STANISAW WYSPIASKI LEONARDO DA VINCI XX WIEKU Wyk

STANISŁAW WYSPIAŃSKI -LEONARDO DA VINCI XX WIEKU Wyk. Klaudia Michalczyk

STANISŁAW WYSPIAŃSKI Stanisław Wyspiański (1869– 1907) należy do najwybitniejszych polskich artystów. Był malarzem, rysownikiem, grafikiem, poetą, dramatopisarzem, scenografem, reformatorem teatru, architektem. Wyspiański poświęcił życie na poszukiwanie środków zdolnych zobrazować jego twórczą energię. Złożony i różnorodny dorobek artysty stanowi fundament sztuki XX wieku. Jako niespokojny eksperymentator i bezkompromisowy twórca wyprzedzał wyobraźnią swoje czasy.

BIOGRAFIA Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Jego rodzicami byli Franciszek i Maria. Po śmierci matki wychowywał się u wujostwa Stańkiewiczów, którzy bardzo go kochali i roztaczali nad nim opiekę. Edukację rozpoczął w gimnazjum św. Anny w Krakowie. Od 1887 roku Wyspiański uczył się na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego uczęszczając na wykłady z historii i literatury. Rozpoczął również studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był Jan Matejko. Od 1890 roku wybrał się w podróż do Włoch, Szwajcarii, Francji, Niemiec i Pragi. Zainspirowany tragedią antyczną i dramatami Szekspira zaczął pisać własne utwory w tym gatunku. Powstała w tym okresie między innymi „Królowa Polskiej Korony”.

W sierpniu 1894 roku zamieszkał na stałe w Krakowie. Pod koniec XIX wieku otrzymał Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z kopcem Kościuszki. Rozpoczął także współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie oraz towarzystwem „Sztuka”. W 1898 roku został kierownikiem artystycznego tygodnika „Życie”. Rozgłos Wyspiańskiemu przyniósł dopiero dramat „Warszawianki”. W 1899 roku wydane zostały dramaty „Protesilas i Laodamia”, „Klątwa”, a rok później „Legion”. W 1900 roku odbył się ślub Wyspiańskiego z chłopką Teodorą Teofilą Pytko. W listopadzie 1900 roku wziął udział w weselu przyjaciela, Lucjana Rydla w Bronowicach. Wydarzenie to stało się inspiracją do napisania „Wesela”. W roku 1906 Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Artysta zmarł 28 listopada 1907 roku na kiłę. Jego ciało pochowano w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

KRAKÓW Kopiec Kościuszki, Barbakan, Brama Floriańska, Planty… To miejsca w Krakowie, które często malował Stanisław Wyspiański. Dlatego, aby poznać i zrozumieć jego sztukę, warto odwiedzić Kraków i zobaczyć miejsca, gdzie bywał, mieszkał i tworzył. Podróż śladami malarza najlepiej zacząć od ulicy Krupniczej 14 (obecnie Krupnicza 26). To właśnie tutaj 15 stycznia 1869 roku przyszedł na świat Stanisław Wyspiański jako pierwsze dziecko Marii z Rogowskich i Franciszka Wyspiańskiego. Zanim rodzice artysty poznali się, Maria była

Gdy mały Staś miał 4 lata, rodzina musiała się przeprowadzić. Rogowscy borykali się z problemami finansowymi i kamienica przy ulicy Krupniczej została sprzedana. Budynek gruntownie przebudowano. W 1932 roku nowym właścicielem kamienicy został Józef Mehoffer. Obecnie znajduje się tam jego muzeum. Natomiast Wyspiańscy zamieszkali wtedy w tzw. Domu Długosza przy ulicy Kanonicznej 13 (teraz jest tam rektorat Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II). Nazwano go tak na cześć znanego lokatora Jana Długosza, który mieszkał pod tym adresem w XV wieku. Dom znajduje się niedaleko Wawelu. Stanisław razem z młodszym bratem często chodzili nad Wisłę zbierać polne kwiaty. W nowym miejscu udało się też urządzić pracownię dla Franciszka Wyspiańskiego (przerobiono w tym celu stajnię i wozownię). Po śmierci młodszego syna w 1875 oraz stracie

Stanisław Wyspiański uczył się gimnazjum św. Anny (obecnie jest to I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego). Już wtedy wyróżniał go niezwykły talent malarski. Często chodził do Muzeum Narodowego w Sukiennicach, aby szkicować wystawiane tam portrety historyczne. Pozostawał wówczas pod dużym wpływem Jana Matejki. W 1884 rozpoczął naukę rysunku na Akademii Sztuk Pięknych (pl. Matejki 13) jako słuchacz nadzwyczajny. Oficjalnie studentem został kilka lat później. Do Akademii wrócił po latach jako wykładowca w katedrze malarstwa religijnego i dekoracyjnego. Niedaleko szkoły

DZIEŁA Do dramatów Wyspiańskiego należy zaliczyć przede wszystkim: Meleager Warszawianka Klątwa Sędziowie Wesele Legion Bolesław Śmiały Skałka Zygmunt August Akropolis Powrót Odysa Kwiaty nocą

10 CIEKAWOSTEK Alergik W Paryżu zatruł się farbami olejnymi. Okazało się, że jest uczulony na biel cynkową. To spowodowało, że porzuca oleje, a chętnie sięga po pastel lub ołówek. Niestety też alergia spowodowała, że kuracja rtęcią stosowana wówczas na syfilis, w jego przypadku nie zdała egzaminu. Samozwańczy Dzwonnik Dzwonieniem Dzwonem Zygmunta to przywilej wąskiej grupy wybranych. Natomiast trzynastoletni Staś marzył, aby Zygmunt zadzwonił specjalnie dla niego. Pewnego razu postanowił spróbować swoich sił i wraz z trzema kolegami rozkołysali Zygmunta. Od kardynała Dunajewskiego zamiast bury usłyszał: „Stasiu, na to trzeba sobie zasłużyć!”. Trudny przyjaciel Z Józefem Mehofferem, Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim poznał się jeszcze w Szkole Podstawowej. Szybko stworzyli mimo odmiennych temperamentów zgrany, nierozłączny tandem. W 1883 roku do paczki dołączył Lucjan Rydel. Ileż listów Wyspiański rozpocznie od słów „Kochany Lucku!”. Niestety z czasem na przyjaźni pojawiły się rysy i pęknięcia. . Miłośnik teatru Na pierwsze przedstawienia teatralne chodził z wujostwem. Bywało, że po kilka razy na tę samą sztukę. Później w towarzystwie przyjaciół. W czasie studiów paryskich każdy wieczór przeznaczał na wizytę w teatrze, mim kłopotów finansowych. Jako dramaturg na scenie krakowskiej zadebiutował Warszawianką. Napisał w sumie 18 dramatów, natomiast sławę, uznanie i nieśmiertelność przyniosło mu Wesele. Wawel U stóp Wawelu miała ojciec pracownię, wielką izbę białą, wysklepioną. . . Największa miłość Wyspiańskiego, i zarazem największa, najdotkliwsza porażka. O

Tużurek Ulubiony strój Wyspiańskiego, noszony każdego dnia, bez względu na okoliczności. Długi, w ciemnym kolorze z mnóstwem drobnych guzików. Właśnie nerwowe zapinanie guzików czarnego tużurka było sygnałem jego niezadowolenia, rozdrażnienia, skrajnych emocji. Samotnik Jak nikt inny potrafił trzymać dystans i stronić od otoczenia. W Jamie Michalika siadał z dala od gości, tyłem do sali, aby nikt mu nie przeszkadzał zbędnymi dyskusjami. Już kiedy wynajmował pracownię przy pl. Mariackim unikał nieproszonych gości. Natomiast w Szafirowej Pracowni powiesi na drzwiach tabliczkę: „Tu mieszka Stanisław Wyspiański, prosi, aby mu nie przeszkadzać” Radny W maju 1905 roku został wybrany do Rady Miasta. Działał w sekcji szkolnej, archiwalnej. Był pilnym radnym, nie opuścił żadnego posiedzenia. Jako członek sekcji szkolnej wizytował szkoły miejskie, a także głosił wniosek, by we wszystkich szkołach średnich i ludowych raz w miesiącu dyżurował lekarz. Gówniarz z żółtą brodą Był trudnym człowiekiem i miał trudne relacje z otoczeniem. Józef Chełmoński zachwycony projektem witraża Kazimierz Wielki chciał serdecznie pogratulować Wyspiańskiemu. Wówczas artysta odsunął się i wycedził „Cieszę się, że znalazłem uznanie w pańskich oczach”. Stanisławski, który był świadkiem tej sytuacji, westchnął: „no, gówniarz z żółtą brodą”. Rodzina Teofilę Teodorę Pytkównę poznał prawdopodobnie w domu swojej ciotki.

LEONARDO DA VINCI Leonardo da Vinci zwykle kojarzy się z wybitnym malarzem, którego obrazy zna cały świat. Warto wiedzieć, że da Vinci to więcej niż malarz. Leonardo – wegetarianin tak zatroskany o los zwierząt, że specjalnie kupował trzymane w klatach zwierzęta, aby je od razu uwolnić. Ponadto wizjonerski wynalazca i projektant prototypu kombajnu, koparki, helikoptera, czołgu miotającego kamienie, różnego typu maszyn hydraulicznych oraz lotni. Uważa się go też za ojca soczewek kontaktowych, które opisał dokładnie już w roku 1508. Można tylko żałować, że niektóre jego genialne pomysły pozostały przez kilkaset lat wyłącznie w sferze

BIOGRAFIA Leonardo, urodzony 15 kwietnia 1452 roku w małej wiosce toskańskiej Anchiano, był nieślubnym synem florenckiego prawnika i ten fakt blokował mu możliwość kształcenia się na uniwersytecie. Na wykształcenie akademickie liczyć zatem nie mógł, ale już na swoją inteligencję jak najbardziej, a ta była naprawdę nieprzeciętna. Da Vinci był samoukiem, człowiekiem wielu talentów. Przez pierwsze pięć lat swojego życia przebywał w domu swojej matki, a później zamieszkał w domu ojca w miasteczku Vinci. Tak, da Vinci nie jest nazwiskiem we współczesnym rozumieniu, ale oznacza jedynie tyle, że Leonardo pochodzi z miasta Vinci. Mimo że mieszkał z ojcem, to de facto zajmował się nim stryj Francesco, który przekazał małemu Leonardowi miłość do świata przyrody i natury. Jednak to właśnie ojciec odkrył u swojego syna wyjątkowe zdolności rysunkowe. Dlatego posłał go do pracowni znanego malarza i rzeźbiarza florenckiego Veroccia, gdzie Leonardo spędził kilka lat, a przede wszystkim poznał podstawy malarstwa i złotnictwa.

Już w wieku 20 lat został wpisany do ksiąg cechowych, więc miał prawo do przyjmowania samodzielnych zleceń. Przez 10 lat przebywał we Florencji, ale zraził tam do siebie wielu ludzi. Wynikało to ze specyficznego podejścia do pracy. Leonardo przyjmował zamówienia, jednak z ich kończeniem miał już problem. Oczywiście to nie kwestia braku zdolności, ale wyjątkowego perfekcjonizmu – ten genialny artysta potrafił przez długie miesiące przygotowywać się do namalowania jednego obrazu. W tym czasie szukał np. modeli albo zastanawiał się nad pozami konkretnych postaci. W efekcie klienci rezygnowali z jego usług. W 1482 roku Leonardo da Vinci osiadł na 18 lat w Mediolanie. Został tam nadwornym malarzem i inżynierem Ludwika Sforzy. Organizował też wspaniałe przyjęcia na dworze księcia. Opuścił Mediolan po zajęciu miasta przez Francuzów. Na jakiś czas wrócił do Florencji, przebywał też w Wenecji i w wielu innych miastach włoskich. Do Mediolanu zawitał ponownie w 1506 roku, gdzie spędził 7 lat. Pod koniec życia zamieszkał w posiadłości Cloux zlokalizowanej niedaleko rezydencji królewskiej w zamku Amboise i tam też zmarł 2 maja

DZIEŁA Obrazy 1472 -74 – Zwiastowanie 1472 -76 - Chrzest Chrystusa ok. 1473 - Tobiasz i anioł 1475 -76 - Madonna z goździkiem 1476 -78 - Portret Ginevry Benci ok. 1479 -80 - Madonna Benois ok. 1479 -81 - Pokłon Trzech Króli ok. 1480 - Święty Hieronim na pustyni 1483 -90 - Madonna w grocie (Madonna wśród skał) - I wersja Rysunki ok. 1472 - Antyczny wojownik 1473 – Pejzaż 1478 - Dziecko bawiące się z kotem 1478 - Studium draperii siedzącej postaci 1479 - Młoda kobieta z jednorożcem 1480 -81 - Studium postaci i Notatki, szkice 1478 -1518 - Kodeks Atlanticus Gigantyczna kusza 1478 -1518 - Kodeks Atlanticus - Maszyna do kopania kanałów 1478 -1518 - Kodeks Atlanticus - Studium nacisku na łuki ok. 1487 -90 - Kodeks Trivulziów - Lista z portretem z profilu 1488 -90 - Manuskrypt paryski B Maszyna latająca Rzeźba 1510 s - Popiersie Flory (Rzeźba szkoły Leonarda da Vinci) 1516 -1519 - Posąg konny (detal) 1516 -1519 - Posąg konny (przód)

Mona Lisa Jan Chrzciciel Więta Anna Samotrzecia Madonna Benois

10 CIEKAWOSTEK Leonardo da Vinci. Przystojniak Nie zachował się żaden potwierdzony wizerunek artysty ani dokładny opis jego wyglądu. W czasach, gdy Leonardo tworzył, popularne było stwierdzenie: „każdy malarz maluje siebie”, przypisywane Kosmie Medyceuszowi. Leonardo uważał to zdanie za zupełny truizm pisząc: „Znałem bowiem takich, którzy we wszystkich swych postaciach portretowali jakoby siebie samych i w postaciach takich widzi się ruchy i gesty ich twórcy” 1. Uczeni spierają się czy któraś postać z fresku Ostatnia wieczerza nie jest ukrytym autoportretem. Spekuluje się też, że artysta, wbrew temu co pisał, stworzył swój autoportret, ale na przestrzeni wieków on zaginął. Leonardo da Vinci. Eksperymentator Zły stan fresku Ostatnia wieczerza to rezultat wyłącznie działań artysty. Leonardo przyjmując zlecenie stworzenia fresku w jadalni klasztoru dominikanów przy kościele Santa Maria delle Grazie w Mediolanie od Ludovico Sforzy nie miał żadnego doświadczenia w tworzeniu fresków. A jest to dość specyficzna technika, której nazwa pochodzi od włoskiego słowa „fresco” co oznacza „świeży”. Polega na malowaniu na świeżo nałożonym tynku pigmentami odpornymi na alkaliczne działanie wapna. W praktyce kamieniarz codziennie rano nakłada świeżą warstwę tynku tylko na takim obszarze jaki artysta jest w ciągu dnia w stanie pomalować. Leonardo da Vinci. Wegetarianin Leonardo był wegetarianinem. Jedzenie mięsa budziło w nim duży wstręt, w swoich pismach odnosząc się do kiełbasy pisał: „Och, jakie to obrzydliwe widzieć język jednego zwierzęcia w jelitach drugiego” 3, a dalej: „Tworzywem naszego życia jest śmierć innych” 4. Co ciekawe, jednak na listach zakupów do jego warsztatu znajduje się mięso, które było przeznaczone dla jego czeladników. Oznaczałoby to, że Leonardo samemu nie jadając mięsa nie zmuszał do tych samych praktyk nikogo w swoim otoczeniu. Leonardo da Vinci. Obrońca zwierząt Leonardo sprzeciwiał się też złemu traktowaniu zwierząt. Krwawe polowania połączone z wymyślnymi sposobami polowania na zwierzęta były z XV-wiecznych Włoszech na porządku dziennym. Leonardo odmawiał uczestniczenia w tych praktykach i zdecydowanie je potępiał. Giorgio Vasari przytacza anegdotę o tym jak artysta kupował ptaki w klatkach na targach po to tylko aby je wypuszczać, przywracając im tym samym wolność 5. Leonardo da Vinci. Obserwator Artysta wszystkie swoje pomysły, idee, plany, projekty,

Leonardo da Vinci. Mańkut Leworęczność artysty. Widzimy to w jego rysunkach gdy zacieniał części ich obszary prowadząc kreski od dolnego prawego rogu do górnego lewego, podczas gdy inni artyści praworęczni prowadzili te same kreski z lewego dolnego rogu do prawego górnego. Leonardo da Vinci. Inicjator Leonardo słynął z przyjmowania zleceń, przedłużania prac ponad ustalony termin i porzucania pracy w połowie. Dobrym przykładem jest malowanie fresku Ostatniej wieczerzy co zajęło mu ponad 3 lata, podczas gdy inny artysta malujący fresk na ścianie naprzeciwko wykonał swoją pracę w kilka miesięcy. Podobna sytuacja dotyczy obrazu Bitwa pod Anghiari, który to został zlecony do zrobienia do Sali Rady w Pałacu Vecchio we Florencji. Leonardo da Vinci. Designer W powszechnej opinii Leonardo da Vinci był malarzem. On uważał się w większej część za inżyniera niż malarza. Szukając mecenasa i pisząc list do Ludovica Sforzy rozpisywał się o swoich umiejętnościach konstruktora maszyn wojennych. Tworzył projekty maszyn latających. Wszystkie one pozostały jednak niezrealizowane. A sam artysta był angażowany przede wszystkim jak producent teatralny i specjalista od efektów specjalnych. Leonardo bowiem , na dworze był „mistrzem wszelkiej wytworności, a przede wszystkim zabaw teatralnych” 7. Leonardo da Vinci. Marzyciel „Powiedz czy kiedykolwiek czegoś dokonałem” bazgrolił Leonardo w swoich notatnikach. Leonardo uważał siebie za nieudacznika. Był przekonany o swoich rozlicznych talentach, ale cały czas miał poczucie, że nie zostawił po sobie nic zaświadczającego o jego