van Peel tot Maas en Dommel tot Aa

-van Peel tot Maas en Dommel tot Aa- Autonomie van leerlingen binnen het handelingsgericht werken Praktijkonderzoek binnen de Professionele Werkplaats naar de wijze waarop leraren van OBS Het Klokhuis de leerlingen kunnen leren meer hun eigen gedrag te leren sturen door autonomie-ondersteunende leraarvaardigheden in te zetten en leerlingen meer stem en invloed te geven binnen het Handelingsgericht Werken.

Deelnemers Professionele werkplaats Aanstaande leraren Tom Leijte Tjeerd Otten Sanne Pennings Stefan v den Reek Willem Aarts Isa de Gooijer Michiel v der Steen : : : : Leraren binnen het Expertteam Patricia Beuting : Ellen Brouwers : Melissa Gilsing : Oukje vd Vossenberg : 1 e 1 e 2 e 3 e 3 e jrs jrs voltijd voltijd autonomie leraar groep /stagiaire /stagiaire 1/2 4/5 1/2 plusklas/IB Leraaronderzoeker OBS Het Klokhuis Maartje Hubertus-Koole, leraar groep 7/8 en expertteamlid autonomie Docentonderzoeker Hogeschool de Kempel Jeannette Geldens -van Peel tot Maas en Dommel tot Aa-

Opzet presentatie 1. Probleemstelling 2. Theoretisch kader 3. Onderzoeksvraag 4. Onderzoeks-instrumenten en resultaten 5. Conclusies praktijkanalyse 6. Plannen die zijn bedacht - autonomie 7. Corona 8. plan komend schooljaar 9. Ervaringen aanstaande leraren over de PW 10. Literatuur -van Peel tot Maas en Dommel tot Aa-

1. Probleemstelling Visie OBS Het Klokhuis “Door het geven van goed onderwijs in een veilige omgeving, leggen wij bij ieder kind de basis om een gelukkig mens te worden. ” (OBS Het Klokhuis, 2016, p. 13) Visie is vertaald in vier kernwaarden waarvan een kernwaarde ‘betrokkenheid’ is: “Kinderen en leraren zijn betrokken bij hun leren en werk. Ze maken zelf keuzes, hebben invloed en krijgen verantwoordelijkheid en ruimte. Ieder is eigenaar van zijn eigen leerproces, binnen afgestemde kaders en vanuit een basis van wederzijds vertrouwen. ” (OBS Het Klokhuis, 2016, p. 15) Volgens het Expertteam autonomie wordt op school vooral leraargestuurd les gegeven hebben lln. hebben weinig inbreng is de weektaak, zoals die vanaf gr. 6 wordt gehanteerd, nu nog meer een afvinklijst leraren zouden hun lln. meer stem en invloed kunnen geven in hun onderwijs van belang is dat ook lln. duidelijker voor ogen krijgen hoe ze ervoor staan en waar ze naar toe gaan als lln. meer bewust zouden zijn van hun eigen leerproces, zouden ook zij meer stem en invloed kunnen krijgen in hun onderwijs • • • ▪ ▪ ▪ Vanaf aug. 2017 werkt het Klokhuis met handelingsgericht werken 2. 0. Leraren mogen zelf kiezen hoe het format van het groepsplan eruit ziet en hierdoor zijn de onderlinge verschillen groot.

1. Probleemstelling Mrt. 2019: tevredenheidsvragenlijsten zijn afgenomen bij zowel ouders, lln. als leraren. Lln. groep 7 en 8 gaven onder meer aan dat: de leraar weinig rekening houdt met de wensen van lln. en met wat ze willen en kunnen ze mogen te weinig meedenken en meepraten over de school en de leraar vraagt niet wat er anders moet in de klas daarnaast scoort de stelling: ‘De leraar laat ons zelf werk kiezen’ laag • • De leraren geven aan dat het handelen op school te weinig is gebaseerd op de missie en de visie van de school. De ambitie van de school die vier jaar geleden is geschreven: “De kinderen van OBS Het Klokhuis ontwikkelen zich maximaal en breed en zijn daarbij (mede) eigenaar van hun leerproces”(OBS Het Klokhuis, 2016, p. 16). Dit is wat de school graag had willen bereiken, maar is momenteel nog niet het geval.

2. Theoretisch kader Basisbehoeften Self-Determination Theory: mensen van nature gemotiveerd om te leren waarbij de condities in de omgeving de motivatie versterken of verminderen (Ryan & Deci, 2000). Drie basisbehoeften 1. Relatie : lln. voelen zich verbonden voelen met anderen, waaronder leraren 2. Competentie: lln. voelen zich in staat om bepaalde taken uit te voeren 3. Autonomie : lln. hebben het gevoel dat ze hun eigen gedrag kunnen sturen (Schalkers, 2014) lln. weten wat van hen wordt verwacht, kunnen zichzelf zijn, worden door anderen serieus genomen en anderen houden rekening met hun leerbehoeften (Geldens, 2016) lln. ervaren dat er afstemming is tussen hun handelingen en persoonlijke doelen en waarden (Verbeeck, 2014) Autonomie Lln. die autonomie ervaren, weten wat van hen wordt verwacht, kunnen zichzelf zijn, worden door anderen serieus genomen en met hun leerbehoeften wordt rekening gehouden (vgl. Ryan & Deci, 2002). Hier zit voor OBS Het Klokhuis de verbinding tussen autonomie en stem en invloed. Het Klokhuis wil namelijk zoals we hiervoor al hebben beschreven, hun lln. leren meer hun eigen gedrag te leren sturen en hierbij wil ze autonomie-ondersteunende leraarvaardigheden inzetten en lln. meer stem en invloed geven. Verbeeck (2013, p. 9): “Leren gaat veel beter als je de zin en de betekenis ziet van wat je leert; als je eigen inbreng kunt hebben en verantwoordelijkheid kunt en mag dragen in dat leren. ”

Lln. hebben behoefte om zelf hun gedrag te sturen en daarmee behoefte aan autonomie. Leraren die de autonomie van hun lln. ondersteunen, houden rekening met gevoelens en opvattingen van lln. geven informatie en keuzes, terwijl ze weinig controle en druk uitoefenen. Op deze manier bevorderen zij het autonoom functioneren van hun lln. Door autonomie-ondersteunend onderwijs te verzorgen, bevorderen leraren dat lln. zich willen inzetten, omdat zelf belangrijk vinden, ook als ze misschien voor bepaalde taken niet intrinsiek gemotiveerd zijn (Hornstra, Weijers, Veen, & Peetsma (2016). Handelingsgericht werken 2. 0 De theorie vanuit het ‘Handelingsgericht Werken 2. 0’ gaat om ‘het persoonlijk maken van het leren’. Het gaat om het betrekken van de lln. bij het onderwijsproces. Lln. bedenken en bepalen in dialoog met de leraar wat ze nodig hebben om de (groeps)doelen te behalen. Je moet als leraar niet alleen weten wat je de lln. in de komende periode wilt leren, maar vooral wat je ze erbij wilt leren. Erbij leren veronderstelt dat zowel de leraar als de lln. de doelen voor komende periode weten en dat deze doelen zichtbaar zijn. De leraar en de leerling zijn samen verantwoordelijk voor het behalen van de doelen. Lln. horen te weten wat ze aan het leren zijn, hoe ver ze daarmee zijn en wat hun volgende stap is (Van der Meer, 2016).

3. Onderzoeksvraag Hoe kunnen de leraren op OBS Het Klokhuis de leerlingen meer stem en invloed geven binnen het handelingsgericht werken?

4. Onderzoeks-instrumenten en resultaten

resultaten Instrument 1: schema’s HGW 2. 0 Per onderwijsteam (OT) vullen de leraren het schema van de 9 W’s in uit het boek Handelingsgericht Werken 2. 0 (Van der Meer, 2016, blz 87). Dit doen ze per vakgebied voor zowel de huidige als de wenselijke situatie. Met dit schema kun je bepalen hoeveel inbreng van lln. je in de les wilt toestaan. ● ● Als je kijkt naar de huidige situatie en de wenselijke situatie dan valt op dat bij alle drie de OT’s de wenselijke situatie veel meer naar rechts zit (des te meer naar rechts, des te meer autonomie lln. ontvangen). Leraren zouden meer autonomie willen geven dat ze nu doen. De mate waarin de leraren autonomie willen geven aan de lln. loopt op van groep 3, de middenbouw en de bovenbouw. De bovenbouw wil hier de grootste stappen in gaan zetten In de middenbouw geven de leraren momenteel geen autonomie bij technisch- en begrijpend lezen (alle kruizen staan links). In de bovenbouw willen de leraren geen autonomie geven bij waartoe wordt geleerd.

Voorbeeld 1: rekenen middenbouw Voorbeeld 2: rekenen bovenbouw

Resultaten Instrument 2: vragenlijst leraren Samen met de aanstaande leraren en het expertteam is een vragenlijst voor de leraren opgesteld. De derdejaars (Isa en Michiel) interviewen de leraren en werken de interviews uit. ● Hoe ziet de gewenste situatie er concreet uit? ● Hoe ziet huidige leerlinggedrag eruit en wat willen we anders? ● Hoe wordt het momenteel gedaan? Groepsplannen ● In de OB worden groepsplannen niet besproken. In groep 3 de groepsplannen van spelling en lezen wel. In de MB is dit leraarafhankelijk. In de BB worden groepsplannen wel besproken. Vakgebieden worden in de BB verschillende besproken. Doelen ● Op korte termijn hebben de lln. in OB, MB en BB inzicht in de doelen. In de MB vooral bij spelling, de rest is daar wisselend. ● In de OB hangen de doelen zichtbaar in de klas. ● In de MB hangen de doelen in de klas of wordt er gewerkt met doelenkaarten. ● In de BB zijn de doelen steeds minder zichtbaar. Er wordt ook gewerkt met doelenkaarten. Inzicht in score ● In de OB hebben lln. geen zicht op eigen scores. ● In groep 3 enkel bij methodegebonden toetsen van spelling en lezen. ● In de MB bij rekenen en spelling bij methodegebonden toetsen. ● In de BB worden alle methodegebonden toetsen besproken. ● In zowel de MB als BB krijgen de lln. enkel het resultaat van de Cito te horen.

Instrument 2: vragenlijst leraren Samen met de aanstaande leraren en het expertteam is een vragenlijst voor de leraren opgesteld. De derdejaars (Isa en Michiel) interviewen de leraren en werken de interviews uit. ● Hoe ziet de gewenste situatie er concreet uit? ● Hoe ziet huidige leerlinggedrag eruit en wat willen we anders? ● Hoe wordt het momenteel gedaan? Hoe ziet de gewenste situatie eruit? ● In de OB en de MB willen leraren lln. meer keuzemogelijkheden bieden. ● Allemaal willen we meer betrokken en intrinsiek gemotiveerde lln. die eigenaar zijn van hun eigen (leer)proces. ● We willen een ondersteunende/ begeleidende leraar zijn die leergesprekken voert. Waarmee wil je aan de slag: ● OB: Meer autonomie bieden bij planbord en doelen zichtbaar maken. ● Groep 3: lln. betrekken bij opstellen groepsplan rekenen. ● MB: lln. meer keuzes laten maken. De zelfstandigheid bevorderen. ● BB: Meer inzicht geven in resultaten (eigenaar van leerproces).

resultaten Instrument 3: Vragenlijst leerlingen Samen met de aanstaande leraren en het expertteam is een vragenlijst voor de leraren opgesteld. De eerste- en tweedejaars interviewen kleine groepjes lln. met o. a. de volgende vragen: ● Weten lln. hoe ze per vak scoren? ● Worden groepsplannen met ze besproken en hebben ze inbreng in de plannen? ● Weten ze de doelen van de komende periode? ● Wat zouden ze hierin willen? Weten hoe je scoort ● BB weet meer dan de MB ● vanuit het rapport ● jongere lln. van MB: als ze op de hoogte zijn, dan is dat tegen ze verteld Bespreken groepsplannen? ● In de BB wel af ent toe bespreken: plenair op het bord ● In de MB: sommige vakken wel en sommige vakken niet. Extra actie: doorvragen bij leraren over de groepsplannen. Niet duidelijk Keuzes aangeven op de groepsplannen ● MB: niet in de groepsplannen, maar soms wel tijdens de lessen over wel of niet samenwerken ● LH: groepsplannen zijn goed, geen inbreng nodig ● BB: soms dingen aangeven zoals de toets vooruit ● Wel meedenken, geen directe inspraak wel altijd in overleg Mag je zeggen wat je wil leren ● MB: Niet veel inbreng; zouden graag meer bewegen en naar buiten willen ● LH en BB: Over samen of alleen ● BB: hulp krijgen - aantekeningen maken. WO veel vrijheid. ● Zou nog meer mogen Vaker willen ● MB en BB over het algemeen wel. In LH vinden de lln. het goed zoals het gaat Wanneer kiezen in de klas ● In MB alleen bij vrijkiezen. In LH bij lezen en WO ● In de BB tijdens de weektaak - WO - soms CKV, rekenen waar je wil werken/plusschrift Wordt er gevraagd naar wensen bij het leren? ● In de MB niet. In LH en in de BB soms (taal leuker maken - verschuiven topotoets - plustaken) Doelen bekend komende periode ● Mb en BB van rekenen en spelling wel ● Doelen van rekenen komen ook per les aan bod ● In LH soms

5. Conclusies praktijkanalyse Pareltjes om te delen ● ● ● ● ● In alledrie de OT’s zouden de leraren de lln. veel meer inbreng willen geven tijdens de lessen dat ze nu doen. De mate waarin de leraren autonomie willen geven aan de lln. loopt op van gr. 3, de middenbouw en de bovenbouw. De bovenbouw wil hier de grootste stappen in gaan zetten. Groepsplannen worden niet of nauwelijks met de lln. besproken. Ook de lln. ervaren dit wisselend. Lln. geven aan dat ze niet of nauwelijks inspraak hebben op de groepsplannen. Lln. hebben weinig zicht op hun scores. Het verschilt per vak en OT of de doelen worden besproken en of ze zichtbaar zijn voor de lln. In de OB en de MB willen leraren lln. meer keuzemogelijkheden bieden. De BB wil meer inzicht geven in resultaten (eigenaar van leerproces). Alle OT’s willen meer betrokken en intrinsiek gemotiveerde lln. die eigenaar zijn van hun eigen (leer)proces. Alle leraren uit de OT’s zouden een ondersteunende/begeleidende leraar willen zijn die leergesprekken voert. Lln. van de MB en BB zouden meer willen zeggen wat ze willen leren.

6. Plannen die zijn bedacht - autonomie Op een studiedag is aan de leraren van OBS Het Klokhuis gevraagd wie het leuk/interessant vindt om mee te doen met een onderzoek in de klas. Annemieke (groep 3), Madelon (groep 4/5) Harm (groep 6) en Maartje (7/8) doen hier graag aan mee. Tijdens een volgende studiedag zijn deze leraren door het expertteam autonomie uitgenodigd om n. a. v. de interviews nog meer door te vragen en samen voor iedere leraar een plan te bedenken. Het worden 4 verschillende onderzoeken die te maken hebben met het vergroten van de autonomie bij de lln. Annemieke loopt er m. n. tegenaan dat ze de doelen van het rekenen niet goed inzichtelijk kan maken bij de lln. Er zijn te veel doelen per les. Zij gaat komende tijd de doelen meer betekenisvol maken en deze doelen aanbieden in de hoeken. Madelon ervaart dat er nauwelijks autonomie wordt geboden tijdens de spellinglessen. In eerste instantie wil ze haar lessen rigoureus omgooien. Op advies van het expertteam autonomie gaat ze eerst bepalen wat verplicht is tijdens een goede spellingles. Als ze dit weet, gaat ze groepsgesprekken met de klas voeren om te bekijken waar de lln. dingen willen aanpassen. Ze gaat vooral keuze aanbieden op ‘Hoe wordt er geleerd? ’ Maartje gaat aan de slag met de rekendoelen en leerlijnen van het rekenen en het inzichtelijk maken voor de lln. wat ze de komende tijd gaan leren en hoe ze er nu op scoren. Dit is een voorwaarde om vervolgens meer inspraak te kunnen hebben op de groepsplannen (Van der Meer, 2016). Harm wil gaan werken met een weektaak waardoor de lln. meer inbreng krijgen in de volgorde en de tijd van de taken.

7. Corona De leraren waren net goed bevraagd en de ideeën voor de pilots waren grotendeels bedacht. Toen kwam Corona en bleek de uitvoering van de plannen onvoldoende goed uitvoerbaar. De leraar-, docentonderzoeker en directeur bespraken de stavaza en een PW-verlenging werd aangevraagd bij de schoolbestuurder. Deze aanvraag werd geakkordeerd en. . . we gaan de uitvoering van de plannen begin 2020 -2021 graag met elkaar oppakken! Vraag aan elk onderwijsteam voor de komende periode: De afgelopen periode hebben we ons onderwijs door Coronasituatie noodgedwongen op een andere manier vormgegeven. Inmiddels krijgt ons afstandsonderwijs steeds meer vorm en we horen hierover mooie verhalen. Graag willen we inventariseren wat er op dit moment middels afstandsonderwijs wordt gedaan m. b. t. autonomie. Denk hierbij bijv. aan zelf inschrijven voor instructiemomenten e. d. Wat wordt er op dit moment gedaan en wat kunnen en willen we daarvan straks behouden in ons onderwijs? Vraag aanstaande leraren voor de komende periode: • Kijk eens wat er nu gebeurt op het gebied van autonomie in je eigen groep -> waar zouden we straks mee verder kunnen? Hoe kunnen we deze ‘winst’ vertalen naar onderwijs in school? • Wat zie je en wat zou het effect kunnen zijn? • Ontwerp een voorbeeldles waar dit in terugkomt (evt. in tweetallen of in overleg met je mentor).

8. plan komend schooljaar Doordat half maart 2020 de Coronasituatie aanvang, heeft deze stap nog niet kunnen plaatsvinden. Het Klokhuis wil hun lln. leren meer hun eigen gedrag te leren sturen en hierbij wil ze autonomie-ondersteunende leraarvaardigheden inzetten en lln. meer stem en invloed geven. Komend studiejaar (2020 -2021) willen we verder werken aan het bereiken van dit doel. Dit betekent concreet dat de opbrengst in juni 2021 is dat: - Alle leraren van het Klokhuis zichtbaar hebben ontwikkeld in autonomieondersteunende leraarvaardigheden en lln. meer stem en invloed kunnen geven. - De lln. (vanaf gr. 3) zijn bij de vakken spelling, rekenen, begrijpend lezen en technisch lezen op de hoogte van de doelen van komende periode en weten hoe ze op deze vakken scoren. - Vanaf volgend schooljaar voeren we groepsgesprekken met de klas over de groepsplannen (HGW 2. 0). - De kennis, inzichten en ervaringen rondom de onderzoeken die in de klassen hebben plaatsgevonden, worden in elk geval gedeeld met elkaar en met de andere scholen van het Opleidingsnetwerk Samen Opleiden en scholen van ons bestuur. Om ons doel te bereiken kunnen we door onze geaccordeerde PW-verlenging verder aan de slag volgend schooljaar 2020 -2021!

9. PW-ervaringen aanstaande leraren Michiel Verder heb ik hier best veel van geleerd en ik vind het ook nog interessant. Ik vond het erg leerzaam om andere leraren te interviewen over hoe zij tegen autonomie aankeken en hoe het in de klas terugkwam. Ik merkte al snel dat autonomie een heel breed begrip is en dat het op heel veel manieren kan worden toegepast. Het is een manier om de lln. meer verantwoordelijkheid te geven en tegelijkertijd te motiveren. Isa filmpje Sanne Wat ik hiervan heb geleerd is dat er heel verschil zit in de lln. onderling. De ene leerling is veel meer gedreven om al zijn of haar taken te maken en of uit te voeren. Lln. hebben zeker structuur nodig maar er zijn al lln. die al een eigen planning kunnen maken. Die als het waren eigen structuur kunnen creëren. Het verschil in groep 6 en 7/8 is dat de lln. steeds meer autonomie wordt gegeven. Dit is goed te zien met de weektaak, in groep 7/8 is het een hele lijst die ze aan het einde van de week af moeten hebben ze moeten het zelf in plannen. En in groep 6 werd het nog wel gezegd van je kan nu aan je weektaak werken.

10. Literatuur Geldens, J. (2016). Omgaan met professionele identiteitsspanningen op de werkplek. Kwaliteitsreeks opleidingsscholen. Praktijk in zicht katern. Krimpen a/d IJssel: Steunpunt Opleidingsscholen PO-raad VO-raad. Hornstra, L. , Weijers, D. , Veen, I. , van der, & Peetsma, T. (2016). Motiverend lesgeven. Handleiding voor docenten. Utrecht/Amsterdam: Universiteit Utrecht, Kohnstamm Instituut en Universiteit van Amsterdam. Meer, N. , van der. (2016). Minder onderwijzen, meer leren. Handelingsgericht Werken 2. 0. Meppel: Bazalt Educatieve Uitgaven. OBS Het Klokhuis. (2016). Schoolplan OBS Het Klokhuis. Beek en Donk: OBS Het Klokhuis. Ryan, R. M. , & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68 -78. Ryan, R. M. , & Deci, E. L. (2002). Overview of self-determination theory: An organismic dialectical perspective. In E. L. Deci & R. M. Ryan (Eds. ), Handbook of self-determination research (pp. 333). Schalkers, K. (2014). Leren? Dat kan ik zelf! Maar wil je even helpen? Handvatten voor schoolteams die zelfsturend leren competenties van leerlingen willen stimuleren. Regie nemen voor je eigen leerproces. 's Hertogenbosch: KPCGroep. Verbeeck, K. , Hurk, A. van den & Loon, A. M. , van (2013). Verhogen van leerlingmotivatie door leraren. ‘s-Hertogenbosch: KPC Groep. Verbeeck, K. (2014). De rol van de leraar in het bieden van autonomie. In Ros, A. , Castelijns, J. , Loon, A. M. van & Verbeeck, K. Gemotiveerd leren en lesgeven (pp. 35 -61). Bussum: Uitgeverij Coutinho.

-van Peel tot Maas en Dommel tot Aa- Contactgegevens Bij vragen en/of behoefte aan meer informatie kunt u kijken op de website Samen Opleiden https: //www. samenopleiden. nl/blz/downloads. html en/of kunt u contact opnemen met: Leraaronderzoeker OBS Het Klokhuis: Maartje Hubertus-Koole maartje@obshetklokhuis. nl Docentonderzoeker Hogeschool de Kempel: Jeannette Geldens j. geldens@kempel. nl