Materiay pochodz z Platformy Edukacyjnej Portalu www szkolnictwo

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www. szkolnictwo. pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www. szkolnictwo. pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

AUSTRALIAzagadnienia przyrodnicze Justyna Drop

Australia – położenie geograficzne Kontynent australijski leży na półkulach południowej i wschodniej. Otaczają go dwa oceany: Spokojny od północy i wschodu oraz Indyjski od południa i zachodu. Australia nie posiada granic lądowych z żadnym państwem, ale ma sąsiadów poprzez morza. Od północy są to: Indonezja, Timor Wschodni i Papua-Nowa Gwinea; na północnym wschodzie: Wyspy Salomona, Vanuatu oraz Nowa Kaledonia; na południowym wschodzie: Nowa Zelandia. Australia jest jedynym państwem, które jest również kontynentem. Powierzchnia Australii wynosi 7, 7 mln km 2 – najmniejszy kontynent na Ziemi.

Skrajne punkty Australii Przyl. Jork Skrajne punkty lądowej części Australii to: Na północ: Płw. Jork 10 o 41’S , Na Zachód: Płw. Steep 113 o 09’ E, Na Południe: Przyl. Wilsona 39 o 08’S, Na wschód: Przyl. Byrona 153 o 39’E Rozciągłość południkowa: 3150 km Rozciągłość równoleżnikowa: 4100 km Przyl. Steep Przyl. Byrona Przyl. Wilsona Kontynent australijski cechuje się znacznym stopniem zwartości - średnia odległość od morza wynosi - 336 km, maksymalna - powyżej 900 km. Linia brzegowa, o łącznej (wraz z wyspą Tasmanią) długości 19 700 km, jest słabo rozwinięta. Większe półwyspy - Ziemia Arnhema (ok. 243 tys. km 2) i Jork (235 tys. km 2) znajdują się na północy, pomiędzy nie wcina się zatoka Karpentaria o pow. 328 km 2. Na południowym wschodzie leży jedyna większa wyspa - Tasmania (ponad 63 tys. km 2). Łącznie wyspy (bez wysp Oceanii) zajmują tylko 1, 1% powierzchni Australii.

Ukształtowanie powierzchni Na wschodzie kontynentu znajdują się masywy górskie wypiętrzone w orogenezie hercyńskiej – Wielkie Góry Wododziałowe. W ich południowej części, w Alpach Australijskich, znajduje się najwyższy szczyt Australii – G. Kościuszki ( 2228 m n. p. m. ). G. Kościuszki - została zdobyta 12 marca 1840 roku przez polskiego podróżnika i odkrywcę Pawła Edmunda Strzeleckiego i nazwana przez niego dla uczczenia pamięci gen. Tadeusza Kościuszki. Położona jest w Nowej Południowej Walii, w parku narodowym (Kosciuszko National Park). Pomiędzy wyżynami i górami rozciągają się niziny a pod nimi znajduje się Wielki Basen Artezyjski. Średnia wysokość kontynentu wynosi 292 m n. p. m. W budowie kontynentu wyróżnia się: Wyżyna Zachodnioaustralijska Nizina Środkowoaustralijska Nullarbor Wielkie Góry Wododziałowe Od północnego wschodu Australię otacza Wielka Rafa Koralowa (długości ponad 2000 km).

Zachodnią część kontynentu zajmują pustynie i pół pustynie: Wielka Pustynia Piaszczysta Pustynia Gibsona Wielka Pustynia Wiktorii Pustynia Simpsona Tanami Mała Pustynia Piaszczysta Największe wyspy przybrzeżne Australii to: Tasmania(88300 km², z wyspami przybrzeżnymi 90750 km²), Melville'a (5786 km²), Kangura (4405 km²), Bathurst (2600 km²), Groote Eylandt (2260 km²), Fraser (1630 km²). Tasmania

Wody powierzchniowe w Australii Australia uważana jest za najuboższy w wody powierzchniowe kontynent świata. Ponad 60% powierzchni stanowią obszary bezodpływowe, ok. 30 % obszaru Australii należy do zlewiska Oceanu Indyjskiego, niecałe 10% do zlewiska Oceanu Spokojnego. Większość australijskich rzek ma charakter okresowy lub epizodyczny. Rzeki stałe występują gł. w Wielkich Górach Wododziałowych i na północy kontynentu. Najdłuższe rzeki to: Ø Murray (2574 km), która ma również największe dorzecze (1160 km 2, średni przepływ przy jej ujściu wynosi ok. 1900 m 3/s), Ø Darling ( dopływ rz. Murray) (2725 km). § Charakterystyczne dla krajobrazu tego kontynentu są słone jeziora, które mają w większości charakter okresowy. Położone są głównie w zagłębiach bezodpływowych. Największym słonym jeziorem a zarazem największym jeziorem Australii jest Eyre ( czyt. Er) - średnia powierzchnia ok. 9000 km 2.

Baseny artezyjskie Mimo, iż Australia jest kontynentem ubogim w wody powierzchniowe, w jej podłożu skalnym znajdują się ogromne baseny artezyjskie. Są to zbiorniki wód podziemnych znajdujących się pod ciśnieniem. Przewiercenie leżących nad nimi warstw skalnych powoduje, że wody te wypływają samoczynnie na powierzchnię. Powstałe w ten sposób studnie mają ogromne znaczenie dla ludzi mieszkających na suchych terenach. Największym zbiornikiem wód podziemnych w Australii jest Wielki Basen Artezyjski. Na jego obszarze istnieje ok. 20 tysięcy studni artezyjskich. Wielki Basen Artezyjski (1554 tys. km 2), obejmujący znaczne obszary środkowej i północnej Australii, pomiędzy Wielkimi Górami Wododziałowymi a Wyżyną Zachodnioaustralijską (środkowa i północna część Nizin Wewnętrznych wraz z niziną Karpentaria). Baseny Artezyjskie w Australii

Wody artezyjskie Niecka artezyjska Źródło artezyjskie Warstwa wodonośna Warstwa nieprzepuszczalna Przemieszczaniu na wielkie odległości wód podziemnych sprzyja nieckowate (synklinalne) ułożenie warstw skalnych, przy czym warstwę wodonośną stanowią piaskowce jurajskie, a nieprzepuszczalną pokrywę (uniemożliwiającą naturalne wypłynięcie wody na powierzchnię) - kredowe łupki ilaste. Wody artezyjskie gromadzą się na zróżnicowanych głębokościach (do 2135 m) i są czerpane z ponad 5000 studzien. Stanowią one podstawę gospodarki Wielkiego Basenu Artezyjskiego (hodowla), szczególnie w południowej części obszaru, cechującej się silnym niedoborem wody (opad roczny poniżej 150 mm).

Budowa geologiczna Zachodnia część Australii zajmuje prekambryjska platforma krystaliczna, ograniczona od zachodu systemem uskoków. Na wschodzie podłoże prekambryjskie zapada się i pokrywają go grube warstwy skał młodszych, tworzące niecki środkowoaustralijskie, znane z występowania wód artezyjskich. W skład jednostki wchodzi m. in. Basen Karpentaria, Wielki Basen Artezyjski i Niecka Murray. Na południu, na pograniczu platformy i niecek, występuje kaledoński, odmłodzony później orogen Gór Flindersa. Wschodnia część kontynentu zajmuje kaledońsko-hercyński, ostatecznie wypiętrzony blokowo w orogenezie alpejskiej górotwór Wielkich Gór Wododziałowych. Obszary fałdowań prekambryjskich Pokrywy osadowe na obszarze fałdowań prekambryjskich Obszary fałdowań paleozoicznych: hercynidy kalenoidy Mezozoiczne pokrywy osadowe Obszary fałdowań trzeciorzędowych (alpidy) Trzeciorzędowe i czwartorzędowe pokrywy osadowe Skały wylewne

Klimat Australia leży w zasięgu trzech stref klimatycznych: podrównikowej (półwysep Jork, Ziemia Tasmana i Ziemia Arnhema) zwrotnikowej (większa część kontynentu) podzwrotnikowej (klimat morski, południowe krańce Australii i Tasmania) Niemal całe wnętrze Australii znajduje się w zasięgu klimatu zwrotnikowego suchego i skrajnie suchego. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza tam 30 o, a roczna suma opadów. To są sprzyjające warunki do powstania pustyń. Wielkie Góry Wododziałowe położone są w zasięgu klimatu zwrotnikowego wilgotnego. Roczne sumy opadów przekraczają tam 1000 mm. Strefy klimatyczne: Podrównikowa Zwrotnikowa sucha Zwrotnikowa wilgotna Podzwrotnikowa

Najcieplejszym miesiącem roku na północo-zachodzie jest marzec lub kwiecień, na północy listopad, na południu i wybrzeżach wschodnich i zachodnich — luty. Najgorętszym obszarem jest północno-zachodnia część Australii, gdzie w grudniu i styczniu średnia temperatura wynosi 28– 32°C; wewnątrz kontynentu przekracza 28°C, na wybrzeżach 22– 24°C, w Alpach Australijskich poniżej 16°C, w Tasmanii poniżej 12°C. Najwyższą temperaturę w Australii — 53, 1°C zanotowano w Clouncurry (Queensland). Najchłodniejszym miesiącem roku jest zwykle lipiec; Średnia temperatura od 24°C na północy Ziemi Arnhema i półwyspie Jork do 12°C na południo- zachodzie i 10°C na skrajnym południu, na Tasmaniii do około 8°C, a w Alpach Australijskich poniżej 0°C. Najniższą temperaturę – 23°C zmierzono na Przełęczy Charlotte w Alpach Australijskich. W Australii wieją m. in wiatry południowe (southerly buster albo buster) obejmują wybrzeża Nowej Południowej Walii i sięgają do Sydney. Wyjątkowo silne wiatry wieją podczas cyklonów tropikalnych (willy-willy). Powstałe najczęściej nad morzami Timor, Arafura i Koralowym. Nad kontynentem australijskim zdarzają się także trąby powietrzne (tornada), które występują w obszarze od Australii Zachodniej do Nowej Południowej Walii. Na wybrzeżach występuje cyrkulacja bryzowa, najsilniej rozwinięta jest na południo-zachodzie; bryza morska (doctor) oddziałuje na odległość 80– 90 km, miejscami do 300 km. Nad ogromną częścią Australii spada mało opadów, ich roczna suma zmienia się od 125– 200 mm w części środkowej do 1300– 1500 mm na północy Ziemi Arnhema, półwyspie Jork, wybrzeżu wschodnim i południowo-zachodnim; najwięcej (ponad 3500 mm) spada na niewielkim fragmencie północnowschodniego wybrzeża oraz na zachodnich zboczach gór Tasmanii.

Temperatura w Australii Lipiec + 25 o. C +20 o. C +15 o. C +10 o. C +5 o. C Styczeń +30 o. C +25 o. C +20 o. C +150 C +10 o. C

Australijska flora Roślinność Australii stanowi odrębne państwo roślinne, noszące nazwę australijskiego (Australis). Około 32% rodzajów i 75% gatunków to endemity ( organizmy, które można spotkać tylko w jednym regionie świata). Najbardziej znaną rośliną pochodzącą z Australii jest eukaliptus (ponad 750 gatunków). Na północnym wschodzie kontynentu występują wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe, Na zachodzie i południu występują początkowo podrównikowe, suche lasy eukaliptusowe, następnie sawanny trawiaste. Znaczne obszary pokrywa roślinność słonolubna. W Australii prawie brak typowych zbiorowisk roślinnych pustynnych. Znaczną część obszaru Gór Wododziałowych zajmują wilgotne lasy eukaliptusowe. Na południu występują niewielkie płaty roślinności twardolistnej, w górach - wiecznie zielone lasy araukarii, buka południowego (notofagusa), w Alpach Australijskich - roślinność alpejska. Wnętrze kontynentu zajmują suche zarośla krzewiaste zwane scrubem, suche formacje trawiaste i roślinność półpustynna.

Australijska fauna Australia tworzy wraz z Tasmanią i Nową Gwineą odrębną, australijską krainę zoogeograficzną. Brak połączenia lądowego z innymi częściami świata przyczynił się do przetrwania na kontynencie australijskim wielu gatunków endemicznych. Żyją tu przede wszystkim dziobaki i kolczatki - jedyni na świecie przedstawiciele stekowców. Większość gatunków ssaków (m. in. : kangury, koale, wilki workowate, krety workowate, wombaty) w Australii należy do rzędu torbaczy. Wśród ptaków wymienić należy: strusie emu, kazuary, lirogony, rajskie ptaki, papugi, Wśród gadów - krokodyle różańcowe i liczne węże. Osobliwością wśród ryb jest endemiczny, dwudyszny rogoząb. Kangur Koala

Oceania to zbiorowa nazwa wysp Oceanu Spokojnego, które wraz z Australią odrębną część świata nazywaną Australią i Oceanią. Dzieli się na cztery części: Ø Melanezję - 925 tys. km², Nowa Gwinea, Archipelag Bismarcka, Wyspy Salomona, Santa Cruz, Nowe Hebrydy, Nowa Kaledonia, Fidżi; Ø Mikronezję - 2, 7 tys. km² , Mariany, Karoliny, Wyspy Marshalla, Wyspy Gilberta, Nauru, Banaba; Ø Polinezję - 25, 8 tys. km², Hawaje, Line, Feniks, Tokelau, Tuvalu, Samoa, Tonga, Wyspy Cooka, Niue, Tubuai, Wyspy Towarzystwa, Tuamotu, Wyspy Gambiera, Markizy, Pitcairn, Wyspa Wielkanocna; Ø Nową Zelandię - 270, 5 tys. km².

Oceania Powierzchnia Oceanii wynosi ok. 8, 5 mln km². W zachodniej części Oceanii znajdują się wyspy kontynentalne, na pozostałych obszarach są to głównie wyspy wulkaniczne i koralowe. Występują tu czynne wulkany (Mount Ruapehu, Rotorua i inne), a także gejzery i gorące źródła. W niektórych archipelagach w sąsiedztwie rowów oceanicznych występują liczne trzęsienia ziemi. Większa część położona jest w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych. Nad Karolinami i południową Polinezją pojawiają się często cyklony tropikalne. Wyspy porastają bujne wiecznie zielone lasy, a wyspy koralowe gaje palmy kokosowej. Największe wyspy Oceanii: Nowa Gwinea, Wyspa Południowa, Wyspa Północna, Nowa Brytania, Nowa Irlandia, Nowa Kaledonia, Viti Levu, Vanua Levu, Bougainville, Guadalcanal, Makira, Espiritu Santo. Fidżi