Dialog spoeczny kapita spoeczny partycypacja obywatelska Relacje midzysektorowe

Dialog społeczny, kapitał społeczny, partycypacja obywatelska Relacje międzysektorowe – ujęcie systemowe i interakcyjne Dr Bartosz Łukaszewski, Mgr Dominik Kuciński „Zadaniem inteligenta jest przekształcać państwo w aparat służby ludzkiemu dobru” (Bohdan Cywiński)

FUNDAMENTY DIALOGU Podstawy prawne • Zrozumienie i zaufanie • Niezależność i równowaga stron dialogu • Transparentna i precyzyjna komunikacja Rozgraniczenie zakresu działania stron dialogu • Wspólnie podzielany system wartości • • v Relacje międzysektorowe oparte są o stosunki: v v formalne (instytucjonalne/proceduralne, czynniki „systemowe”) nieformalne interakcje (nastawienie mentalne, czynniki „interakcyjne”) v Struktura powyższych relacji wymaga odniesienia do płaszczyzny wartości i norm Ø Podzielane wartości włączone w praktykę działania tworzą standardy

• • IDEA UMOWY SPOŁECZNEJ Porozumienie między jednostkami, w ramach którego konstytuuje się władza publiczna, prawo, instytucja państwa. Istotą umowy społecznej jest dwustronny „kontrakt”. Prawa Jednostki Społeczeństwo obywatelskie Władza polityczna Świadczenia • Główni teoretycy umowy społecznej to m. in. T. Hobbes, J. Locke, J. J. Rousseau.

POSTRZEGANIE UMOWY SPOŁECZNEJ • Kluczowym zagadnieniem jest utrzymanie równowagi pomiędzy oddziaływaniem władzy a oddziaływaniem jednostek. • Optymalne zestawienie praw i obowiązków władzy publicznej i jednostek przyczynia się do generowania wartości dodanej. • Zaburzenie równowagi prowadzi do dysfunkcji umowy społecznej i rozbicia społeczeństwa obywatelskiego. Przewaga władzy politycznej • Platon • Hobbes • Hegel Przewaga jednostek • Arystoteles • Locke • Rousseau

ZASADA DOBRA WSPÓLNEGO n n n W tym kontekście pojawia się zasada dobra wspólnego. Klasyczna definicja polityki sformułowana przez Arystotelesa wskazuje na rozważną troskę o zapewnienie dobra wspólnego. Celem społeczeństwa jest generowanie dobra wspólnego: q q q n stworzenie maksymalnych szans rozwoju jednostkom, suma warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć własną doskonałość, poszanowanie praw i obowiązków osoby ludzkiej. Zasada realizacji dobra wspólnego winna stać na pierwszym miejscu zarówno po stronie władz publicznych jak i jednostek.

SYNERGIA RELACJI MIĘDZYSEKTOROWYCH • • • Dialog między władzą a organizacjami trzeciego sektora („oddolnymi”, rozwiązującymi problemy społeczne) prowadzi do zwiększenia poziomu świadomości społecznej. Świadomość członków społeczności wpływa na powstawanie sieci kapitału społecznego ujmowanego jako „wartości, formujące poprzez poczucie zaufania powiązania i normy, które mogą zwiększyć efektywność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania” (R. Putnam) Sieci kapitału społecznego zwiększają poziom obywatelskiej partycypacji (aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym). Dialog między władzą a organizacjami III sektora Wzrost świadomości społecznej Kształtowanie sieci kapitału społecznego Wzrost partycypacji obywatelskiej Generowanie dobra wspólnego

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W TWORZENIU DOBRA WSPÓLNEGO n Kluczowe atuty organizacji trzeciego sektora: q q q Oddolny charakter – tworzone z konkretnych potrzeb, w celu rozwiązania konkretnych problemów; Zaufanie – cieszą się dużym zaufaniem ze strony lokalnej społeczności; Bliskość – działają najczęściej na określonym obszarze, który jest im znany, przez co rozumieją jakie są jego problemy; Działalność przyjmuje charakter dialogu z lokalną społecznością; Aktywizacja – dostarczają poczucia, że działanie poszczególnych jednostek może przynosić wymierne efekty.

SYSTEMOWE UJĘCIE ORGANIZACJI (T. Parsons) ADAPTACJA REALIZACJA CELÓW (A) (G) FUNKCJE SYSTEMU INTEGRACJA (I) KULTYWOWANIE WZORCÓW DZIAŁANIA (L)

ORGANIZACJA POZARZĄDOWA JAKO SYSTEM n Struktura funkcji organizacji trzeciego sektora jako systemu: v v Ø Ø A – adaptacja (przystosowanie do terenu działalności) G – osiąganie celów (realizacja założonych działań statutowych) I – integracja (ugruntowanie stałego zespołu pracowników) L – podtrzymywanie wzorców działania (zapewniających realizację celów, kształtowanie i realizowanie zespołu norm i wartości) Kluczową dla poprawnego funkcjonowania organizacji pozarządowych jest identyfikacja barier komunikacyjnych i ich eliminowanie w relacjach międzysektorowych. Cel ten może zostać osiągnięty tylko na drodze dialogu, zrozumienia oraz zaufania między organami władzy publicznej oraz organizacjami trzeciego sektora.

ROZKŁAD RELACJI MIĘDZYSEKTOROWYCH n Brak dialogu w relacjach międzysektorowych determinuje bierność społeczną n Brak dialogu między władzą publiczną a społeczeństwem prowadzi do „próżni socjologicznej” (S. Nowak), która prowadzi do rozbicia społeczeństwa obywatelskiego i zamknięcia się jednostek w kręgach rodzinno-towarzyskich. n Sieci kapitału społecznego zmieniają się w tzw. „brudne wspólnoty” (A. Podgórecki), grupy realizujące indywidualny interes nierzadko na granicy prawa, powstawanie owych wspólnot można traktować jako rezultat oddziaływania zjawiska tzw. próżni społecznej n W związku z powyższym radykalnie obniża się poziom „uprawnionej” partycypacji obywatelskiej

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE n n n n 5% Polaków deklaruje, iż zdecydowanie posiada wpływ na sprawy kraju 8% deklaruje zdecydowany wpływ na sprawy swojego miasta, gminy (2012) 56% badanych uważa, że nie ma wpływu na nic 79% badanych uważa, że nie ma żadnej możliwości wpływania na bieg spraw publicznych (2013) Wartość wskaźników aktywności publicznej w Polsce jest 3 -4 razy niższa niż średnia europejska 5, 4% respondentów kontaktowało się z politykiem bądź urzędnikiem na szczeblu lokalnym w zeszłym roku (2004) Średnia wartość powyższego wskaźnika w Europie wyniosła 16, 1% (European Social Survey, 2002)

POCZUCIE WPŁYWU OBYWATELI NA OTOCZENIE Ludzie tacy jak ja działając wspólnie z innymi mogą pomóc 72 potrzebującym lub rozwiązać niektóre problemy swojego 66 65 środowiska, 63 osiedla, wsi lub miasta 54 50 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Źródło: Potencjał społecznikowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat, CBOS 2012

AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA W ORGANIZACJACH OBYWATELSKICH 1998 2002 2006 2010 2012 Udział w organizacjach i stowarzyszeniach 8. 00% 6. 90% 5. 80% 5. 60% 4. 50% 5. 40% 5. 10% 4. 80% 4. 50% 4. 00% 3% 3. 50% 3. 60% 4. 00% 3. 50% 3. 40% 3% 2% 2. 20% 1. 50% 1% 1. 20% 1% Organizacje działające na rzecz oświaty 2. 10% Organizacje charytatywne na rzecz dzieci Organizacje religijne i kościelne Organizacje charytatywne na rzecz biednych Organizacje sportowe Źródło: Aktywność społeczna w organizacjach obywatelskich, CBOS 2012

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Udział w formach aktywności obywatelskiej 4. 7% Czy wziął udział w internetowym forum politycznym Czy kontaktował się z mediami aby przedstawić swój pogląd 2. 8% 21. 3% Czy dał pieniądze na cel polityczny lub społeczny Czy kontaktował się z politykiem lub urzędnikiem Czy brał udział w spotkaniu politycznym 5. 5% 5. 8% Czy brał udział w demonstracji 4. 9% Czy bojkotował produktów z powodów politycznych lub etycznych 4. 9% Czy podpisał petycję 12. 8% Źródło: Polski Generalny Sondaż Społeczny 2005

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Kobiety Partycypacja w. Mężczyźni sprawowaniu 67. 9% władzy a płeć 66. 5% Lewicowe Pośrednie Prawicowe 65. 4% 65. 1% Partycypacja w sprawowaniu władzy a poglądy 64. 8% 23. 1% 21. 6% 17. 4% 15. 9% 17. 8% 13. 6% 14. 3% Być dobrze rządzonym niż rządzić Pośrednia 17. 5% 17. 2% 11. 8% Brać udział w rządzeniu niż być rządzonym Być dobrze rządzonym niż rządzić Pośrednia Brać udział w rządzeniu niż być rządzonym Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Dostęp do internetu w domu Partycypacja w sprawowaniu 72. 1% Dostęp do internetu w pracy lub szkole władzy a internet Brak dostępu do internetu 64. 5% Wdowiec Rozwiedziony Stan wolny Partycypacja w sprawowaniu władzy a stan cywilny 67. 3% 66. 7% W 75. 3% stałym związku 60. 0% 45. 5% 36. 4% 19. 7% 18. 2% 14. 6% 20. 9% 18. 4% 17. 3% 18. 2% 19. 6% 21. 7% 16. 0% 13. 2% 9. 7% 5. 1% Być dobrze rządzonym niż rządzić Pośrednia Brać udział w rządzeniu niż być rządzonym Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Niewierzącą Partycypacja w sprawowaniu Mającą wątpliwości w sprawach wiary władzy 67. 6% a wiara religijna Wierzącą 66. 7% 72. 2% Podstawowe Partycypacja w sprawowaniu 71. 7%Zasadnicze zawodowe 68. 9% włądzy a wykształcenie Średnie ogólnokształcące z maturą 63. 7% 66. 1% 63. 1% Głęboko wierzącą 58. 6% Średnie zawodowe z maturą 57. 1% Wyższe z tytułem inżyniera, licencjata Wyższe z tytułem magistra, lekarza 23. 3% 18. 3% 12. 5% Być dobrze rządzonym niż rządzić 13. 7% 10. 8% Pośrednia 23. 1% 21. 6% 19. 6% 18. 1% 21. 8% 21. 0% 13. 5% 20. 1% 18. 1% 15. 9% 10. 6% 14. 7% 15. 3% 11. 0% Brać udział w rządzeniu niż być rządzonym Być dobrze rządzonym niż rządzić Pośrednia Brać udział w rządzeniu niż być rządzonym Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE POLITYCZNE - DANE STATYSTYCZNE PAŃSTWA EUROPY ZACHODNIEJ I POSTKOMUNISTYCZNE Udział w wyborach parlamentarnych 90. 9% UA-Ukraine BE-Belgium 89. 2% HU-Hungary NO-Norway 88. 8% HR-Croatia 74. 7% FR-France 88. 4% RU-Russia 73. 6% SI-Slovenia 73. 6% DK-Denmark 84. 7% SE-Sweden 86. 2% 78. 2% FI-Finland 83. 1% SK-Slovak Republic 69. 4% AT-Austria 82. 3% EE-Estonia 68. 4% ES-Spain 79. 4% DE-Germany 76. 8% PT-Portugal CH-Switzerland 69. 3% 55. 9% LV-Latvia 65. 8% PL-Poland 64. 9% CZ-Czech Republic BG-Bulgaria 63. 2% 57. 7% Źródło: International Social Survey 2009

BIBLIOGRAFIA n n n CBOS, Aktywność społeczna w organizacjach obywatelskich, Warszawa 2012 CBOS, Poczucie wpływu na sprawy publiczne i zaangażowanie obywatelskie, Warszawa 2012, 2013 CBOS, Potencjał społecznikowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat, Warszawa 2012 D. Długosz, J. J. Wygnański, Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji obywatelskiej, Warszawa 2005 European Social Survey, 2002 International Social Survey, 2009 J. Kwaśniewski, J. Winczorek, Idee naukowe Adama Podgóreckiego, Warszawa 2009 T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, Warszawa 1972 Polski Generalny Sondaż Społeczny, Warszawa 2005 Polskie Generalne Studium Wyborcze, Warszawa 2011 R. Putnam, Demokracja w działaniu: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Warszawa 1995