Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Kpnie Depresja kryzys suicydalny

Poradnia Psychologiczno. Pedagogiczna w Kępnie Depresja, kryzys suicydalny, samookaleczenia u dzieci i młodzieży Opracowanie: mgr Anna Kłobuch

Obraz kliniczny depresji – kryteria diagnostyczne wg DSM - 5 Przez 2 tygodnie lub dłużej występowanie 5 lub więcej spośród wymienionych objawów, co stanowi istotną zmianę w stosunku do wcześniejszego funkcjonowania. Objawy są przyczyną klinicznie istotnego cierpienia lub upośledzenia w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach funkcjonowania. Obniżony nastrój występuje przez większą część dnia i niemal codziennie (u dzieci lub młodzieży zamiast nastroju obniżonego może występować nastrój drażliwy).

Objawy: 1. Wyraźnie mniejsze zainteresowanie i satysfakcja z niemal wszystkich aktywności. 2. Zmniejszenie masy ciała pomimo braku stosowania diet albo zwiększenie masy ciała (zmiany wyniosły więcej niż 5% masy ciała w ciągu miesiąca) lub zmniejszenie się lub zwiększenie się apetytu obecne niemal codziennie. 3. Bezsenność lub wzmożona senność niemal codziennie. 4. Pobudzenie psychoruchowe lub spowolnienie występujące niemal codziennie (które jest zauważalne dla otoczenia, a nie stanowi jedynie subiektywnego poczucia pacjenta).

Objawy c. d. 5. Męczliwość lub utrata energii obecne niemal codziennie. 6. Niskie poczucie własnej wartości lub nadmierne, nieadekwatne poczucie winy (może mieć charakter urojeniowy) obecne niemal codziennie. 7. Zmniejszona zdolność koncentracji lub brak decyzyjności obecne niemal codziennie. 8. Nawracające myśli o śmierci (lecz nie sprowadzające się tylko do lęku przed umieraniem), nawracające myśli samobójcze bez sprecyzowanego planu samobójczego lub z planem samobójczym lub próby samobójcze.

Depresja dziecięca? ? ? Nie istnieje taka jednostka chorobowa jak „depresja dziecięca”, dlatego u wielu dzieci nie stawia się diagnozy. Są jednak podstawy, by przypuszczać, że depresja dotyka nawet co trzeciego nastolatka. Depresja u dzieci, podobnie jak u dorosłych, wiąże się z długotrwałym obniżeniem nastroju. W przeciwieństwie do dorosłych, u dzieci mogą nasilić się nietypowe dla depresji objawy: zachowania agresywne, destrukcyjne, autodestrukcyjne (np. samookaleczenia), i buntownicze, a także wzrasta drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i trudności z zapamiętywaniem, objawy somatyczne. Takie objawy nie mieszczą się w ramach klasyfikacji dotyczącej depresji.

Trudności w anamnezie: Zdarza się, że u dzieci cierpiących na depresję stwierdza się zaburzenia zachowania lub nadpobudliwość psychoruchową, ADHD. Objawy chorobowe zależą od wieku dziecka i etapu jego rozwoju. U nastolatków najczęściej obserwuje się zmiany zachowania, u maluchów – objawy somatyczne. U młodszych dzieci diagnoza jest trudniejsza, ponieważ nie potrafią one powiedzieć, co im dolega i dlaczego źle się czują. Depresja może przebiegać u nich nietypowo. Mogą cofać się w rozwoju, przestać mówić, zacząć się moczyć. Ponadto pojawiają się objawy, które są charakterystyczne dla innych chorób, w tym zwykłego przeziębienia, np. bóle głowy, brzucha, biegunki, duszności. Wszystkie pozostałe objawy depresji – są takie same jak u dorosłych osób.

Samookaleczenia – zachowania autodestrukcyjne Autodestrukcją nazywamy zachowania agresywne, niekorzystne, bezpośrednio lub pośrednio zagrażające zdrowiu lub życiu. To działania i zachowania mające na celu spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody, agresywność kierowana do wewnątrz. Nie ma dla niego kryteriów diagnostycznych. Zamierzone samouszkodzenia bez intencji śmierci mogą występować niezależnie od zaburzeń osobowości, np. u osób z zaburzeniami depresyjnymi albo u osób bez zaburzeń psychicznych. Rozróżniamy autoagresję werbalną (zaniżanie samooceny, własnej wartości, krytykę siebie i swojego zachowania) i niewerbalną (samookaleczenie, tzw. agresja jawna).

Samouszkodzenia To wszelkie działania bez skutku śmiertelnego, w celu wyrządzenia sobie natychmiastowej szkody bez zamiaru samobójczego. To akt polegający na celowym zadawaniu bólu i/lub ran swemu ciału, pozbawiony intencji samobójczej. Często definiowane jest jako samobójcze, co prowadzi do źle zaplanowanych interwencji. Uwaga! Inna musi być pomoc, gdy nastolatek stosuje samookaleczenie jako sposób regulacji emocji, bez intencji samobójczych i bez odczuwania pragnienia śmierci a inna gdy pojawią się myśli samobójcze.

Cele samouszkodzenia Zasadniczym celem samouszkodzenia jest zmniejszenie dyskomfortu psychicznego i/lub zakomunikowanie o nim. Obejmuje te formy autodestrukcji, które prowadzą do niewielkich uszkodzeń fizycznych, stanowią nikłe zagrożenie życia lub wcale mu nie zagrażają. Akt autoagresji przynosi natychmiastową ulgę i uspokojenie, przez co szczególnie w przypadku młodzieży niesie duże ryzyko uzależnienia

Funkcje samookaleczenia Relacje (komunikowanie, wpływ, karanie, szantaż, wołanie o pomoc). Ja (chęć uzyskania poczucia kontroli i wpływu). Radzenie sobie (reedukacja lęku, gniewu, cierpienia). Wydarzenia traumatyczne. Wymierzanie kary i bycie ofiarą (uwolnienie od poczucia winy, poprzez samokaranie). • Katharsis (gdy osoba czuje się brudna, zła, skażona, dochodzi do samooczyszczenia i ma to wymiar symboliczny, jak i dosłowny – obserwowanie spływającej krwi, jako obmycia ciała, wymioty w bulimii). • Wstyd (oczekiwanie na pogardę i odrzucenie z wielu powodów. Chęć pozbycia się tego uczucia może prowadzić do samookaleczeń lub zachowań samobójczych. To z kolei przynosi dawkę wstydu i nasila problem. • • •

Grupy samouszkodzeń 1. Stereotypowe (związane z autyzmem, upośledzeniem umysłowym, w psychozach). 2. Poważne (pod wpływem urojeń, substancji psychoaktywnych, np. obcięcie części ciała, kastracja). 3. Natrętne (związane z natręctwami lub trichotillomanią). 4. Impulsywne (najbardziej znane i popularne, jak cięcie, nakłuwanie skóry – związane z traumami, zaburzeniami jedzenia, zaburzeniami osobowości, regulujące afekt).

Przyczyny większej podatności młodych ludzi na samouszkodzenia 1. Dorastanie w rodzinach, w których dochodzi do przemocy i które nie zapewniają dostatecznej opieki i wsparcia (przemoc fizyczna i psychiczna). 2. Zmaganie się z własną seksualnością albo doświadczanie przemocy ze strony rówieśników w tym kontekście. 3. Kwestie niezależności i separacji/indywiduacji. Jako nieodparta pokusa, sposób na osiągnięcie poczucia kontroli w życiu, a ponadto jako metoda dochodzenia swej niezależności i tożsamości. 4. Zastępuje poczucie kontroli. Odgrywa rolę w zaznaczaniu przynależności bądź zdobywaniu wyższego statusu w określonych grupach rówieśniczych.

c. d. 5. Zmniejszenie dyskomfortu psychicznego i zakomunikowanie o nim. 6. Kwestie związane z postrzeganiem własnego ciała – szczególnie negatywny do niego stosunek.

Różnice między samouszkodzeniem a próbą samobójczą Do kryzysu samobójczego doprowadza ciągły, nieznośny do wytrzymania ból psychiczny. Cierpienie osoby przejawiającej tendencje samobójcze jest tak głębokie, ogromnie rozdzierające, że nie można z nim żyć, więc chce się go wreszcie zakończyć definitywnie. Samouszkodzeniom towarzyszy inny rodzaj cierpienia. Ból jest silny i trudny do zniesienia, nigdy jednak nie dochodzi do poziomu typowego dla kryzysu samobójczego. Przychodzi okresowo, z przerwami, nie jest niezmienny i stale obecny. Samouszkodzenie jako takie stanowi metodę przerwania i zmniejszenia cierpienia, dlatego, że jest ono okresowe, a nie wszechogarniające. Samouszkodzenie daje poczucie kontroli, które jest zaprzeczeniem poczucia braku nadziei.

Samobójstwo To intencjonalne odebranie sobie życia. Celowe zachowanie destrukcyjne, które prowadzi do śmierci biologicznej. Występuje w niej rozróżnienie ze względu na charakter aktu: gwałtowny ( np. samobójstwo przez powieszenie się) lub stopniowy (np. samobójstwo przez zagłodzenie się). Samobójstwem nie można określić wyłącznie pojedynczej decyzji. Jest to proces, zbór myśli i wydarzeń wzajemnie ze sobą powiązanych, które niekiedy mogą trwać miesiącami, a nawet latami. Jest to zdarzenie wynikające zarówno z indywidualnej charakterystyki osoby, ale także wielu czynników społecznych. Samobójstwo definiuje wieloaspektowość. Jest ono wielopłaszczyznowe.

Kryzys presuicydalny wg Ringela porzedzają: 1. Zawężenie sytuacyjne: nie widzi rozwiązania dla swego trudnego położenia. 2. Zawężenie dynamiczne: doświadcza sił, które pchają ją do samobójstwa (brak rozwiązania, dystansu). 3. Zawężenie stosunków społecznych: izolacja. 4. Zawężenie świata wartości: brak poczucia wartości, zainteresowań, hobby. 5. Napięcie i agresja: brak możliwości odreagowania agresji. 6. Fantazje samobójcze: osoba zaczyna fantazjować na temat swojej śmierci – narastające i natrętne fantazje.

W kryzysie presuicydalnym należy zwrócić uwagę na: • Wypowiedzi bezpośrednie dotyczące samobójstwa, typu: „chciałbym umrzeć”, „trzeba skończyć z wszystkim” i pośrednie „nikogo nie interesuję”, „moje życie jest nieważne”; • Pojawienie się fantazji, w których samobójstwo jest postrzegane jako korzystne i pożądane rozwiązanie „gdybym umarł wreszcie wszystko by się skończyło”; • Narastającą agresję i napięcie, najpierw powstrzymywane a później zwrócone przeciwko sobie – autoagresja; • Wycofanie społeczne, osamotnienie, poczucie odrzucenia, wycofanie z kontaktów interpersonalnych z rówieśnikami, obojętność wobec uwagi ocen, zmniejszenie zainteresowania szkołą, zrywanie przyjaźni, rozdawanie cennych/osobistych rzeczy;

c. d. • Wzmożone zainteresowanie tematyką samobójstwa, śmierci; • Brak zainteresowania wyglądem, zmiana masy ciała, pojawiające się ślady po samookaleczeniach; • Zachowania kompulsywne, nieadekwatne zmiany nastroju; • Zbieranie zasobów (tj. podbieranie leków, zdobycie sznura, pisanie listów pożegnalnych, instrukcje, itp. ); • Wycofywanie w świat fantazji „zmarłym nikt nie dokucza”, „może wtedy ojciec przestanie pić”; • Emocje przeważają nad logicznym myśleniem (dominuje afekt).

Zespół presuicydalny – charakterystyczne objawy: 1. Przekonanie o znalezieniu się w sytuacji z której nie ma wyjścia. Brak jakiejkolwiek perspektywy rozwiązania. Utrata nadziei. 2. W zachowaniu dominuje lęk, bezradność, czarnowidztwo. 3. Osoba jest przekonana o swojej bezwartościowości. 4. W funkcjonowaniu dominuje sfera emocjonalna, brak racjonalności myślenia, poszerzonej perspektywy, refleksji o konsekwencjach. 5. Ucieczka od realnych trudności w świat fantazji i rozważań o śmierci i samobójstwie.

Uwaga! W przypadku dzieci najmłodszych nie ma listów pożegnalnych czy sygnałów zwierzania się rodzinie lub kolegom o zamiarze zabicia się. Wielu badaczy wskazuje, że ponad 80% przypadków nie jesteśmy w stanie precyzyjnie ustalić powodów, dla których młody człowiek targa się na życie.

Fazy procesu samobójstwa: 1. Faza wyobrażeniowa – dominują tu myśli o śmierci, wyobrażenie sobie własnej śmierci, wyobrażenie sobie sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem związanych. Osoba akceptuje wewnętrznie śmierć samobójczą jako rozwiązanie swoich problemów. 2. Faza pragnieniowa – rozważania o samobójstwie stają się realne, podejmowane są już próby samobójcze. Samobójstwo to proces stanowiący ciąg reakcji (fizycznych i psychicznych) składających się na tzw. „zachowanie samobójcze”, któe istnieje od momentu, w którym w świadomości człowieka pozbawienie siebie życia pojawia się jako cel działania.

Sygnały ostrzegawcze wśród dzieci i młodzieży zagrożonej samobójstwem: • Niepokojące zachowanie w szkole i w domu – większość z nich może być łatwo zakwalifikowane jako przejawy młodzieńczego buntu czy przejściowe dziwactwa. • Zachowanie w szkole – młody człowiek traci zainteresowanie szkołą. Stopnie są coraz gorsze. Przybywa nieobecności. Metody zachęcenia lub przymuszenia go do nauki nie przynoszą rezultatu. Jest senny i rozkojarzony, łatwo go rozdrażnić. Tematyka śmierci lub samobójstwa zaczyna się pojawiać w jego pracach pisemnych i plastycznych. • Relacje interpersonalne – stara się odizolować od innych. Zrywa przyjaźnie, wycofuje się z grup rówieśników. Rozdaje najcenniejsze rzeczy.

c. d. • Zachowanie w domu – zmiana w wyglądzie. Młody człowiek traci zainteresowanie tym, co na siebie zakłada i jak wygląda. Gwałtownie zmienia się masa ciała. Mogą pojawić się blizny i inne śłady samookaleczeń. Zmieniają się godziny snu. Mogą zdarzyć się ucieczki z domu. • Inne sygnały w zachowaniu – osoba zagrożona samobójstwem zaczyna igrać z nieszczęściem. Postępuje nierozważnie i prowokuje nieszczęśliwe wypadki. Cechy osobowości i nastrój często zmieniają się, np. po przedłużonym okresie depresji następuje nagła poprawa nastroju, mamy do czynienia z zachowaniami kompulsywnymi, mimo zaniku poczucia humoru może wystąpić nagła wesołość.

c. d. • Wypowiedzi – w wypowiedziach możemy znaleźć bezpośrednie sygnały depresji i myśli samobójczych, jak: „chciałbym umrzeć”, „trzeba skończyć z tym wszystkim” lub pośrednie „nikogo nie obchodzi czy ja żyję czy nie”, „czy to bardzo boli, kiedy się umiera? ” • Rozdawanie swoich rzeczy, oddawanie rzeczy i domykanie spraw. Każde ostrzeżenie nawet rozumiane jako manipulacja, powinno być potraktowane poważnie!

Sekwencja bezpośrednich kroków interwencyjnych: Zawsze istnieje konieczność ratowania życia osób gotowych targnąć się na swoje życie. Podstawowym celem i obowiązkiem jest uniemożliwienie i przeszkodzenie każdej próbie samobójstwa I. Interwencja bezpośrednich kroków interwencyjnych: 1. Bezpośrednie zabezpieczenie osoby i miejsca. 2. Powiadomienie bliskich oraz wezwanie pogotowia, jeśli jest taka konieczność. 3. Pomoc w wyrażeniu u czuć i zrozumieniu cierpienia. 4. Pomoc w zwróceniu agresji na zewnątrz i zaprzestaniu samooskarżania.

c. d. 5. Nauka rozwiązywania trudnych problemów i formułowania planów krótko i długoterminowych. 6. Praca nad kształtowaniem przekonań i procesów poznawczych. II. Postwencja: 1. Stworzenie wspierającego otoczenia dla osoby zagrożonej samobójstwem. 2. Istotna jest psychoedukacja rodziny i najbliższych – nauczenie rozpoznawania czynników ryzyka, sygnałów wołania o pomoc. 3. Otoczenie może zapobiec samobójstwu, poprzez akceptację osoby i jej problemu, wzmocnienie poczucia własnej wartości osoby zagrożonej, wyzwolenie jej z poczucia winy, rozpaczy, perfekcjonizmu.

c. d. 4. Zapewnienie dobrostanu i równowagi psychicznej nauczycieli i innych członków personelu szkolnego, wzmocnienie poczucia własnej wartości uczniów, uczenie wyrażania własnych emocji, zapobieganie tyranizowaniu i przemocy w szkole. 5. Dostosowanie informacji o placówkach, w których można uzyskać pomoc. 6. Zdjęcie piętna tabu, poprzez psychoedukację dotyczącą depresji, trudności interpersonalnych i radzenia sobie z nimi, kryzysu i straty (NIGDY WPROST SAMOBÓJSTWA!) podczas wywiadówek i spotkań z rodzicami.

c. d. 7. Programy profilaktyczne - na poziomie przedszkola, badania dzieci i postaw wychowawczych rodziców. Psychoedukacja i profilaktyka zdrowia psychicznego dotycząca depresji, trudności interpersonalnych i radzenia sobie z nimi, kryzysu i straty (NIGDY WPROST SAMOBÓJSTWA!).

WAŻNE! 1. Dziecko po próbie samobójczej zawsze wymaga konsultacji psychiatrycznej! Jeżeli konsultujący dziecko psychiatra stwierdzi jednoznacznie, że ustały powody podjęcia próby samobójczej i nie stwierdzi on u dziecka zaburzeń psychicznych związanych z dużym ryzykiem samobójstwa, może uznać, że dziecko nie wymaga hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym oraz zalecić dalszą obserwację w PZP dla dzieci i młodzieży. 2. Lekarz psychiatra w izbie przyjęć nie może odmówić skonsultowania i ewentualnego przyjęcia dziecka po próbie samobójczej, ponieważ jest to stan wskazujący na zagrożenie życia dziecka.

c. d. 3. Pacjent, który nie ukończył 18 r. ż. jest małoletni i nie ma prawa do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących jego zdrowia. Leczenie takiego pacjenta nie może zostać podjęte bez zgody jego przedstawiciela ustawowego, za wyjątkiem przypadków nagłych, gdy nie ma możliwości porozumienia się z przedstawicielem (z reguły są to jego rodzice). Leczenie małoletniego można podejmować bez jego zgody, na żądanie rodziców, do ukończenia przez niego 16. roku życia. Pacjent, który ukończył 16. rok życia ma prawo do uzyskania pełnej informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, tylko w takim zakresie, jaki jest potrzebny do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.

Źródło: „Doradca Pomocy Społecznej” Katarzyna Włoch - Hyla: • Depresja dzieci i młodzieży Nr 60 (Grudzień 2018) • Problem samobójstw wśród dzieci i młodzieży Nr 53 (Kwiecień 2018)