Svojstva i ponaanje materijala Mehaniki pritisci posue za

Svojstva i ponašanje materijala

Mehanički pritisci • - posuđe za transport, skladištenje i kuvanje • Izloženost rizicima • Otpornost na mehaničke pritiske – Tenzioni pritisak (vučna sila) – Kompresija (jaka sila pod pravim uglom) – sposobnost materijala da izdrži veliko opterećenje – Torzioni – delovanje sila u različitim pravcima – Udar (impact stress) – otpornost na udar - otpornost na pritiske koji izazivaju lomljenje – Otpornost na abraziju (temperatura pečenja, primese i tretman površina)

Termički pritisci • U 2 situacije • Širenje faza tokom zagrevanja i skupljanje tokom hlađenja; posledica – stvaranje različitih pritisaka na različitim delovima posude • Termički šok – ekstremni termički pritisak izazvan naglim i velikim porastom ili padom temperature • Nastaju neujednačenim širenjem i skupljanjem spoljnih i unutrašnjih površina pod uticajem nagle promene temperature na jednoj od površina

Karakteristike ponašanja • …su sposobnost nekog artefakta da učestvuje u različitim interakcijama – upotrebljavaju ih ljudi, ali ponekad dolaze i u međusobni kontakt • Zavise od formalnih osobina

Propustljivost (permeability) • Cirkulacija gasova i tečnosti kroz porozne zidove, od unutrašnje površine ka spoljnoj i obrnuto • Smanjenje propustljivosti – premaz ili glačanje

Termička provodljivost (thermal conductivity) • Sposobnost keramike da pod određenim rastom temperature provodi toplotu • Loš rovodnik – porozna keramika i ona raznorodnog faznog sastava • Dobre i loše strane: loša provodljivost – veća otpornost na termički šok – dobar izolator – Visoka provodljivost – brže zagrevanje sadržaja i istovremeno usporenje hlađenja • Zavisi od: sastava i mikrostukture; veličina i oblik pora; zatvorene pore – smanjenje provodljivosti

Otpornost na termički šok • Maksimalna temperaturna promena koju keramika može da izdrži a da ne dođe do pucanja i deformacija • Zavisi od: mikrostrukture, oblika, debljine zida, fakture i tretmana površina

Sposobnost zagrevanja (heating effectiveness) • Slična provodljivosti; mera količne toplote koja se prenosti u jedinici vremena • Sposobnost zidova posude da provode toplotu ili sposobnost zidova da zagrevaju sadržaj posude • Na nju negativno utiču: velika poroznost i propustljivost – Zasićenje pora posle dugotrajne upotrebe – povećanje sposobnosti zagrevanja

Sposobnost hlađenja (cooling effectiveness) • Suprotna prethodnoj • Isparavanjem vode kroz porozne zidove dolazi do sniženja temperature - hlađenja

Formalne osobine posuda

Formalne osobine (formal properties) • Sve osobine keramičkih posuda koje utiču na karakteristike ponašanja • Atributi važni u svakoj statističkoj analizi keramike, koje arheolog može da opiše i obradi: – Debljina zida – Faktura – Tretman površina – Dekoracija – Morfologija posude

Debljina zida • Utiče na fizičke i mehaničke osobine i karakteristike ponašanja • Sa povećanjem debljine zida – povećanje čvrstoće, veća otpornost na udar • Termičke osobine: – Tanki zidovi – veća termička provodljivost i povećana sposobnost zagrevanja i hlađenja i otpornost na termički šok – Zašto su posude za kuvanje debelih, a ne tanikh zidova?

Faktura • uticaj primesa na karakteristike ponašanja – funkcionalni aspekt • Braun – primese su materijal koji se dodaje kako bi se uticalo na karakteristike ponašanja posude u toku njene upotrebe • Uticaj granulacije čestica primesa na termičke osobine keramike: – Fina ima veću otpornost na termički šok – Gruba ima veću otpornost na termički šok • Uticaj na mehaničke osobine: – Gruba – veća otpornost na abraziju, ali manja otpornost na udar

Mineralne primese • Opošćivači • Isto širenje i skupljanje kao i osnovna sirovina –da bi se izbeglo pucanje; – Šamot, kalvit, feldspati – Kvarc – veći koeficijent toplotnog širenja – dobro ili loše? – Školjke – povećava se otpornost na termički šok i udar

Organske primese • Prednost – poroznost – elastičnija posuda, i veća otpornost na mehaničke pritiske? Veća sposobnost zagrevanja? • Poređenje sa mineralnim primesama

Tretman površina • • • Gruba, priglačana, polirana Faktura – obrada površina Šta je gruba površina? Ogrubljena površina Tretmani površina, tehnika izrade i funkcija

Tretmani površina i karakteristike ponašanja • Poroznost • Prenosivost (portability) • Termički pritisci – neusaglašenost – Eksperimenti – premaz smanjuje termički šok? Povećava sposobnost zagrevanja? • Gruba površina – bolja sposobnost zagrevanja? – Dobra sposobnost hlađenja – sprečava da sadržaj iskipi • Otpornot na abraziju • Veća propustljivost i poroznost – veća otpornost na termičke pritiske, ali manja otpornost na mehaničke: premaz nije dobar za termičku obradu

Dekoracija • Reljefne površine • barbotin