL Exa 1018 E Peta 1015 P Tera 1012 T Giga 109 G 32, 4 µ = 32. 400. 000 p Mega 106 M 0, 012 T =……………m 0, 012 T = 12. 000 m Kilo 103 k 0, 24 m =……………. . n 0, 24 m = 240. 000 n 1 k =…………………M 1 k = 0, 001 M mili 10 -3 m 56 m =………………. k 56 m = 0, 000056 k mikro 10 -6 µ 45, 3 n =……………. . µ 45, 3 n = 0, 0453 µ nano 10 -9 n 2. 147 m =……………k 2. 147 m = 0, 002147 k piko 10 -12 p 1. 876, 14 p =…………m 1. 876, 14 p = 0, 00000187614 m femto 10 -15 f 570, 004 µ =…………M 570, 004 µ = 0, 0000570004 M atto 10 -18 a 1 k =…………………m 1 k = 1. 000 m 23 M =………………µ 23 M = 23. 000 µ 245 m =……………. . µ 245 m = 245. 000 µ 82, 54 G =……………k 82, 54 G = 82. 540. 000 k 32, 4 µ =……………. . p BİRİM

23. TEMEL ELEKTRİKSEL ÖLÇÜMLER • 23. 1. DİRENÇ ÖLÇME • Direnç elektrikte çok önemlidir. Hem elektronikte kullanılan gerçek anlamda dirençler vardır, hem de bütün alıcıların bir iç direnci vardır. bundan dolayı tüm elektrikli alıcılarla ilgili hesaplarda mutlaka direnç kullanılır. Direnç ohmmetre ile veya multimetrelerde ohmmetre kademesinde ölçülür. • Elektrik akımına karşı gösterilen zorluğa direnç denir, R ile gösterilir, birimi ohm’dur, ve Ω (omega) ile gösterilir. Direncin karşıtı iletkenliktir, G ile gösterilir, birimi Siemens’tir. • Dirençler AC ve DC devrelerde devrenin akımını sınırlandırmak, gerilimini bölmek ve yük teşkil etmek amacıyla kullanılırlar. Ayrıca ısı, ışık ve gerilime bağlı olan dirençlerde vardır. Bunlar; • • • Isı etkisiyle direnç değeri değişen termistörler (PTC, NTC) Işık etkisiyle direnç değeri değişen foto dirençler (LDR) Gerilimle direnç değeri değişen varistörler (VDR)

Sabit direnç sembolü

• Dirençlerin güç değerine göre ebatları büyüktür. Üzerinden fazla akım geçecek dirençlerin bu akıma dayanacak güçte ve büyüklükte olması gerekir ki, direnç fazla ısınıp bozulmasın. Standart direnç güçleri: 1/6 W, 1/4 W, 1/2 W, 1 W, 2 W, 3 W, 5 W, 7 W, 11 W, 25 W. 1/6 W 1/4 W 1/2 W 1 W 2 W 3 W 5 W 11 W 25 W 23. 2. Sabit Dirençler Değeri değiştirilemeyen dirençlerdir. Sabit dirençler iki şekilde imal edilirler: A) Direncin değeri rakamla üzerine yazılır. B) Direncin değeri standart renklerle üzerinde ifade edilir. 10 Ω → 10 Ω 1 k → 1 kΩ 3Ω 3 → 3, 3 Ω 2 k 7 → 2. 7 kΩ Ω 47 0, 47 Ω M 22→ 22 MΩ →

• 23. 3. Ayarlı Dirençler • Üç uçlu ayarlı dirençlerdir. Orta uç direnç içindeki karbon üzerinde gezinebilen bir fırçaya bağlıdır ve direncin değeri sıfırdan maksimuma kadar ayarlanabilir. Ayarlı dirençlerin de güçlü olarak imal edilenleri vardır. Direnç değerinin ayarlanması gereken yerlerde kullanılırlar. İki türde imal edilirler. El ile ayarlanan Potansiyometreler İnce uçlu tornavida ile ayarlanan Trimpotlar

• n Çeşitli reostalar Sürgülü dirençler Çeşitli trimpotlar

RENK • • 23. 4. Direnç Renk Kodları • • 0 Elektronik devrelerde dirençlerin üzerine, direnç değerlerini belirleyici renk kodlan işlenmiştir. Kahverengi 1 101 F ± %1 Kırmızı 2 102 G ± %2 Dirençler 4 renkli olarak imal edildikleri gibi nadiren de olsa 5 renkli olanları da vardır. Beş renkli olan dirençler hassas dirençlerdir. Turuncu 3 103 Sarı 4 104 Yeşil 5 105 ± %0, 5 Renklerin sırasını unutmamak için pratik olarak şu Mavi 6 106 ± %0, 25 Mor 7 107 ± %0, 1 Gri 8 108 ± %0, 05 Beyaz 9 109 Altın - 0, 1 J ± %5 Gümüş - 0, 01 K ± %10 Yok (renksiz) - - M ± %20 SOKAKTA SAYAMAM GİBİ, AMA GÖRÜRÜM. TOLERANS Siyah cümle kullanılabilir. • DEĞERİ ÇARPAN -

• • 23. 5. Dirençlerin okunması şöyle yapılır Renk şeritlerinden dördüncü olanı (genelde gümüş ve altın rengi) en sonda olacak şekilde sağ tarafta tutulur. En son renk tolerans, hemen yanındaki renk çarpan olur, diğerleri yana yazılır. Başka bir değişle; 4 renkli direnç için: 1. renk ile 2. renk değerleri yana yazılır, 3. Renk değeri kadar 0 (sıfır) yazılır, 4. Renk ise toleransı belirtir. İlk 2 tanesi yana yazılır. 5 renkli direnç için: 1. renk, 2. renk ve 3. renk değerleri yana yazılır, 4. renk değeri kadar 0 (sıfır) yazılır, 5. renk ise toleransı belirtir. İlk 3 tanesi yana yazılır.

• Örnekler: 4. Renkli:

• Örnekler: 5. Renkli: • Örnekler: Direnç değerlerinden renkleri bulma:

• • 23. 6. Ampermetre -Voltmetre Yardımı İle Direnç Ölçmek Devreye bir ampermetre ve bir de voltmetre bağlanır ve direncin değeri ohm kanununa göre hesap edilerek bulunur. Direncin değeri ohm kanununa göre; Örnek 1 -) U = 12 V, I = 2 A ise R = U/I = 12/2 = 6Ω Örnek 2 -) U = 220 V, I = 0, 5 m. A ise R = U/I = 220/0, 5. 10 -3 = 440 k • 23. 7. Whetstone Köprüsünün Köprüsü İle Direnç Ölçmek • Bu sistem genellikle yüksek hassasiyette direnç ölçümünün gerekli olduğu yerlerde kullanılmaktadır. • Bu sistemde bilinen bir dirençle bilinmeyen bir direnç karşılaştırılır.

• 23. 8. OHMMetre ile Direnç Ölçme • Sadece direnç ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Ohmmetreler, kısa devre, açık devre kontrollerinde, cihaz arızalarında ve herhangi bir elemanın (cihazın) direncinin ölçülmesinde kullanılır. Genellikle ohmmetre kadranının sağ tarafında sıfır (0) rakamı, sol tarafında ise ∞ (sonsuz) rakamı yazılıdır. Skala taksimatı sol tarafında sık, sağ tarafa doğru gittikçe seyrekleşir. • Ohmmetre ile ölçmede poplardan ikisine birden el değdirilmez. Değerse vücut direncinden dolayı yanlış sonuç okunur. Kesinlikle ohmmetre ile enerji altında direnç ölçümü yapılmaz. Aksi taktirde ölçülen devre ve ölçü aleti hasar görür.

• 23. 9. Multimetre İle Direnç Ölçmek • 23. 9. 1. Analog multimetrelerle direnç ölçme 1. Devrede enerji varken asla direnç ölçümü yapılmaz 2. Buzzer kademesi direncin sağlamlık kontrolünü sesli olarak yapmak için kullanılır 3. Direncin diğer devre elemanlarına bağlantısı olmamalıdır 4. Alet ohm kademesine alınır 5. Kırmızı prop Ω simgesinin olduğu sokete, siyah prop ise (COM) soketine takılır. 6. Ölçmeye başlamadan önce prop uçları birleştirilip sıfır ayarı yapılır 7. Ölçmeye en büyük kademeden başlanır ve gittikçe kademe düşürülür 8. Kademe anahtarının konumu ile skaladaki değer çarpılarak ölçülen büyüklük tespit edilir • Örneğin: X 10 kademesinde iken skaladan okunan değer 50Ω ise ölçtüğümüz direncin değeri 50. 10=500 Ω’dur.

• 23. 9. 2. Dijital multimetrelerle direnç ölçme 1. Multimetre ohm kademesine alınır 2. Kırmızı prop Ω simgesinin olduğu sokete, siyah prop ise (COM) soketine takılır. 3. Ölçmeye en büyük kademeden başlanır ve gittikçe kademe düşürülür 4. Auto range özellikli ölçü aletleri kullanırsak kademe küçültme ve büyültme işlemlerini yapmaya gerek kalmaz