Materiay pochodz z Platformy Edukacyjnej Portalu www szkolnictwo

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www. szkolnictwo. pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www. szkolnictwo. pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

SCEPTYCYZM I WARTOŚĆ WĄPIENIA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, SCEPTYCYZM I WARTOŚĆ WĄPIENIA – lekcja 15

SCEPTYCYZM Sceptycyzm był ostatnim wielkim obozem filozoficznym epoki hellenistycznej. Powstał mniej więcej w tym samym czasie, co stoicyzm i epikureizm, a więc na przełomie IV i III wieku p. n. e. Rozwijał się na uboczu innych szkół, ale wszystkim się przeciwstawiał, bo one budowały teorie, a sceptycyzm głównie krytykował i przeczył. Wenus z Milo Nike z Samotraki Umierający Gal Sztuka grecka okresu hellenistycznego Świątynia Zeusa w Atenach

SCEPTYCYZM Sceptycy nazywali swoich przeciwników "dogmatykami", tj. filozofami "twierdzącymi", a siebie - "wstrzymującymi się od sądu" i tylko "szukającymi" lub (z gr. σκεπτικός, skeptikos, łac. sceptici – wątpiący, rozważający). Ta ostatnia nazwa przyjęła się i "sceptycyzmem" nazywa się stanowisko zaprzeczające możliwości poznania prawdy. W starożytności stanowisko to częściej nazywane było od imienia jego twórcy Pirrona -"pirronizmem". Pirron z Elidy

SCEPTYCYZM Pirron z Elidy (ok. 376 do 286 p. n. e. ), był z zawodu malarzem i dopiero w dojrzałym wieku poświęcił się filozofii. Brał udział w wyprawie Aleksandra do Azji, po powrocie zamieszkał w Elidzie i tam założył szkołę. Życiem swym zasłużył na powszechną cześć: z uznania dla niego mieszkańcy Elidy uwolnili filozofów od podatków, a jego samego - sceptyka - obrali najwyższym kapłanem. Maszerująca armia Aleksandra Wielkiego Wizerunek Aleksandra Wielkiego z ok. 280 r. p. n. e.

SCEPTYCYZM Uważając, że wiedzy zdobyć nie można, Pirron nie pisał. Stał się patronem późniejszych sceptyków, którzy przypisywali mu własne pomysły, jak pitagorejczycy Pitagorasowi. Z pism sceptyków przechowały się jedynie pisma późnego przedstawiciela szkoły, Sekstusa Empiryka, który żył w III wieku n. e. Dwa jego dzieła, przechowane w całości Zarysy Pirrońskie i Przeciw matematykom, dają jasny i systematyczny obraz starożytnego sceptycyzmu. Sekstus Empiryk

SCEPTYCYZM Pirron zajął w filozofii postawę sceptyczną w przekonaniu, że ona jedna zapewni szczęście, zapewnia bowiem spokój, a szczęście jest w spokoju. Sceptyk przekonawszy się, że jest niezdolny do trafnego rozstrzygania jakiejkolwiek kwestii, nie zabiera w żadnej głosu i ta powściągliwość zapewnia mu spokój. • • Nauka Pirrona miała dwa składniki: etyczną doktrynę spokoju, epistemologiczną doktrynę sceptycką. Pierwsza decydowała o jego zasadniczej postawie w filozofii, druga służyła za argument. Pierwsza stała się powszechną własnością filozofii hellenistycznej, druga natomiast pozostała specjalnością Pirrona i jego uczniów. Pirron z Elidy

SCEPTYCYZM Pirron stawiał trzy zasadnicze pytania: 1) Jakie są własności rzeczy ? 2) Jak mamy się wobec rzeczy zachowywać? 3) Jakie są następstwa naszego wobec nich zachowania? I odpowiadał: 1) Nie wiemy, jakie są własności rzeczy. 2) Wobec tego musimy się powstrzymywać od sądów o nich. 3) To powstrzymanie da spokój i szczęście. Dla Pirrona najistotniejsza była teza ostatnia, ale jego następcy przerzucili punkt ciężkości na tezę pierwszą.

SCEPTYCYZM Odrzucali wszystkie sądy naukowe, wszystkie bowiem są niepewne. Nie kwestionowali tylko sądów o zjawiskach – że np. jem teraz coś słodkiego lub słyszę jakiś dźwięk, to nie jest wątpliwe. Ale nauka, a także nasze potoczne sądy dotyczą nie zjawisk, lecz ich realnego podłoża, tego, co jest ich przyczyną. Miód nie jest tym samym, co odczuwanie przeze mnie słodyczy. Znając tylko własny stan, nie sposób z niego wnioskować o jego podobieństwie z rzeczą, tak jak znając tylko portret, trudno wiedzieć, czy jest podobny. Przyczyny zjawisk, w przeciwieństwie do samych zjawisk, są nam nieznane, dlatego sądy o nich są zawsze niepewne. Autoportret z obciętym uchem, V. Van Gogh

SCEPTYCYZM Stanowisko swoje uzasadniali przez logiczną analizę twierdzeń. Ich ogólną dyrektywą było wykazanie wobec każdego twierdzenia, że ma nie więcej pewności od twierdzenia z nim sprzecznego. Stąd ich hasłem było: "nie więcej". Wynikiem ich krytyki, w najogólniejszym sformułowaniu, była izostenia, czyli "równosilność sądów": Żaden sąd nie jest logicznie silniejszy, czyli pewniejszy od innych. Metoda ich rozumowania polegała na tym, że chcąc potępić jakieś twierdzenie przeciwstawiali mu inne, sprzeczne z nim, a "równie mocne". Poza tą ogólną metodą późniejsi sceptycy wypracowali do zbijania twierdzeń pewne specjalne stałe argumenty, które nazywali "tropami", czyli sposobami.

SCEPTYCYZM ARGUMENTY PRZECIW MOŻNOŚCI POZNAWANIA RZECZY PRZEZ ZMYSŁY: 1) Te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki istot. 2) Te same rzeczy są różnie postrzegane przez różnych ludzi. 3) Te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne narządy zmysłowe. 4) Te same rzeczy są różnie postrzegane, zależnie od subiektywnych warunków postrzegającego. 5) Ta sama rzecz jest różnie postrzegana w zależności od jej położenia i odległości od postrzegającego. 6) Rzeczy są postrzegane nie bezpośrednio, lecz przez środowisko, znajdujące się między nimi a postrzegającym, a zatem żadna rzecz nie może być postrzegana w czystości. 7) Te same rzeczy wywołują różne postrzeżenia w zależności od tego, w jakiej występują ilości i w jakim układzie: boć piasek w małej ilości jest szorstki, a w większej miękki. 8) Wszelkie postrzeżenia są względne i zależne od natury postrzegającego i od warunków, w jakich się znajduje rzecz postrzegana. 9) Rzeczy są postrzegane inaczej w zależności od tego, czy już przedtem i jak często przedtem były postrzegane. 10) Sąd człowieka o rzeczach jest zależny od jego wychowania, obyczajów, wiary i przekonań.

SCEPTYCYZM ARGUMENT PRZECIW MOŻNOŚCI POZNAWANIA RZECZY PRZEZ POJĘCIA: Przedmiotem, który mamy poznawać przez pojęcie, jest gatunek. Gatunek albo obejmuje wszystkie należące do niego jednostki, albo ich nie obejmuje. Ostatnie przypuszczenie jest niemożliwe do przyjęcia, bo gdyby nie obejmował, nie byłby gatunkiem. Ale i pierwsze jest niemożliwe, obejmując wszystkie jednostki, musiałby posiadać własności ich wszystkich : np. drzewo musiałoby być zarazem platanem i kasztanem, posiadać zarazem igły i liście, zarazem liście okrągłe i liście kanciaste. A skoro każde drzewo należy do gatunku drzew, to każde musiałoby posiadać wszystkie własności gatunku, więc własności niezgodne i sprzeczne ze sobą. Gatunek jest więc czymś sprzecznym i nieistniejącym. Więc żaden przedmiot nie odpowiada pojęciom i nic przez pojęcia nie poznajemy. A zatem metoda poznawania przy pomocy pojęć, głoszona przez większość filozofów, w szczególności przez Sokratesa, Platona, Arystotelesa, musi być odrzucona. Kasztan jadalny Platan kloniasty

SCEPTYCYZM • • • PRZECIW DEDUKCJI: Rozbieżność poglądów. Nieskończoność dowodu. Względność spostrzeżeń. Posługiwanie się nie dowiedzionymi przesłankami. Błędne koło w dowodzeniu PRZECIW INDUKCJI: Indukcja jest bądź zupełna, bądź niezupełna. Ale zupełna jest niemożliwa (bo jest zadaniem nieskończonym, a przeto niewykonalnym), niezupełna zaś jest nic nie warta (bo nie uwzględniony przez nią wypadek może obalić jej wyniki). Indukcja zupełna Indukcja enumeracyjna niezupełna

SCEPTYCYZM Nie możemy wiedzy zdobyć ani bezpośrednio, ani przez zmysły, ani przez pojęcia, ani przez dedukcję, ani przez indukcję. Skazani jesteśmy na mnogość istniejących twierdzeń, sprzeczających się między sobą, niezdolni jesteśmy wybrać, które z nich są prawdziwe. Żadne bowiem twierdzenia nie są pewne, nie ma wewnętrznych cech, które by wyróżniały prawdziwe przekonanie od fałszywego. A także nie ma zewnętrznych kryteriów, które byłyby miarą ich prawdziwości. Nie zadowalając się ogólnym obaleniem możności poznania sceptycy starali się obalić szczegółowe teorie i twierdzenia, zarówno teologiczne przyrodnicze, matematyczne jak i etyczne.

SCEPTYCYZM Sceptycyzm etyczny opierał się na rozbieżności panującej zarówno w obyczajach moralnych, jak i w teoriach etycznych. Nie ma nic takiego, co by przez wszystkich było uznane za dobro. Nikt nie wie, co to jest dobro, nikt nie umie go zdefiniować. Definicje albo wcale nie dotyczą dobra, lecz tylko rzeczy z nim związanych (np. gdy definiuje się je jako pożytek), albo są tak ogólnikowe (np. gdy określa się je jako szczęście), że dają się interpretować, jak się komu podoba. Nie ma nic takiego, co by z natury było dobre, tak jak są np. rzeczy z natury gorące lub zimne, bo np. ogień zawsze i wszystkich grzeje, a śnieg zawsze i wszystkich ziębi, żadne zaś z tzw. dóbr nie daje zawsze i wszędzie poczucia dobra.

SCEPTYCYZM Ostatecznie dobro, a także i zło, jest tak samo niepoznawalne jak Bóg, przyroda czy figury matematyczne, każdy ma o nich inne mniemanie, a jedynie słuszną postawą jest powstrzymać się od sądu. Dotyczy to rzeczy, a nie zjawisk: jest wątpliwe, czy dana rzecz jest dobra, ale niewątpliwe, czy ją za dobrą uważam.

SCEPTYCYZM Trzeba jakoś żyć i współżyć z innymi. Sceptycy nie uznawali żadnych zasad poznania, ale musieli mieć i mieli pewne zasady życia: kierowali się tym, do czego każdego skłaniają naturalne popędy i obyczaje. W życiu praktycznym nie potrzeba pewności, wystarcza rozsądne prawdopodobieństwo.

SCEPTYCYZM Sceptycyzm starożytny przeszedł różne fazy i odmiany. Miał początkowo charakter praktyczny, tj. występował nie tyle jako najprawdziwsza, ile jako najgodniejsza i najwygodniejsza postawa życiowa, z czasem stał się doktryną czysto teoretyczną. Pierwotnie kwestionował radykalnie możność jakiejkolwiek wiedzy, potem nieraz krytykował już tylko wiedzę dotychczas zdobytą. Choć zadania, jakie stawiali sobie sceptycy, były negatywne - chodziło im nie o ustalenie prawdy, lecz o obalenie fałszu i ujawnienie niepewności sądów ludzkich - jednak ich dziejowe znaczenie było pozytywne i doniosłe. Wyrugowali wiele dowolności i błędów w przyjętych poglądach filozoficznych, zużytkowali i usystematyzowali wszystko, co było krytyczną myślą w Grecji. Byli "teoretycznym sumieniem" swej epoki, podnieśli poziom wymagań stawianych dowodowi i w ogóle nauce. Rozwijając przez parę wieków ze skrupulatną systematycznością swoje stanowisko, stworzyli prawdziwą skarbnicę pomysłów i argumentów sceptyckich, z której czerpały późniejsze epoki.

BIBLIOGRAFIA • Collinson D. , Pięćdziesięciu wielkich filozofów, Poznań 1997. • Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Warszawa 1984. • Joachimowicz L. , Sceptycyzm grecki. Wybrane zagadnienia, Warszawa 1972. • Krokiewicz A. , Sceptycyzm grecki (od Filona do Sekstusa), Warszawa 1966. • Krokiewicz A. , Sceptycyzm grecki. Od Pirrona do Karneadesa, Warszawa 2002. • Reale G. , Historia filozofii starożytnej t. III, Lublin 1999. • Reale G. , Historia filozofii starożytnej t. IV, Lublin 1999. • Tatarkiewicz W. , Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2002.