Yr Iaith Gymraeg yn y Gymru Gyfoes Amcanion

Yr Iaith Gymraeg yn y Gymru Gyfoes

Amcanion § Rhoi cyflwyniad i hanes yr iaith Gymraeg § Edrych ar y newidiadau yn y niferoedd sy’n gallu siarad Cymraeg o 1891 tan heddiw § Ystyried y ffactorau sydd wedi cyfrannu at y newidiadau yma § Ystyried y sialensiau sy’n wynebu’r iaith Gymraeg yn y dyfodol

Tarddiad yr Iaith Gymraeg Indo. Ewropeaidd Hellenaidd Celtaidd Gaeleg yr Alban Almaenig A llawer mwy… Brythoneg Gaeleg Iwerddon Cernyweg Llydaweg Cymbrieg Cymraeg

c. 550 -800 Yr Hen Ogledd “a chenau Coel byddai gymwyawg” Gwaith Argoed Llwyfain, gan Taliesin ©Data HYDRO 1 K DEM wedi ei ddarparu gan yr USGS

Y Deddfau Uno Deddf Uno 1536 a’r iaith Gymraeg: “The people of the same dominion [Cymru] have and do daily use a speche nothing like ne consonant to the naturall mother tonge used within this Realme" Datganwyd y byddent yn. . . "utterly to extirpe alle and singular sinister usages and customs" oedd yn perthyn i Gymru

Iaith y Beirdd a’r Beibl 14 eg-16 eg ganrif: Y celfyddydau’n ffynnu e. e. cerddi Dafydd ap Gwilym o Benrhyncoch Ffion Gruffudd 1588: Cyhoeddi’r Beibl yn Gymraeg

Cyfrifiad 1891 a Thu Hwnt § 1801: Y cyfrifiad cyntaf § 1841: Y cyfrifiad cyntaf i ofyn am fanylion personol - Cynhaliwyd cyfrifiad bob 10 mlynedd o 1841 ymlaen (heblaw am 1941) § 1891: Y cyfrifiad cyntaf i ofyn am yr iaith a siaredir yn y cartref § 2011: Y cyfrifiad nesaf

Yr Iaith Gymraeg: 1891 -1901

Anghydffurfiaeth “Salem” Sidney Curnow Vosper (1866 - 1942) Amgueddfeydd Cenedlaethol Lerpwl

“Welsh Not” Byddai’r plentyn oedd yn gwisgo’r ‘Welsh Not’ yn cael ei gosbi Amgueddfa ac Oriel Gwynedd, Bangor

Yr Iaith Gymraeg: 1901 -1911

Gwahaniaethau Gofodol Y Fro Gymraeg Mercator-Education 2001

Moel yr Ogof ger Beddgelert © Ffion Gruffudd

Yr Iaith Gymraeg: 1911 -1921

Y Rhyfel Byd Cyntaf 1922: Sefydlu Urdd Gobaith Cymru

Yr Iaith Gymraeg: 1931 -1951

Tân yn Llŷn ‘Y Tri’: Saunders Lewis Valentine DJ Williams Plaid Cymru

Yr Ail Ryfel Byd Yr Ysgol Gymraeg, Aberystwyth Llyfrgell Genedlaethol Cymru Prifysgol Aberystwyth

Allfudo Aelodau Eglwys Dewi Sant Llundain, c. 1934 Teulu o Geredigion a sefydlodd hufenfa yn Llundain V Griffiths

O Gapel i Dafarn Ffion Gruffudd

Yr Iaith Gymraeg: 1950 au-1980 au

Ymgyrchu o Blaid yr Iaith 1951: Dim arwyddion cyhoeddus yn Gymraeg; roedd pob ffurflen gan y llywodraeth a chynghorau sir yn uniaith Saesneg. 1962: Darlith ‘Tynged yr Iaith’ gan Sanders Lewis 1963: Protest gyntaf Cymdeithas yr Iaith yn Aberystwyth 1977: Sefydlwyd Radio Cymru Llyfrgell Genedlaethol Cymru

1982: Sefydlu Sianel Deledu Gymraeg Media Wales Cyf.

Yr Iaith Gymraeg: Yr 1990 au

Effaith Twristiaeth ar yr Iaith Tref Aberaeron Anwen Elias ‘Croeso i Gymru? ’ gan Dylan Phillips

Deddf yr Iaith (1993) § Datgan yn gyfreithiol y dylai’r Gymraeg a’r Saesneg fod yn gyfartal yng Nghymru § Mae’n ofynnol i’r sector gyhoeddus drin y ddwy iaith yn gyfartal wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru

Yr Iaith Gymraeg: 2001 hyd Heddiw

Cyfrifiad 2001 • 457, 946 (16. 3%) yn gallu siarad, darllen ac ysgrifennu yn Gymraeg • 659, 301 (23. 5%) ag o leiaf un sgil yn y Gymraeg % yn medru siarad Cymraeg yn Llandysul: - 3 -15 mlwydd oed: 86. 98% - 16 -64 mlwydd oed: 64. 02% - 65+ mlwydd oed: 70. 02%

Cyfrifiad 2001 % o’r boblogaeth 3+ oed sy’n siarad Cymraeg 56. 77 -86. 59 27. 45 -46. 76 13. 27 -27. 77 10. 42 -13. 26 5. 06 -10. 41

Cyfrifiad 2001

Cyfrifiad 2001

Yr Iaith Gymraeg yng Ngheredigion (2001) Poblogaeth: 74, 941 Siaradwyr Cymraeg: 52% Addysg § 74% o ddisgyblion cynradd Ceredigion mewn ysgolion lle mai’r Gymraeg yw prif neu unig gyfrwng yr addysg § 52% o’r disgyblion yn rhugl yn y Gymraeg erbyn Blwyddyn 6 § 56% yn parhau i astudio Cymraeg fel iaith gyntaf yn yr ysgol uwchradd

Siaradwyr Cymraeg yn ôl Oed (1921 -2001) Ffynhonnell: Cyfrifiad Cymru 1921 -2001 © K. Mac. Kinnon 2010

Y Gymraeg mewn Cyd-destun Cymharol Siaradwyr Cymraeg yn ôl oed Ffynhonnell: Cyfrifiad Cymru 1971 -2001 Siaradwyr Gaeleg (Alban) yn ôl oed Ffynhonnell: GROS Cyfrifiad yr Alban 1971 -2001 © K. Mac. Kinnon 2010

Dyfodol Addawol i’r Iaith Gymraeg?

Y Cynulliad Cenedlaethol a’r Iaith Gymraeg Iaith Pawb: Cynllun Gweithredu Cenedlaethol ar gyfer Cymru ddwyieithog Llywodraeth Cynulliad Cymru

Yr Iaith Gymraeg y Tu Hwnt i Gymru Patagonia Eurig Elias

Cwestiynau’r Cyfrifiad Amrywiodd y cwestiwn a ofynnwyd yn 2001: § 1991: Ydych chi’n siarad Cymraeg? § 2001: Ydych chi’n gallu siarad Cymraeg? Cred nifer mai’r newid yn y cwestiwn sy’n gyfrifol am y cynnydd yn nifer y siaradwyr Cymraeg yng nghanlyniadau cyfrifiad 2001

Dirywiad Anochel yr Iaith Gymraeg? Honnodd UNESCO y bydd rhwng 50% a 90% o ieithoedd y byd wedi diflannu erbyn diwedd y 21 ain ganrif

Yr Her Ffynhonnell: Cyfrifiad Cymru 1921 -2001 © K. Mac. Kinnon 2010