HADS EDEBYATININ OLUUM SAFHALARI HIFZ SAFHAS KTABET YAZIYA
HADİS EDEBİYATININ OLUŞUM SAFHALARI HIFZ SAFHAS KİTABET (YAZIYA GECERME) SAFHASI TEDVİN (HADİSLERİN TOPLANMASI) SA TASNİF (KİTAPLARIN KONULARINA GÖRE BÜLÜMLENDİRİMESİ) SAFHASI
TASNİF DEVRİ HADİS EDEBİYATI TASNİF SAHABE RAVİLERİNE GÖRE (ALE’R-RİCAL) KONULARINA GÖRE TASNİF (ALE’LEBVAB) MÜSNEDLER MUSANNEFLER MÜSNED İSMİ TAŞIYAN ESERLER MU’CEMLER MUSANNEF İSNİNİ TAŞIYAN ESERLER CAMİLER – MÜSTEDREKMÜSTAHREC- ZEVAİD … VB ALE’L HURUF(HADİSLERİN İLK HARFLERİNE GÖRE) TASNİF SÜNENLER
TASNİF SAHABE RAVİLERİNE GÖRE (ALE’R-RİCAL) MÜSNEDLER MÜSNED İSMİ TAŞIYAN ESERLER MU’CEMLER
KONULARINA GÖRE TASNİF (ALE’L-EBVAB) MUSANNEF İSNİNİ TAŞIYAN ESERLER MUSANNEFLER CAMİLER –MÜSTEDREKMÜSTAHREC- ZEVAİD … VB SÜNENLER
SONRAKİ ÇALIŞMALAR 1. Tasnif dönemi eserleri üzerine ek çalışmalar 2. Hadis Usulü edebiyatı 3. Rical edebiyatı 4. Şerh edebiyatı 5. Tahrice kolaylık sağlayan esereler
• Tasnif dönemine baktığımızda iki tür tasnif olduğunu gördük 1. Ale’r-rical 2. Ale’l-ebvab Şurası muhakkak ki her ikiside bir takım ihtiyaçlardan doğmuştur.
Ale’r-rical eserler • Ravilerine göre tertip edilen hadisleri ihtiva eden eserlerdir. • Bunlardan Müsnedler Sahabi ravilerin muhtelif kriterlere göre sıralandığı eserlerder. • Bu kriterler – Sahabilerin, müslüman olmadaki öncelikleri, – Hz. Peygamber’e (s. a. v) yakınlıkları … gibi sebepler • Mucemlerde ise musannıf hadis aldığı hocalarını yine belirli kriterlere göre sıralayarak onlardan aldığı hadisleri o isim altına derc eder.
Ale’r rical eserlerin tertib maksarı yahut istifade kolaylığı 1. Bir ravinin bütün rivayetleri bir arada bulunabilir 2. Ezberleme daha kolaydır. Bu eserlere konu fihristi ilave edildiğinde daha kolay istifade edilmektedir.
• Müsned türünün ilk örneği olarak Ebu Davud et-Tayâlîsî’nin müsnedidir. En meşhuru ise Ahmed b. Hanbel’in müsnedidir. • Hadis tarihi dersinde de bahsi geçtiği gibi müsned türünde eser veren çok alim vardır. • Mucem türünün ise en meşhur örneği Taberânî’nin üç mucemi dir. (Sağîr, evsat ve kebir)
Ale’l-ebvab tasnif • Bu sistemde hadisler ravilere bakılmaksızın konularına göre tasnife tabi tutulur. • Ana konular ve alt konular olmak üzere yakın konulardaki hadisleri bir arada bulmak kolaydır. • İnsanların fıkhi konularda hadis arayışlarında kolaylık sağlamak maksadı ile bu tarz ortaya çıkmıştır. • Genel ada musannef olmakla birlikte Musannef özel ismi ile yazılan eserlerin (Abdürrezzak’ın musannefi gibi) dışında camiler ve sünenler bu türün içine girmektedir.
Diğer tasnif sistemleri • Yukarıda sayılan iki tasnif sisteminin dışında • Bu iki sistemi karma olarak kullanan muhaddisler olmuştur. Bakî b. Mahled müsnedinde sahabilerin hadislerini verirken kendi arasında konulara göre sıralamıştır. • Daha sonralara ale’l huruf sistem ortaya çıkmıştır. Bu şeklin en yaygın örneği Suyûtî’nin el-Camiu’s-Sağîr’i ve el-Camiu’l-Kebîr’i dir. • Derlediği eseri kaynaklarına göre sınırlayan el-Beğavî sünen tertibinde hadisleri önce sahihleri sonra hasen hadisleri kaydeder. Mesâbîhu’s-Sünne’si böyledir. • Maksadlara göre çeşitlilik kazanan yeni türler de ortaya çıkabilir.
• Müsnedler mi önce yazılmaya başlandı yoksa musannef türü mü? • Bu soruya net bir cevap vermek zordur. Musannef türünden sayılabilecek Muvatta’ın müellifi İmam Malik h. 179 yılında vefat etmiştir. İlk müsnedin müellifi olarak bilinen Ebu Davud et-Tayalisi ise h. 204 yılında vefat etmiştir. Ama eserlerini aynı dönemde yazmış olmaları da muhtemeldir. • Ma’mer b. Raşid’in camiini de düşünürsek belki musannef türünün biraz daha önceliği olduğunu söyleyebiliriz. Ama eserlerinin yazılma tarihleri hakkında kesin bilgilere sahip değiliz.
ALE’R-RİCAL HADİS EDBİYATI
et-Tayâlisî (133 -204) ve Müsned’i • Ebu Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. Cârûd et. Tayâlîsî 133/751 yılında Basra’da doğmuş, 204/819 yılında 70 yaşlarında yine Basra’da vefat etmiştir. • Abdurrahman b. Mehdî en güvenilir muhaddistir derken Vekî’ b. Cerrah kendisinin 40. 000 hadis ezberden bildiğini belirtir. • Kâtip Çelebi, onun ilk müsned sahibi olduğunu söyler.
Müsned • 1321 Haydarabad baskısı 11 cüz hâlinde ve 6 ana bölüm içinde 281 sahâbî tarafından rivayet edilmiş 2767 hadisi içerir. • Tayâlisî’nin Müsned’i hicrî 8. asra kadar hüsn-i kabul görmüştür. • Bu eser, Horasanlı bir hadisçi tarafından, özellikle Yunus b. Habib’in, hocası Ebû Dâvûd’un yaptığı nakillerin müsned şeklinde düzenlenmesiyle meydana getirilmiştir.
• Müsned’deki hadislerin başında “haddesenâ” diyen, Yunus b. Habib’dir. • İhtiva ettiği hadis sayısı bakımından Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inin onda biri kadardır. • Tayâlisî’nin Müsned’i, hadis kitaplarının üçüncü tabakasına dâhil eserler arasındadır.
el-Humeydî ve el-Müsned’i • Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. İsâ el. Humeydî el-Esedî (219/834), • Mekkeli ilk müsned musannifidir. • Sufyan b. Uyeyne’nin talebesi, İmam Şafi’î’nin ders arkadaşıdır. • Şeyh’ul-Harem diye de anılmıştır. • Buhari’yi fıkıh ve hadis alanında en çok etkileyen hocasıdır. • Mekke’de vefat etmiştir.
• 179 sahâbî’den Mükerrerlerle beraber 1390 hadis nakleder. • 11 cüzden oluşmaktadır. • Hz. Ebu Bekr’in (r. a) rivayetiyle başlar. • Aşere-i Mübeşşere’den sadece Hz. Talha’nın (r. a) rivayetleri alınmamıştır. • Hadislerin büyük bir bölümü merfu, çok az kısmı sahâbî ve tabiun sözüdür. • Habiburrahman el-A’zâmî’nin tahkik ve talikiyle ilk kez 1382’de Hindistan’da 2 cilt olarak basılmıştır. • Bu eser bize Ebû Ali Bişr b. Musa’nın rivayeti olarak ulaşmıştır.
Ahmed b. Hanbel (164 -241) ve Müsned’i • Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. eşŞeybâni el-Mervezî, Hanbelî mezhebinin imamı, muhaddis, mutlak müctehid. • 164/780 yılında Bağdat'ta doğan Ahmed'in babası Muhammed b. Hanbel otuz yaşında ölmüş, onu annesi Sâfiyye binti Meymune büyütmüştür. Kendisi Arap olup, Şeybân kabilesine mensuptur ve soyu, Nizar kabilesinde Hz. Peygamber (s. a. s. )'in soyu ile birleşmektedir.
• Basra, Hicaz, Kûfe ve Yemen gibi ilim merkezlerine birçok seyahatler yaparak buralarda bulunan ulema ve muhaddislerle görüşmüş, râvileri bulmuş ve onlardan hadis almıştır. [ • Ravilerden hadislerle birlikte sahâbe ve tabiine dair ulaşan butun rivayetleri almıştır. Fıkhi bilgisini ve usûl -i fıkhı Ebu Yusuf ve İmam Şafii'den aldığı derslerle kuvvetlendirmiş, toplayıp tedvin ettiği hadis ve sahâbe fetvalarını fıkhının dayanağı yapmıştır. Kırk yaşından sonra, topladığı beş bine yakın talebeye ders vermiştir.
• • MÜSNED’İN ÖZELLİKLERİ 700’den fazla sahâbîden nakledilen 30. 000’e yakın hadisi ihtiva eder. Müsned’de yer alan sahâbîler, önce Müslüman olmakta önceliklerine, sonra aşiret durumlarına göre, daha sonra yerleştikleri şehirlere göre sıralanmışlardır. Müsned, ilk hadis sahifelerini de içerir. Müsned’de 337 sülâsî rivayet vardır.
• Elimizdeki Müsned nüshaları, oğlu Ebû Abdirrahman Abdullah b. Ahmed b. Hanbel’in rivayet ettiği nüshanın Ebû Bekr Ahmed b. Ca’fer el-Katıî tarafından yapılan rivayetidir.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned’e sırasıyla –a. Zabt ve adalet vasıfları ile tanınan ravilerin hadislerini, –b. Yalancılığı duyulmamış, dinî konularda hakkında şüphe edilmeyen mestur ravilerin, birinci grup ravilerin rivayetlerine ters düşmeyen hadislerini almıştır.
• Ebu’l-Ferec el-Cevzî, Müsned’de 15 adet uydurma hadis olduğunu söyler. İbn Hacer el-Askalanî, bu iddiayı el-Kavlu’lmüsedded fi’z-Zebbi ani’l-müsned li’lİmam Ahmed adlı eserinde çürütmüştür. • Sahihayn’da rivayeti bulunan 200 sahabi’nin rivayeti Müsned’de bulunmamaktadır. Yani Müsned, bütün sahâbîlerin rivayetlerini içermez.
Müsned’in Baskıları ve Üzerinde Yapılan Çalışmalar • İlk baskısı 1313’te Kahire’deki 6 büyük ciltlik baskısıdır. • Şuayb el-Arnavud ve Adil Mürşit tarafından gerçekleştirilen baskı 50 cilt tutmuştur ve 27. 647 hadisi içerir. • Hicrî 8. asırda İbn Zeknûn Ali b. Hüseyin, Müsned’i ale’lebvâb tertibine koymuştur. Bu yeni eserin adı: el. Kevâkibu’d-derârî … alâ ebvâb’il-Buhârî’dir. • Müsned’e yazıldığı bilinen tek şerh Ahmed Abdurrahman es-Sâ’atî’nin Bulûğ’ul-emânî min esrâr’il -fethi’r-rabbâni’sidir.
MUCEMLER • Ae’r-rical eserlerin ikincisidir • Hadislerin, sahâbe, şuyuh, veya beldelere göre, çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eserlerdir.
et-Taberani (260 -360) ve üç Mu’cemi (el. Meâcim’us-Selâse) • Mu’cem denilince, Taberani’nin üç mu’cemi akla gelir. el-Mu’cem’ul-kebîr (fî esmâi’s-sahâbe) Aşere-i mübeşşereden başlamak üzere sahabileri alfabetik olarak sıralar. Ebû Hureyre’nin hadislerini ayrı bir kitap olarak yazdığı için el-Kebir’e almamıştır.
• Eserin hacmi 12 cilt veya 200 cüz; ihtiva ettiği hadis sayısı da 25. 000 veya 60. 000 gibi değişik rakamlarla ifade edilir. • Hamdi Abdülmecid es-Silefî’nin tahkik ve tahrici ile 1978 -83’te 25 cilt halinde neşredilen ilk baskısı, Ebu Bekr b. Ali el-Ensârî el-Behnesî’nin hicrî 728 istinsah tarihli nüshasından gerçekleştirilmiştir. • Kettanî, el-Mu’cem’ul-Kebîr’in, el-Emîr Alaeddin Ebu’l -Hasen Ali el-Hanefî tarafından ale’l-ebvab olarak düzenlenmiş olduğunu kaydeder.
el-Mu’cem’ul-evsat (fî ğarâibi şuhûhih) • Altı ciltlik bu eser, Taberani’nin, şeyhlerini alfabetik olarak sıralamasıyla meydana gelmiştir. • İki bine yakın olduğu belirtilen hocalarının nadir rivayetlerinden dokuz bin hadisi içerir. • Taberani bu eseri için “o benim ruhumdur” der. Ancak hadislerin bir kısmı zayıftır. • Eser, Mahmud et-Tahhân’ın tahkiki ile neşrolunmuştur. Bu baskıya göre el-Evsat’ta 9485 rivayet yer almaktadır.
El-Mucemu’s-Sağîr • Hocalarını alfabetik olarak sıralar • Yaklaşık 1000 hocadan birer hadis alır. Kitabın son kısımlarında iki ve daha fazla da aldığı olmuştur. • İki cüz halinde Medine’de 1968 de gerçekleştiği bilinmektedir. • İsmail Mutlu tarafından türkçeye çevrilmiştir.
• HADİS EDEBİYETIALE'R-RİCAL HADİS EDEBİYATITABERANI-Taberani-Mucemu's. Sağîr HADİS EDEBİYETIALE'R-RİCAL HADİS EDEBİYATITABERANI-Taberani -el Mucemul evsat • HADİS EDEBİYETIALE'R-RİCAL HADİS EDEBİYATITABERANI-Tabiranî-Mucemu'l. KebîrMUCEMİ KEBİR TABARANİ 1 C. pdf
Ale’l Ebvab Tasnif edilen hadis edebiyatı
• Bu sistemde hadisler, râvilerine bakılmadan konularına göre taksim ve tasnife tabi tutulur. • Bu sistemle meydana getirilmiş eserlerin genel adı Musannef’tir.
• Bu tür içerisini Cami’, Sünen, Musannef, Müstedrek, Müstahrec ve zevaid kitapları girmektedir. • Özel olarak Musannef ismi ile yazılan eserler vardır. • Bunlardan Abdürrezzak’ın ve ibn. Ebi Şeybe’nin musanneflerini tanıtacağız • Ancak Ondan önce yine musannef türünün ilk örneklerinden olan İmam Malik’in Muvatta’ı hakkında bilgi vereceğiz
İmam Malik • Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebi mir el. Asbahî. Mâliki Mezhebinin imamı, Muhaddis ve mutlak müctehid. • İmam Mâlik, 93 (711 -712) Medine'de tarihinde doğmuştur.
• İmam Mâlik'in, Yemen’den Medine'ye gelip yerleşen ve ilimle meşgul olan bir aileye mensuptur • Dedesi Mâlik b. Ebu Amir, Tâbiînin büyüklerinden olup, Hz. Ömer (r. a), Osman (r. a), Talha (r. a) ve Aişe (r. anh)'dan hadis rivayet etmiştir. • Babası hadisle az meşkul olmuştur. Ancak amcası Nadr hadisle meşkul olan ve alim bir zattır. İbn Şihab kendisinden hadis rivayet etmiştir
• Abdurrahman ibn Hürmüz, Rabîa, İbn. Şıhab ez-Zührî, Ebu Zinad, Yahya b. Sa'id el-Ensârî ve Hz. Ömer (r. a)'ın azadlısı Nâfi‘den ilim almıştır. • Kendisinden de Şafii başta olmak üzere bir çok alim kendisinden ilim öğrenmiştir.
el-Muvatta • İmam Mâlik, Muvatta’ı 10. 000 bin hadisten 1720 hadise indirerek telif etmiştir. • Muvatta şârihi Zürkânî bu rakamı şöyle sınıflandırır: - 600’ü Müsned - 222’si Mürsel 613’ü Mevkuf - 285’i Maktu’dur. • Yani, önce Hz. Peygamber’den (s. a. v) gelen hadisleri, sonra sahabe’den gelenleri, daha sonra da tâbiûn’dan gelen âsâr’ı zikretmektedir. En sonunda da kendi re’yini belirtmektedir.
• Muvatta, Concordanse’a göre 61 kitaptan oluşur. Bu kitapların 8’i birer babdan oluşur. Bir o kadarı da ikişer babdan meydana gelir. • Muvatta’ın 16 nüshası ve ravisi bilinmektedir. Ancak en meşhur ravisi Yahya b. Yahya’dır. • İmam Malik’in “belağanî” ve “ani’s-sikati” ifadeleriyle rivayet ettiği hadislerin tamamının 61 tane olduğu, 4’ü hariç, ötekilerin başka tariklerden müsned olduğu, İbn Abdilber tarafından belirtilmiştir.
• İmam Mâlik en âlî isnâdı sünâî (2’li)dir. • Tirmizi şârihi Ebû Bekr b. el-Arabî “Muvatta ilk asldır. Sahih-i Buhari de ikinci asldır. Müslim, Tirmizî ve diğer muhaddisler, kitaplarını bu iki asl üzere bina etmişlerdir” der. • Buhârî, Muvatta’daki 300 hadisi, Sahih’inin 600 yerinde zikretmiştir.
• Muvatta, Buhârî ve Müslim’in sahihleri ile birlikte hadis kitaplarının birinci tabakasını meydana getirmektedir. • Muvatta’nın Concordance’a uygun bir baskısı Muhammed Fuad Abdülbaki’nin ta’liki ile 2 cilt hâlinde gerçekleştirilmiştir. • Muvatta, A. Muhtar Büyükçınar başkanlığındaki bir heyet tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir.