EKOSSTEM EKOLOJS 2 10 Snf LKAY TOPKAYA NSAN

EKOSİSTEM EKOLOJİSİ -2 10. Sınıf İLKAY TOPKAYA NİSAN 2020

SU: Canlılık faaliyetlerinin gerçekleşebilmesi, doğrudan ya da dolaylı olarak suya bağlıdır. Tüm canlılarda görev alan enzimler ortamdaki su miktarının belirli bir değerin altına düşmesi durumunda çalışamaz. Bu durum canlıların enzimatik aktivitelerini gerçekleştirmelerini engeller.

Bir bölgede mevsimsel olarak değişen yağış miktarı, bitkilerin yayılışını etkiler. Fazla yağış alan bölgelerde ormanlar ve çayırlar daha çok gelişir. Yağışı az olan kurak bölgelerde tek yıllık ve genellikle tohumla üreyen bitkiler yer alır.

Hayvanlarda su miktarının dengede tutulması yaşamsal faaliyetlerin düzenlenmesinde önemlidir. Hayvanlar, su gereksinimini içme yoluyla ya da besinlerdeki sudan sağlar. Bitkilerde su eksikliği, fizyolojik aktiviteleri olumsuz etkiler. Diğer taraftan bitkiler, terleme ve damlama yoluyla suyun fazlasını vücutlarından uzaklaştırır.

Toprağın yapısında organik ve inorganik maddeler bulunur. Topraktaki organik maddelerin kaynağı çürümüş bitki ve hayvan kalıntılarıdır; inorganik maddeler, su ve çeşitli minerallerdir. Birçok canlıya yaşama ortamı oluşturan toprak, katmanlı bir yapıya sahiptir (Görsel 3. 22). TOPRAK VE MINERALLER:

Toprağın en verimli katmanı yüzeye yakın olan yaklaşık 20 cm’lik kısmıdır. Toprağın özellikleri, taşıdığı maddelerin yoğunluğuna göre değişir. Bu maddelerin yoğunluğu toprak tiplerini belirler. Örneğin humuslu toprak tipi, organik madde bakımından çok zengindir. Toprağın üzerinde yetişen bitki örtüsü ve o alanda yaşayan hayvanlar toprağın özelliğine göre dağılım gösterir.

Topraktaki mineraller, bitkiler tarafından suda çözünmüş olarak alınır ve o bölgede yetişen bitki türlerini etkiler. Azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, kükürt, demir, çinko, bakır, molibden ve mangan toprakta bulunan minerallerden bazılarıdır. Hayvanlar, mineral ihtiyacını genellikle bitkilerden ya da diğer hayvanlardan karşılar.

Canlıların yaşamsal faaliyetlerini etkiler. Her canlının yaşamını sürdürdüğü uygun bir p. H değeri vardır. Karasal ve sucul ekosistemlerde bilinçsizce kullanılan tarım ilaçları, gübreler, asit yağmurları, kimyasal atıklar, çöp ve kanalizasyon atıkları p. H değişikliklerine neden olur. Toprağın p. H değerinin değişmesi, bitkileri ve bunlarla beslenen diğer canlıları da etkiler. Sucul ortamdaki p. H değişiminden algler, planktonlar, balıklar, su bitkileri gibi canlılar etkilenir. ORTAMIN PH DEĞERI:

EKOSISTEMIN CANLI BILEŞENLERI (BIYOTIK FAKTÖRLER) Bir ekosistemin dengeli bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için gerekli olan canlı bileşenler; üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılardır. Üreticiler (Ototroflar): İnorganik maddeleri, organik maddelere dönüştürerek kendi besinlerini üreten canlılara üreticiler (ototrof) denir. Siyanobakteriler, fitoplanktonlar, algler ve bitkiler; üretici canlı gruplarıdır (Görsel 3. 23 ve 3. 24).

Üreticiler, besin maddelerini üretme ve atmosferdeki oksijen ile karbondioksit dengesini koruma bakımından oldukça önemlidir. Ayrıca bitkiler, toprağın üst kısmını tutarak erozyonu önlemede de etkilidir. Tüketiciler (Heterotroflar): Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılara tüketici (heterotrof) denir. Bazı bakteriler, protistlerin birçoğu, mantarlar ve hayvanlar tüketicidir.

Canlıların atık organik moleküllerini ve ölü kalıntılarını hücre dışına salgıladıkları enzimler sayesinde inorganik moleküllere parçalayan organizmalara ayrıştırıcılar denir. Bazı bakteriler ve bazı mantarlar ayrıştırıcıdır. Bu canlılar, organik maddeleri inorganik hâle getirerek yeniden üreticilerin kullanımına sunar ve böylece ekosistemde madde döngüsüne katkıda bulunurlar. AYRIŞTIRICILAR:

POPÜLASYON, KOMÜNITE VE EKOSISTEM : Aynı coğrafik bölgede yayılış gösteren tek bir türe ait bireylerin oluşturduğu gruplara popülasyon denir. Sapanca Gölü’nde yaşayan aynalı sazanlar (Cyprinus carpio; siprinus karpio), Sarıkamış ormanındaki sarı çamlar (Pinus sylvestris; pinus silvestris), Bayburt’ta yetişen tarhun otu (Artemisia dracunculus; artemisya dırakunkulus), Toros Dağları’nda yetişen kekik bitkisi (Thymus vulgaris; timus vulgaris) popülasyona örnektir.

Belli bir alanda yaşayan tüm türlere ait canlıların oluşturduğu bütüne komünite denir. Komüniteler farklı türe ait popülasyonlardan oluşur. Örneğin Sapanca Gölü’ndeki aynalı sazan türü, tek başına bir popülasyonu oluştururken aynı ortamda yaşayan diğer canlı türleri ile birlikte komüniteyi oluşturur. KOMÜNİTE:

Komünitelerin büyüklükleri ve kapsamları değişiklik gösterir. Komünite, kuru yaprak üzerinde yaşamını sürdüren farklı mikroorganizma türlerinden oluşabileceği gibi Ilgaz Dağları’nda yaşayan canlı türlerinden de oluşabilir.

SORU: 1) Ekosistemin canlı ögelerinden olan üreticiler ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Prokaryot ve ökaryot hücre yapısında olabilirler. B) Güneş enerjisini kimyasal bağ enerjisine çevirirler. C) Ürettikleri besinlerin bir kısmını diğer canlılara aktarırlar. D) Kendi besinlerini ürettikleri için cansız ortamdan madde almazlar. E) İnorganik maddelerden organik madde üretirler.

Cevap D seçeneğidir. Besin üretebilmek için cansız ortamdan inorganik madde alırlar. CEVAP: D

SORU: 2) Ekosistemdeki ayrıştırıcı organizmalar aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip değildir? A) Toprağın inorganik madde bakımından zenginleşmesini sağlar. B) Ekosistemin önemli üretici canlı grubudur. C) Üretici ve tüketici organizmalarla etkileşimdedir. D) Organik maddeleri parçalayarak besin ihtiyacını karşılar. E) Doğadaki madde döngülerinde rol oynar

Cevap B seçeneğidir. Ayrıştırıcılar üretici canlı değildir. CEVAP: B

SORU: 3) Aşağıdakilerden hangisi aynı ortamda yaşayan ve iki farklı popülasyonu oluşturan canlılar arasında rekabete sebep olur? A) Doğal yaşam alanlarının farklı olması B) Üreme dönemlerinin aynı olması C) Aynı besin çeşidiyle beslenmeleri D) Birinin, diğerinin besini olması E) Ekolojik işlevlerinin farklı olması

Cevap C seçeneğidir. Aynı türden beslenen canlılar arasında alan, besin vb. durumları rekabeti dolaylı olarak etkiler. Yaşam alanları farklı olan canlılar arasında rekabet gerçekleşmez. Farklı türden canlıların üreme dönemlerinin aynı olması rekabete neden olmaz. Birinin, diğerinin besini olması av-avcı ilişkisine neden olur. Farklı türden canlıların ekosistemde farklı görevi gerçekleştirmeleri rekabete sebep olmaz. CEVAP: C