DAGITI SAKSAKIT TI PAGAY ken ti PANNAKATAMINGDA Umuna

DAGITI SAKSAKIT TI PAGAY ken ti PANNAKATAMINGDA Umuna a paset: Panangawat iti sistema ti Palay. Check

Ania ti sakit? Ti sakit ket maysa a kita ti pannakadadael ti normal a panagkurri ti pisikal a paset iti mula. Isturbuenna ti gagangay a langa, kasasaad, ken balor iti irik. Buko, bulong, gipi, Bumaba ti regta, alisto a tayag ti mula matay Bumassit ti apit, nababa a kalidad ti produkto

Kasano a malasintayo dagiti sakit? § Babaen iti agparang a saguday ti masakit a mula (symptoms) ken ti kaadda dagiti pagilasinan (signs) a parnuayen dagiti makagapu nga organismo (pathogen). ? Ania ti aramidem no makitam dagitoy a simtoma

Maibagayo kadi dagitoy a sakit? Kagat ti insekto? Tuko Burtong? panagb ubudo Isu nga agimbestigartayo pay Nabudo kadi? Adda gurigormo? Ania ti naudi a kinnanmo? …. ?

Tapno maammuam ti sakit ti pagay, Pr. Ob. E Previous, wenno napalabas ken agdama a panawen a panangtarawidwid kadagiti aramid iti talon (field history) Observation, wenno panangpaliiw iti simtoma iti talon para iti ania man a mapaspasamak Examination, wenno panangamiris ken panangidilig iti apektado a mula iti nasalun-at a mula iti isu met la a talon ANAGEM: pannakaibunong ti sakit, panagwaras, panagraira, kondision ti talon, kaadda ti dadduma nga organismo, makasabidong a banag, simtoma ti sakit Damagem met iti mannalon

Bakteria § Turikturik (Bacterial Leaf Blight (BLB) § Uged-uged (Bacterial Leaf Streak (BLS) Buot § Batek ti ukis (Sheath blight) § Purpos/Busi (Rice blast) Bayrus §Tungro

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Agsaknap ti Turikturik iti mapasayakan ken agpannuray iti tudo a talon nangruna iti panawen ti tudtudo Malasin ti Turikturik babaen iti amarilio a simtoma

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Lusiaw nga amarilio a bulong ‘Kresek’ wenno panaglaylay

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Makagapu nga organismo: Xanthomonas oryzae pv. oryzae § Makapagbiag iti bukel, dagiti nabatbati a garami, kadagiti agtinawen a mulmula, wenno iti daga ken danum ti talon. § Mabalin nga agbiag iti apektado a garami wenno bulbulong ti naani a mula iti uneg wenno rabaw ti daga agingga a saan a nagrupsa ti nagyananna. § Sabali pay a pagnaedan: Leersia oryzoides, Zizania latifolia

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Pategna iti benneg ti ekonomia § Bumaba ti photosynthesis iti mula § Bumaba ti timbang ti 1000 a bukel § Eppes a dawa § 20 – 50% ti naireport a pukaw ti apit

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Lugar a nagrairaanna Bicol Region Source: IRRI Leyte Calauan, Laguna Isabela

Turikturik (Bacterial Leaf Blight)Pr Ob E Pr Lagipen no adu ti inyaplay a nitroheno a ganagan (<120 kg/ha) , no ti talon ket kanayon a nalaylayus, ken nakapsut ti resistansiana ti barayti Paliiwen a nalaing ti mula iti nasapa a bigat sakbay a mamagaan ti linnaaw a kimpet iti mula. Ob E Kitaen no adda nalidem nga amarilio a kasla linnaaw (bacterial ooze) iti rabaw ti bulong. Amirisen ken idilig iti nasalun-at a mula no ti bulong ket nagbalin a nalusiaw nga amarilio ken adda babassit a nabasa a sugat iti igid ti bulong nga in-inot a saknapenna ti rabaw ti bulong.

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) Insigida nga aramiden dagitoy 1. Paruten dagiti masakit a mula. Dimo ikalkali iti sinilong gapu ta makapagbiag ti bakteria ken maiwaras babaen iti danum. 2. Paes-esan ken palayasan ti daga tapno bumaba ti dam-eg iti aglawlaw. 3. Agaplay iti kabassit a ti nitroheno a ganagan wenno saan pay laeng nga agap-aplikar

Turikturik (Bacterial Leaf Blight) No makita daytoy iti bangir a talon 1. Saan a pagay-ayusen ti danum iti uneg ti talonmo. Gagangay a pagserkan ti impeksion dagiti sawang ti tambak a pagnaan ti danum. 2. Dalusan dagiti ramit a naaramat iti apektado a talon sakbay nga usaren manen iti sabali a lugar. Sabali a pagpilian: Agmula iti naandur a barayti variety. Agdalus iti pinagayan, kanayon nga aggaik Paginanaen ken patikagan ti talon kalpasan ti panagani Nagastos ken saan nga epektiboti kemikal a pangkontrol iti Purpor

Uged-uged (Bacterial Leaf Streak) Agtultuloy nga agsaknap ti Uged-uged kadagiti matintinep a mula. Agparang dagiti amarilio a linia iti murdong ti bulong santo agpababa ket agbalinto a nangisit a brown. No saan a maasikaso, kasla aglati ti bulong dagiti mula ken, iti saan a mabayag, kasla mauramda

Uged-uged (Bacterial Leaf Streak) Pr Ob E Lagipen no adu ti inyaplay a nitroheno a ganagan ken no saan a nasayaat ti kalidad dagiti bukel nga imbunubon. Paliiwen no agamarilio ti bulong dagiti mula iti nalawa a paset ti talon Amirisen a nalaing dagiti mula no ti murdong ti bulong ket amarilio santo agpababa ket agbalinda a kasla sugat Dandani agpada ti Turikturik ken Uged-uged iti simtoma ken ti ipakat a wagas ti panangtaming kadakuada.

Batek iti lalapsian (Sheath blight) Agraira ti batek ti lalapsian kadagiti mapaspasayakan ken agpannuray iti tudo a talon a sobra ti raepna ken sobra ti maitited a nitroheno. Maigapu daytoy iti Rhizoctonia solani, nga agparang ti simtomana iti lalapsian ti pagay

Batek iti lalapsain (Sheath blight) Iti lalapsian: barinduyog a Kadagiti bulong: kolor dapo a saan nga agpapada ken agtitipon a sugat nga kolor dapo a turik nga addaan iti brown ken kolor dapo iti addaan iti ngumisit a tengnga ; apektaranna ti panagruar ti brown a linia iti igid santo dawa no maimpektaran ti kangrunaan dumakkel a bulong

Batek iti lalapsian (Sheath blight) § § Ti kangrunaan a paggapuan ti sakit ket kadagiti apektado a daga, ken buot kadagiti paspaset ti natay a mula. Agtapaw ti Sclerotia ket impektaranna ti lalapsian nga asideg iti rabaw ti danum. Mabalin a mayakarda babaen iti danum, ken pannakasukay ti daga iti panawen ti panagarado nga isu ti gapu nga agsubli ti sakit.

Batek iti lalapsian (Sheath blight) § Umuna a mapaliiw iti talon kalpasan a nakapaggipi ti mula. Kumarkaro ti sakit bayat a dumakdakkel ti mula.

Batek iti lalapsian (Sheath blight) Pategna iti benneg ti ekonomia Ti panagbaba ti apit ket gapu kadagiti eppes a dawa, panagdeppes ken pannakatay dagiti gipi. Maapektaran ti timbang, kaatiddog ti dawa, ken kalidad ti mabayo nga irik. Umabot ti pukaw iti apit iti : § 50% no arsagid ti bin-I a naaramat nangruna no napasamak daytoy iti panawen a panagbugi ti pagay. § 20 -25% no ti sakit ket immabot iti kangrunaan a bulong § 20 -42% kadagiti talon a sobra ti naipakat a nitroheno

Batek iti lalapsaian (Sheath blight) Pr Ob E Naapektaran kadi dagiti mula iti batek ti lalapsain kadagiti kallabes a panagmumula? Dagiti nagumok a buot kadagiti naggapasan ket saan a nagrupsa. Ania a barayti ti naimula? Kasano ti kaadu ti naaramat? Sobra kadi ti nausar a nitroheno? Paliiwen no adda dagiti puraw a bulong. Kitaen ti talon no adda dagiti sclerotia a tumtumpaw iti danum. Amirisen ti lalapsian ti mula iti nasapa a panawen ti panagdakkelna no adda dagiti kolor dapo a kasla pulbos. Dagitoy a pulbos ti pagilasinan nga adda mangrugrugi a buot.

Batek iti lalapsian (Sheath blight) Isayangkat dagitoy nga aramid! § Panagdaldalus – kontrolen dagiti ruot iti talon ken iti tambak. Yuneg ti panagarado tapno maikali dagiti naggapasan ken dagiti ruot § Ibilag ti talon § Ikabassit ti kaadu ti bukel nga imula wenno ilawlawa ti nagbabaetan dagiti raep § Umno a panagaramat iti nitroheno a ganagan § Paes-esan ti talon iti sumagmamano nga aldaw inton’ kapigsa dagiti mula nga aggipi § Biolohikal a pangkontrol –panglaban nga organismo: Trichodermma harzianum;

Busi/Purpor (Rice blast) Ti Busi ket maysa a sakit nga itden ti buot ken masarakan kadagiti pagtatalonan iti turod ken patad a pinakaro ti kinaawan iti umdas a padanum, ken nadam-eg, nalamiis ken nalinnaaw a rabii.

Busi/Purpor (Rice blast) Magnaporthe grisea, ti organismo a makagapu ken mangted kadagiti babassit a sugat. Busi iti bulong Busi iti lalapsian Busi iti ungkay Agraira ti Busi iti amin a tukad ti panagdakkel ti mula.

Busi/Purpor (Rice blast) Pategna iti benneg ti ekonomia Mabalin nga umabot ti kaadu ti pukaw iti nasurok a 50%. Ti 10% a a kaadu ti malungsot ti mula ket mangted iti 6% ken 5% a kaadu ti nalaka a marumek a binukel

Busi/Purpor (Rice blast) Pr Ob E Kasano ti pannakatarawidwid ti danum iti talon? Sobra kadi ti danumna? Ania ti barayti a naimula? Sobra kadi ti nayaplay a nitroheno? Paliiwen no adda dagiti sugat ti mula iti intero a talon. Ti kasapaan a panagparangda ket inton 17 DAS kadagiti aray. Amirisen ti mula no adda pagilasinan ti sakit. Dagiti damo a sugat ti mula ket berde ken gipang santo aglidem nga amarilio ti pagbalinanna.

Busi/Purpor (Rice blast) Isayangkat dagitoy nga aramid! § § Agmula iti naandur a barayti Nasapa nga ibunubon dagiti awan sakitna a bukel kalpasan ti rugrugi ti tudtudo. Umno a panagusar iti nitroheno. Bassit laeng ti mayaplay a nitroheno iti ania man a tiempo. Maymayat nga agusar iti nitrate iti panawen a panagraira ti sakit ngem iti ammonium. Nayonam ti daga iti silica. Napaneknekan nga umandur dagiti mula kontra iti sakit a Busi babaen iti silica. Laokan ti daga iti calcium silicate no nababa ti ramenna a silicon.

Busi/Purpor (Rice blast) Isayangkat dagitoy nga aramid! § Panangtarawidwid iti padanum dagiti talon nga agpannuray iti tudo. Pananglayus iti talon, no adda gundawayna, tapno maikabassit ti epekto ti sakit a busi. § Panangpuor iti nabatbati a paset ti mula. § Liklikan ti agobra iti talon no nabasa dagiti mula. § Kemikal a pangkontrol. Dagiti pungisidio kas iti Benomyl, Pyroquilon ken Tricyclazone ket mabalin a kontrolenna ti sakit. Mairekomenda ti mamindua daras a panangyaplay: umuna inton’ nasapa a panagsapaw; maikadua ket inton’ sumagmamano nga aldaw a dandanin nakasapaw ti pagay.

Tungro § Agraira ti bayrus kadagiti mapaspasayakan a talon iti patad a saan a naggigiddan a namulaan. § Mayakar daytoy a sakit babaen iti berde a legleg green leafhopper (GLH) Ti bayrus a “rice tungro bacilliform (RTB)” ken “rice tungro spherical (RTS)” ti makagapu iti sakit a tungro. Saan a mayakar ti RTB no awan ti RTS.

Tungro Nalaka a maimpektaran dagiti pagay manipud bunubon agingga ti panaggigipi. Simtoma: Milkat kadagiti naganus a bulong; amarilio ken amarilio-a -kahel ti kolor dagiti natangkenan a bulong; narigat a dumakkel ti mula ken bassit ti maigipina.

Tungro Agpada dagiti simtoma § Umamarilio a simtoma gapu iti kinakurang ti Zn, K, S, ken danum Zn S K § Saan a agpapada ti takder dagiti mula ken ti kolor kahel a bulong gapu iti panagatake ti peste ken bao.

Tungro Immakar ti GLH nga adda bayrusna iti talon Kadagupan dagiti mula ti nasalun-at ken libre iti GLH Kararaep a pagay Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw Ad-adu pay ti immakar a GLH, nagitlogda ken nagpessa dagitoy Kalpasan ti 1 -2 a lawas; nangrugin ti impeksion, saan pay a nalawag ti simtoma Source: IRRI, 2003

Tungro Agwaras ti an-annak ken nataengan a peste iti talon 3 -4 a lawas; alisto a kimmaro ti impeksion; nalawag a makita ti simtoma Pumanaw dagiti nataengan a GLH Kalpasan ti nasurok nga 4 a lawas; nagramaram ti impeksion

Tungro Pr Ob E Alisto kadia maimpektaran ti barayti iti bayrus? Saan kadi a naggigiddan a namulaan dagiti talon? Ania dagiti aramid a nanggutigot iti panagraira ti GLH? Amirisen dagiti talon; kritikal a tiempo ket 6 a lawas kalpasan ti panagraep. Paliiwen ti kaarruba a taltalon no adda dagiti saan nga agpapada ti takderna a mula, dagiti nagsaringit a naggapasan a mula, ken ti kaadda ti tungro; amirisen ti pannakaibunong dagiti nagsakit a mula; amirisen ti populasion ti GLH Amirisen ti mula no adda amarilio ken kolor kahel iti akinngato a bulong; narigat a dumakkel; ken bimmassit ti bilang dagiti gipi

Tungro Isayangkat dagitoy! § § § Paginanaen pay laeng ti talon Agmula kadagiti naandur a barayti – Kaiinutan a wagas. Naandur idi ti IR 36, IR 42, IR 54, ken IR 64 iti GLH, ngem kadagitoy ket saanen. Ibaliw nga imula ti naandur a puli ti Matatag a pagay (10, 11, 12, 33, 51). Aggigiddan nga agraep Puoran dagiti naggapasan kalpasan ti ani babaen iti panagarado ken panagmuriski tapno mapaksiat ti GLH ken ti pagnaedanti tungro Agusar laeng iti insektisidio no kasapulan – dikay’ agis-isprey: a) iti aray, b) iti mula no nalaklakaydan ngem 60 nga aldaw kalpasan ti panagraep, ken c) awan pay tungro ken manmano pay laeng ti GLH.

Nailadawan a tarabay tapno maammuan ti sakit TURIK Kolor dapo agingga iti kayumanggi, saan nga agpapada a sugat nga umadu iti baba. BLAYT –alisto ken nakaro a panagbaliw ti kolor ken panaglaylay ti mula BATEK ITI LALAPSIAN Dakkel, saan nga agpapada a sugsugat nga addaan iti ngumisit a brown a kolor iti igid ken kolor dapo iti tengnga. UGED-UGED Naglilinia, naupran, ken amarilio a gurit iti baet ti urat ti bulong

Nailadawan a tarabay tapno maammuan ti sakit BUSI/Purpor Berde ken kasla gipang a sugsugat santo dumakkel ken agbalin a nalidem nga amarilio. TUNGRO Amarilio agingga iti amarilio-akahel ti kolor dagiti bulong. Turikturikan dagiti naganus a bulong.

Para kadagiti sakit a gapu iti bakteria ken buot Rumbeng nga ipangruna ti panagdaldalus ken umno a wagas ti panangtaming iti mula (panangtarawidwid iti padanum ken ganagan). Kadagiti sakit a gapu iti bayrus Ipangruna ti barayti nga usaren, ken ti pannakapaksiat ti berde a legleg (GLH). Liklikan ti sobra nga N. Aggigiddan a panagraep. Saan a palubosan nga agsaringit dagiti naggapasan.

Iti kadagupan, makatulong dagitoy a banag: Kanayon a obserbaren ti talon. Pr. Ob. E tapno maamuan no adda sakit. Duktalen ti sakit. Paginanaen ti talon iti las-ud ti makabulan tapno maikabassit ti panagraira ti sakit Liklikan ti sobra a panagusar iti N. Liklikan ti awan kaes-eskanna a panagausar iti pestisidio tapno saan a dumakkel ti pukaw gapu iti peste (Key Check 7)

PAMMIGBIG Instructional presentation designer: Ms. Ella Lois Bestil Dagiti naggapuan ken nangrebisar iti teknikal a linaonna: Dr. Fe Dela Pena Note: Naadaptar manipud iti Power. Point a presentasion nga inaramid ni: Mr. Glenn Ilar, Mrs. Marissa Reyes Mabalinyo nga usarem, uliten a laokan, tweak, ken mangbangon iti ania man a banag iti daytoy a presentasion a saan a pangkomersial. Ngem kanayon a bigbigen ti naggapuanna. Para iti ad-adu nga impormasion, sarungkaran ti Malaksid a saan a nadakamat, amin a nagnagan a nailista ket empleado ti Phil. Rice. Naaramid idi 2011 Text: 0920 -911 -1398