Tuzuvchi NDPI Tabiatshunoslik fakulteti Kimyo va ekologiya kafedrasi
Tuzuvchi: NDPI Tabiatshunoslik fakulteti Kimyo va ekologiya kafedrasi katta o’qituvchisi Xo’jayeva S. J. ning Anorganik kimyo fanidan tayyorlagan dars taqdimoti
ISHQORIY METALLAR • • • UMUMIY XOSSALARI TABIATDA TARQALISHI OLINISHI FIZIK XOSSALARI KIMYOVIY XOSSALARI ISHLATILISHI
UMUMIY XOSSALARI • Ishqoriy metallarga litiy , natriy , kaliy , sizey, va fransiy elementlari kuradi. • Li yunoncha letxos tosh degan manoni buldiradi Deve tomonidan 1818 -yil ajratib olingan bolib • Na Arabcha sodeum sirka bilan qo’shilib qaynab ketuvchi manosini bildirdi • Ka Arabcha Alkaliy ishqor yemiruvchi manosini beradi • Rb Lotincha Rubedus qizil degan manoni bildiradi 1861 -yil Bunsen , Kipxrof aniqlaganlar • Cs Lotincha saesius ko’k rang manosini beradi. 1860 –yili Kipxrof aniqlagan • Fr Lotincha fransiya – Frarsiya ( 1939 y Pere ajratib olgan )
Tabiatda tarqalishi • Li tabiatda faqat birikmalar – • Li. Al(Si. O 3)2, Li. Al(PO 4)F • Na birikmalar: Na. Cl, • Na 2 SO 4*10 H 2 O, Na 3 Al. F 6, Na. NO 3, Na 2 B 4 * 10 H 2 O • K tabiatda tarqalgan birikmalari-KCl, Na. Cl * KCl, KCl*Mg. Cl 2 * 6 H 2 O, KCl*Mg. SO 4 * 3 H 2 O
• • • • 2 Li. Cl=2 Li+Cl 2 2 KCl=2 K+Cl 2 2 Na. Cl=2 Na+Cl 2 2 Cs. Cl=2 Cs+Cl 2 2 Rb. Cl=Rb+Cl 2 2 KBr=2 K+Br 2 2 KJ=2 K+J 2 2 Na. Br=2 Na+Br 2 2 Na. J=2 Na+J 2 2 Li. H=2 Li+H 2 2 KH=2 K+H 2 2 Na. H=2 Na+H 2 2 KH=2 K+H 2 Olinishi
• Li metali asosan atom energetikasida treti olishda • 6 1 3 4 Li+ 0 n- 1 H + 2 He • va atom reaktorlarida issiqlik tashuvchi sifatida ishlariladi • Na. Cl – Oziq –ovqat sanoatida, asosuy xomashyo sifatida Na. OH, Na , HCl olishda keng qo’llanoladi. Na. NO 3 O’g’it sifatida, portlovchi moddalar olishda ishlatiladi. • Kaliy ioni ko’pchilik o’simliklar uchun zarur mikroelementdir • 3 Ishlatilishi
KIMYOVIY XOSSALARI. • • • 2 Li+2 H 2 O=2 Li. OH+H 2 Li 2 O+H 2 O=2 Li. OH Li 2 O+CO 2=Li. CO 3 3 Li 2 O+Al 2 O 3=2 Li 3 Al. O 3 2 Na+O 2=Na 2 O 2 2 Na+2 H 2 O=2 Na. OH+H 2 O+CO 2=Na. HCO 3*H 2 O Na 2 CO 3+Ca(OH)2=Ca. CO 3+2 Na. OH+Si. O 2=Na 2 Si. O 3+H 2 O Na. Cl+NH 4 HCO 3=Na. HCO 3+NH 4 Cl Na. HCO 3=H 2 O+CO 2 Na 2 CO 3=Na 2 O+CO 2
FIZIK XOSSALARI • Litiy –oq yaltiroq, yumshoq, eng yengil metall. • Li 2 O- oq rangli gidroskopik modda. • Li. OH-oq kristal, juda gidroskopik modda. • Natriy- oqish, kumushsimon, yaltiroq metall. juda aktiv, havoda (odatda kero sin ostida, shisha idishlar- da saqlanadi) oson oksidlanadi. • Na. OH-oq kiristal, o’ta gidroskopik modda • Na. Cl-oq kubsimon, kristall modda.
FIZIK XOSSALARI • Kaliy-oq kumushsimon metall, yumshoq, pichoq bilan kesiladi • K 2 O-oq modda, suvda yaxshi eriydi, gigroskopik, kuchli asosli oksid. • KOH-oq gigroskopik modda suvda yaxshi eriydi. • K 2 CO 3 -o’ziga suvni yutish qobilyatiga ega modda.
- Slides: 9