Kent Sosyolojisi Grselleri VII Kent Yoksulluu Ondokuz Mays

Kent Sosyolojisi Görselleri VII (Kent Yoksulluğu) Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü, Bahar 2018 Meriç Kırmızı

Kent Yoksulluğu • Yoksulluk: insanın temel insani gereksinimlerini karşılayamaması durumu – Mutlak yoksulluk – Göreli yoksulluk • Yoksulluk profilleri (yoksulluğun dağılımı, başlıca özellikleri, yoksul X yoksul olmayan karşılaştırması) Yoksulluk politikaları • Yoksulluğu azaltıcı stratejiler: – Ekonomik büyüme, yoksul işgücü kullanımı – Temel sağlık ve eğitim yatırımları – Toplumsal güvenlik ağları 2

Mutlak Yoksulluk • Mutlak yoksulluk: Kişi başı günde 1, 25 doların (2005) altında yaşamak zorunda olmak – Uluslararası ölçülebilirlik örn. En alt düzeyde temel beslenme sepeti – “Gıda yoksulluk sınırı”: yetersiz beslenme ölçüsü – “Ulusal yoksulluk sınırı” X “uluslararası yoksulluk sınırı” – “Toplam yoksulluk sınırı”: gıda yoksulluk sınırı + gıda dışı yoksulluk sınırı – En yoksul %20’lik nüfusun gelir ve tüketim payı 3

Göreli Yoksulluk • Kişinin küçük bir grup içinde diğerlerine göre kendisini/kendi olanaklarını nasıl tanımladığı • Sahip olunan olanakların yerel, ulusal, uluslararası düzeyde karşılaştırılması ile ortaya çıkan bir kavram • Referans: ülkenin ortalama tüketim ya da gelir değerinin %60’ı • İlgili tartışmalar: gelir dağılımı adaletsizliği, kaynaklara ulaşılabilirlik, eşitsizlik, savunmasızlık, kutuplaşma, kültürel yoksulluk, ayrımcılık, dışlanma, fırsat eşitliği, yoksulluğun kısır döngüsü, vb. 4

Yoksulluğun Nedenleri I • Mikro/Bireysel açıklama: Yoksulluk yoksul bireyin suçu (Neoliberal) – Yoksulluğu patolojikleştirmek – Sosyal yardımı hak edenler X etmeyenler – “Çalışan yoksullar” (working poor), “yoksulluk kültürü” (culture of poverty), “sınıf-altı” (underclass) • Mezzo (ulusal ekonomik ve toplumsal koşullar) ve makro (uluslararası ekonomik işbölümü)/Yapısal açıklamalar: – Gelir dağılımı, bölgesel eşitsizlikler – İstihdam, eğitim ve sağlık olanaklarının ulaşılabilirliği – Toplumsal eşitlik, adalet – Dışlanma ve ayrımcılık – Uluslararası işbölümü (~80+ küreselleşmenin etkisiyle işgücü piyasasında değişim) 5

Yoksulluğun Nedenleri II • Sistemin yan ürünü örn. Refah devleti yoksulluk (liberal bakış) • Sistemin özünden kaynaklı örn. Sınıf sömürüsü/uluslararası işbölümü (Bağımlılık Okulu) yoksulluk 6

Satın Alma Gücü Paritesi (SGP) • Farklı para birimlerinde ölçülen yoksulluk sınırlarının nominal değerini ortak bir hesap birimine dönüştürmek – SGP: P 1/P 2 – P 1: Birinci ülkede yerel para ile oluşan sepet maliyeti, P 2: İkinci ülkede yerel para ile oluşan sepet maliyeti • Örneğin, ABD’de 1 dolara alınabilecek aynı miktarda mal ve hizmeti Türkiye’de kaç liraya alabiliriz? • Ancak, kişi başı gelirin düşük olduğu ülkelerde aynı paraya daha çok şey alınabilmesi 7

Yoksulluk Ölçümü ve Göstergeleri • Yoksulluk ölçümü: – – – – Nüfus sayımı (sınırlı) Hane halkı anketleri Ulusal (milli) gelir hesapları Yaşam düzeyi (standardı) ölçüm anketleri Nüfus ve sağlık araştırması İstihdam anketleri Nitel ve katılımcı yoksulluk çözümlemeleri • Yoksulluk göstergeleri: – Yoksulluk oranı: Gelir ya da gider açısından yoksulluk sınırının altında kalan nüfus – Yoksulluk açığı endeksi ~ yoksulluğun derinliği, şiddeti (sayı + derece) – Eşitsizlik: Ulusal gelirden toplumun farklı kesimlerinin aldıkları pay – Yaşam düzeyi (standardı): Hanelerin kamu mallarına ulaşma derecesi 8

Yoksulluk Anlayışındaki Değişim • 20. yy. yoksulluk anlayışı ~Varlığını sürdürebilme; temel gereksinimler (birey/aile ve kamu malları, hizmetleri); göreli yoksunluk • 1970 -80+ Fiziksel gereksinimler + toplumsal gereksinimler • 1980+ “kent yoksulluğu” – Ekonomik yaklaşım – Antropolojik yaklaşım (maddi olmayan yoksunluğu da kapsar) 9

Yeni Kent Yoksulluğu • 1980+ küreselleşme, yeni uluslararası işbölümü ile artan eşitsizlik (küresel fırsatların insanlar, uluslar, şirketler arasında eşitsiz dağılımı) ve yoksulluk • Günümüz yoksulluk göstergeleri: Düşen gelirler, artan yaşam giderleri, temiz içme/kullanım suyu gibi temel hizmetlere ulaşmada eşitsizlik • Kötüleyen çalışma koşulları (casualization) – Castells (1998): düzensiz işgücü piyasası = çekirdek işgücü (core labor force) + tek kullanımlık işgücü (disposable labor force) • Aşırı sömürü: özellikle niteliksiz işgücü, göçmenler, kadınlar, gençler ve çocuklar • Orta gelir grubunun giderek azalması kentlerde kutuplaşma • Bauman: yedek işgücü ordusu kentsel işgücü pazarından kalıcı olarak dışlanmış yeni bir kentsel yoksullar sınıfı 10

Sınıf-altı (Underclass) • Toplumun genel değerlerini paylaşmayan, kültürel yabancılaşma içinde bulunan, yoksul olan ve bu durumu kuşaktan kuşağa aktaran toplumsal grup • Yoksulluğun kısır döngüsü, kaynaklardan dışlanma, gözden çıkarılabilirlik, varoşlaşma, suç, yardım bağımlılığı ile ilgili • Toplumsal tabakalaşmada işçi sınıfının altında böyle bir sınıf var mı, yok mu tartışması • Sosyolojik bir kavramdan çok, siyasi bir retorik? 11

Çok Boyutlu Yoksulluk • Azgelişmiş ülkelerde, kentleşme kent yoksulluğu (yoksulluğun niceliği, şiddeti, derinliği+) • Çok boyutlu yoksulluk: temel gelir düzeyi, sağlık, eğitim, barınma, şiddet, suç, madde bağımlılığı, siyasi haklar, dışlanma, ayrımcılık • Savunmasızlık (vulnerability) • Güçlendirme (empowerment) • İçe kapanma (social enclosure) • BM insani gelişme endeksi • Gini katsayısı: bir ülkede milli gelirin dağılımının eşit olup olmadığını ölçmeye yarayan, 0 ile 1 arasında değişen katsayı; yüksek değerler = daha büyük eşitsizlik 12

Kaynak • Açıkalın, N. (2013). Kent Yoksulluğu. F. Güneş (Ed. ), Kent Sosyolojisi (s. 312 -347) içinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayını. 13