Agnieszka Trela doktorantka psychologii Uniwersytetu Jagielloskiego WARSZTATY JAK

Agnieszka Trela doktorantka psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego WARSZTATY JAK RADZIĆ SOBIE ZE STRESEM?

Koncepcje stresu � Definicję stresu sformułowano w połowie XIX wieku ogłaszając, że przy zakłóceniu równowagi (homeostazy) organizmu występują negatywne dla niego skutki w wymiarze psychicznym jak i fizycznym (Reykowski, 1966, s. 36)

Biologiczno-psychologiczna koncepcja stresu H. Selye’go � Teoria stresu w jego biologicznym ujęciu wywodzi się z badań kanadyjskiego fizjologa Hansa Selye’go, który jako pierwszy sformułował ogólne pojęcie stresu, będącego stanem wywołanym przez szkodliwy bodziec, w wyniku działania którego następuje reakcja obronna organizmu” (H. Selye, 1977, s. 25).

Biologiczno-psychologiczna koncepcja stresu H. Selye’go �W ujęciu biologicznym organizm człowieka pod wpływem rozmaitych, nie zawsze wyłącznie negatywnych bodźców, reaguje w określony, niejednokrotnie wyuczony sposób, wpływając bezpośrednio na funkcjonowanie osi międzymózgowie przysadka - nadnercza, jak również na cały układ dokrewny (Korzeniowski, 1986, s. 406)

Psychologiczna koncepcja stresu � Według Rebera, stres jest każdym takim oddziaływaniem, pod wpływem którego organizm człowieka zakłócenie jego funkcjonowania w negatywnym tego słowa znaczeniu; pod pojęciem stresu należy także traktować w prezentowanym ujęciu stan istniejącego w określonych warunkach napięcia psychicznego, wywoływanego określonymi czynnikami, zwanymi stresorami (Reber, 2000, s. 712)

Psychologiczna koncepcja stresu � Stres często ujawnia się jako ograniczenie możliwości jednostek do konstruktywnego myślenia i działania, w efekcie czego człowiek nie znajduje motywacji do jakiegokolwiek, oczekiwanego bądź spodziewanego w konkretnych warunkach, zachowania (Heszen-Niejodek, w: Strelau, 2007, s. 466)

Przyczyny stresu � Do stresu doprowadzają rozmaite obciążenia ustroju człowieka; dzieli się je na zewnętrzne (takie jak praca zawodowa, życie domowe, stan zdrowia własny i rodziny, problemy materialne) oraz wewnętrzne (wszelkiego rodzaju obawy przed realnymi bądź urojonymi zagrożeniami, Sęk, 2003, s. 86)

Oddziaływanie stresu na organizm człowieka � Stres wywołuje dwojakiego rodzaju reakcje w organizmie człowieka: � lokalny zespół adaptacyjny (LAS), wywołujący zmiany specyficzne w tym obszarze organizmu, na który bezpośrednio oddziałuje stresor, oraz � ogólny zespół adaptacyjny (GAS), wywołujący zmiany w całym organizmie, niezwiązane bezpośrednio z oddziaływaniem stresora

Charakterystyczne objawy stresu � Stres może objawiać się w trzech wymiarach, to jest fizycznym, fizjologicznym i psychicznym. W pierwszym występuje usztywnianie (napięcie) mięśni oraz ich ból, zmiany w postawie człowieka, jego zachowaniu oraz mowie. W drugim występuje zwiększenie tętna, przyspieszenie oddechu, zmiany w przemianie materii oraz zmiany hormonalne.

Charakterystyczne objawy stresu W trzecim wymiarze, psychicznym, pojawiają się problemy z koncentracją, zmiany nastroju oraz bezpośrednio z tym związane zmiany zachowania (Kulmatycki, 2002, s. 22). � Napięcie nerwowe może wywołać zaburzenia apetytu, napięcia mięśniowe, zwiększone ciśnienie, wzrost temperatury ciała oraz potencjalne zagrożenie rozmaitymi chorobami psychosomatycznymi (Szewczuk, 1985, s. 348). �

Reakcja na stres � Według Selye’go reakcję stresową wyróżniają trzy etapy, to jest etap alarmu, obrony i rezygnacji. W pierwszym z nich wywoływany jest zagrożeniem, a organizm reaguje, starając się zwalczyć stres i zniwelować jego skutki. Etap drugi, służący obronie, wyraża się w walce z czynnikiem stresującym albo też w ucieczce przed jego szkodliwym działaniem. W etapie trzecim, o ile czynnik stresujący oddziałuje zbyt długo na organizm, następuje wyczerpanie ustroju, czyli rezygnacja z walki ze stresem (Kulmatycki, 2002, s. 20).

Stadia stresu � Pierwszym etapem stresu jest reakcja alarmowa, w której organizm przeżywa szok, a więc reaguje fizjologicznie. Drugim etapem jest przeciwdziałanie szokowi-reakcje obronne. Stadium odporności obejmuje przystosowanie się do stresujących czynników; trzecie stadium - wyczerpania jest elementem końcowym reakcji obronnej wobec stresu i cechuje się wycieńczeniem organizmu i zaburzeniem fizjologicznych reakcji obronnych (Selye, 1963, s. 38 -40)

Skutki stresu � Według Reykowskiego, stres może oddziaływać na organizm w trzech wymiarach, wywołując zmiany niespecyficzne, specyficzne oraz w sferze ekspresji emocjonalnej (Reykowski, 1966, s. 35). Zmiany niespecyficzne powodują między innymi pobudzenie organizmu oraz mobilizację, przyczyniając się do umożliwienia wykorzystania wszystkich zasobów ustroju.

Skutki stresu Jest to tak zwany eustres, będący fazą korzystną stresu, motywującą organizm do walki z zagrożeniem lub ucieczki przed nim (Zimbardo, Johnson, Mc. Cain, 2010, s. 151). � W przypadku braku możliwości walki ze stresem, pojawiają się problemy z pamięcią, z logicznym myśleniem, w ocenie swojej sytuacji, spostrzeganiem, oznaczające stres dezorganizujący, czyli dystres (Lewicki, 1972, s. 54 -56). �

Literatura � � � Kulmatycki L. , Lekcja relaksacji, Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego, Wrocław 2002. Lewicki A. , Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 1972. Łosiak W. , Psychologia stresu, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008. Oniszczenko W. , Stres to brzmi groźnie, PWSi. P, Warszawa 1993. Reber A. S. , Słownik psychologii, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2000. Reykowski J. , Funkcjonowanie osobowości w warunkach stresu psychologicznego, PWN, Warszawa 1966. Selye H. , Stres życia, PZWL, Warszawa 1963. Selye H. , Stres okiełznany, PWN, Warszawa 1977. Sęk H. , Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2003. Strelau J. (red. ), Psychologia, t. 3, GWP, Gdańsk 2007. Terelak W. , Stres psychologiczny, OW BRANTA, Bydgoszcz 1995. Zimbardo P. , Johnson R. , Mc. Cain V. , Psychologia, PWN, Warszawa 2010.

�DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ