Toplum bilim KISIM 6 SYASET TOPLUM VE DEVLET

Toplum bilim KISIM 6

SİYASET, TOPLUM VE DEVLET

SİYASET • ARAPÇA SEYİS KELİMESİNDEN DİLİMİZE GEÇMİŞ • POLİTİKA-YÖNETME SANATI • Polis-yunanca şehir kelimesinden gelmekte • TERBİYE ETME SANATI

Siyaset sözcüğü • Siyaset sözcüğü 14. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanılan ve eş anlamlısı politika olan sözcük ise 20. yüzyıldan itibaren yaygınlaşan bir sözcüktür. Genel anlamıyla; insanları yurttaşlık düzeyinde etkilemektir. Her döneme, her topluma göre etkileme biçimleri farklılık gösterir, bunun için her yerde seyir eden siyaset anlayışı farklıdır.

TOPLUMSAL YAPI • En genel anlamıyla toplumsal yapı bireyler arasındaki kurumlaşmış ilişkiler bütünüdür. Toplumsal yapının iki yönü vardır: insan ilişkilerini anlatan kültürel (manevi) yönü, sosyal ilişki, rol ve statüler sosyal değerleri inceler. Doğa, nüfus ve teknolojiyi içine alan fiziki (maddi) yönü, toplumun dış görünüşünü inceler.

Toplumsal yapı

demokrasi • Özünde insana saygı vardır • Demos ve kratos sözcüklerinden türemiştir • Demos-halk • Kratos-güç anlamındadır • Katılımcı yerine çoğulu demokrasiye tarihte geçiş gerçekleşmiştir. • Muhalefetin tanınıp yasal olarak güvenceye alındığı tek sistem demokrasidir.

seçimler • Genel ve yerel seçimler • Seçmenler, topluma yön vermek için oy kullanır • Seçim sistemleri çok çeşitlidir. • Dünya üzerinde 260 dan fazla seçim sistemi uygulanmıştır. • Yüzde 30 alan bir parti, parlamentoda yüzde 60 -70 oranında dahi güç elde edebilir.

Siyasi katılım • Eğitim düzeyi arttıkça siyasete ilgi artar • Toplumların yarınını şekillendirme azmi iticidir. • Bölgesel ve küresel koşullar tersine bir etki doğurabilir • Eğitim ve katılım arasındaki ilişkide

Genel seçimler temelinde türkiye’nin siyasi yapısı • İnişli çıkışlı • Türk modernleşmesinin bir sonucu • Toplumsal kurallar ve bireylere etkileri • Darbe sonrası dönemler önemli

Elit ya da seçkin • Elit (seçkin) kelimesi on yedinci yüzyılda üstün nitelikteki lüks malları tanımlamak için kullanılmıştır. • 19. yüzyılda sosyal bilimlerde. . Bir kavram olarak • 1930’larda bilimsel literatürde bir araştırma konusu olarak. . Kullanılmaya başlandı. • Pareto • Mosca • kendi faaliyet alanının en iyileri, etkilileri

Siyasi elit • bir ülkedeki siyasal yapı içinde siyaseti yönlendiren, siyasette belirleyici olan seçkin bir grubu ya da sınıfı anlatmak için kullanılan kavramdır • Yasama ve yürütme kurumlarındaki en yetkin bireyler • Konumsal yaklaşım’a göre bu tanım geçerlidir. • Cumhurbaşkanı ve devlet başkanı, meclis başkanı, kurul üyeleri, hükümet başkanı, bakanlar

Elitlerin deveranı/1 • Toplumun hiyerarşik yapısı içinde en tepede bulunan konumlar, bu konumları işgal eden bireyler ve bu bireylerin oynamaları gereken roller de sabit ve değişmez bir nitelikte değildir. Bu konumları işgal eden bireyler de zamana, kurallara ya da değişen koşullara bağlı olarak yer değiştirir.

Elitlerin deveranı/2 • Elitlerin deveranı da denilen bu duruma, öteki elit gruplarında olduğu gibi Türk iktidar seçkinlerini oluşturan ekonomi, ordu, siyaset ve medya elitleri arasında da rastlanır. Toplumda yaşanan elit deveranının yanı sıra, toplumun stratejik kurumları arasında elit değişimi de sıklıkla gözlemlenen bir durumdur. Elit değişimi genellikle çift yönlü bir niteliğe sahiptir. • Bireysel başarı bu durumu önemli ölçüde etkiler

Güç ve iktidar • Weber’e göre, bireyin karşıtlarına rağmen kendi amaçlarını gerçekleştirebilme durumudur • Kontrol, sahiplik ve etki kavramları ile yakından ilişkilidir • Sosyal erk, toplumsal kararları şekillendiren unsur • Karar verme sürecinde etkili olma

İktidar seçkinleri C. W. MILLS-1950’LER • SİYASİ, ASKERİ VE EKONOMİK ELİTLER • ABD’DE TOPLUMSAL YAPI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA GERÇEKLEŞTİRDİ EN GÜÇLÜ VE EN ETKİLİ GRUPLAR ------TÜRKİYE İÇİN MEDYA ELİTLERİ 4. TİPTEKİ ELİTLER OLABİLİR Elitler; ALCAZAR VE PİZARRO’YA GÖRE, BİRLİK VE BÜTÜNLÜK SERGİLEYEBİLİR FIELD VE HIGLEY’E GÖRE; DURUMA GÖRE BU BİRLİK FARKLI BİR GÖRÜNÜM KAZANIR

DEVLET • Günümüzde devlet denilince göze çarpan ilk olgu büyük bir olasılıkla kamu hizmetleri olmakta; yani devlet esas olarak toplumda birçok hizmeti (güvenlik, sağlık, eğitim, ulaşım, haberleşme vb. ) yerine getiren bir kurum olarak düşünülmektedir. Ancak birtakım hizmetleri yerine getirmesi, devlet kurumunun ayırt edici niteliği olarak düşünülmesini sağlamamaktadır. Devletin en belirleyici özelliği, egemenliği kullanan kurum olmasından kaynaklanmaktadır • BİREY VE TOPLUM İÇİN ANLAMI BÜYÜKTÜR-DEVLET-İN

DURKHEIM-TOPLUM VE DEVLET • İKİ TİP BİREY ANLAYIŞI • BİREYSEL VARLIK • • TOPLUM İÇİNDE YAŞADIĞI İÇİN İNSANIR DEVLET AHLAKİ BİR GÜÇTÜR BİREYİ İÇERİDEN YÖNETEN –GÜÇ- TOPLUMDUR DEVLETİN TEK ROLÜ BİREYİN DOĞAL HAKLARINI GARANTİYE ALMAK DEĞİLDİR BİREYSEL ŞAHSİYETLERİ KURTARMAK DEVLET ANLAYIŞI HEM LİBERALİZMDEN HEM DE SOYALİZMDEN UZAKTIR OTORİTE BİREYLERİ BAĞLAR MESLEK GRUPLARI DEVLETİ DENGELER

WEBER IN DEVLET ANLAYIŞI • DEVLETİN SOMUT ARAÇLARI VARDIR • 3 İDEAL TİP İLE İTAAT GERÇEKLEŞİR • Modern anlamda bir devlet tanımı yapan Weber ise devleti, monopolleşmiş meşru güç kullanımı olarak görmektedir. Yani aslında Weber’e göre devlet, “belirli bir coğrafya üzerinde fiziki şiddet kullanma tekelini meşru biçimde elinde bulunduran insan topluluğu” anlamına gelmektedir • HUKUKİ VE RASYONEL BİR ÖRGÜTLENMEDİR • KADRONUN ÖRGÜTLÜ EYLEMLERİNİN YÖNELDİĞİ YÖNETSEL VE HUKUKSAL BİR DÜZENE SAHİPTİR

MARKSİST DEVLET ANLAYIŞI • Marx devleti uygar toplum üzerine yapışmış bir parazit olarak görüyor. Marx için asıl şaşırtıcı olan bu parazitin uygar toplumun göstergesi olarak sunulması. Hatırlanacağı üzere Marx’ın bu parazitin ortadan kaldırılması için çözüm önerisi komün örgütlenmesidir • Marksist düşünce devleti ezilen sınıfın bastırılması için özel bir güç olarak görür. Bu yüzden hiçbir devlet ne “özgür” olabilir ne de “halkın devleti”.

EKONOMİ VE TOPLUMSAL YAŞAM

EKONOMİ NEDİR • Ekonomi; sınırsız olan insan gereksinimleriyle bunları karşılayacak sınırlı maddeler arasında bir denge sağlanması için insanların giriştikleri eylemleri inceleyen bilim dalıdır. • Bir toplumdaki bütün toplumsal kurumlar birbirleriyle ilişkilidir. Dolayısıyla ekonomi de diğer kurumlarla doğrudan ilişkilidir.

Ekonomi kurumu • Ekonomi kurumu eğitim kurumuyla ilişkilidir çünkü eğitim kurumu, ekonomi kurumunun ihtiyaç duyduğu işgücünü yetiştirir. Siyaset ve hukuk kurumları ekonomi kurumunun düzgün işleyebilmesi için gerekli düzenlemeleri yapar. Aile kurumu, ekonominin ihtiyaç duyduğu işgücünü, yani yeni nesilleri meydana getirmesi ve tüketim işlevi açısından ekonomi kurumuyla ilişkilidir.

MODERN EKONOMİ TARİHİNE BAKIŞ • Ekonomi tarihi veya modern iktisat tarihi, geçmişte yaşanan ekonomik olguların nasıl geliştiği konusunda çalışan bilim dalı. Ekonomi tarihinin analizi; tarihsel durumlara ekonomik teorilerin uygulanması, tarihsel yöntemler ve istatistiksel yöntemlerin bir kombinasyonu kullanılarak ele alınır. Bu başlık, sosyal tarihin örtüşen bazı alanları (demografik tarih gibi) ve işletme tarihi konularını içerir. Ekonomi tarihinin kantitatif incelenmesine, cliometri de denmektedir.

ADAM SMITH VE PİYASA İŞLEYİŞİNİN ANALİZİ • Smith, analitik katkıları olarak değerlendirilen piyasanın işleyişine yönelik çıkarımlarını, kendi adlandırması ile toplumların ilerlemesindeki “ticari toplum” (commercial society) aşamasına gönderimlerde bulunarak yapmaktadır

Smith • Ticaret gelişip, feodal kısıtlamalar ve hükümetlerin piyasanın işleyişini kısıtlayan düzenlemeleri ortadan kalktıkça, giderek özgürleşen bireyler, öz çıkar kadar sempati ilkesi tarafından da yönlendirilir. Birbirlerine duydukları ihtiyaç birbirlerinin dostu olmalarına ve toplumsal uyuma giden bir süreci başlatması beklenir.

THOMAS ROBERT MALTHUS VE NÜFUS İLKESİ • Malthus zenginliğin artışı, üretimin tüketimden fazla olmasına bağlıdır. Bu doğru olmakla birlikte fazla tasarrufun da üretim yapmayı engelleyeceğini kabul eder. İstem sunuya uymakta, bu nedenle fazla tasarruf yapılması doğru değildir demektedir. Zira üretimi istem kamçılar.

Malthus-2 • Nüfus ilkesi fikrinin temeli şudur: uygun şartlarda herhangi bir kısıtlayıcı faktör (salgın vb. ) yoksa popülasyon geometrik dizi biçiminde artar (2, 4, 8, 16, 32, 64, …), oysa besin maddeleri aritmetik dizi biçiminde artar (1, 2, 3, 4, 5, 6, …). Doğada aradaki bu fark, popülasyonda bazı bireylerin ölümlerine neden olur ve bir denge sağlanır.

Malthus-3 • Bu düşünceleri nedeniyle Malthus geç evlenmek, az sayıda çocuk sahibi olmak vb. hareketlerin teşvik edilmesi gerektiğini düşünüyordu. Yine Malthus’a göre toplumsal sefaletin en büyük nedeni alt sınıflardı ve bu yüzden bu tür bir nüfus planlaması üst sınıflardan ziyade alt sınıflara uygunlanmalıydı. Fakir halk kesimlerine yapılan (özellikle kamusal) yardım programlarına karşı çıkmıştır. Her türlü toplumsal müdahaleye ve yardıma muhalif olmuştur.

DAVID RICARDO • En önemli eseri 1817 yılında yayınladığı “Politik İktisadın ve Vergilemenin İlkeleri” adlı çalışmasıdır. Bir kıymet teorisi oluşturmak ve bunu bölüşüm teorisine uygulamak isteyerek kıymet ve bölüşüm konusunu ortaya atan ilk iktisatçı olmuştur.

Ricardo: • Smith’den farklı olarak emeği, makine ve teçhizatın üretiminde kullanılan eski emek veya dolaylı emek ve üretimde sermaye ile birlikte kullanılan bugünkü emek veya doğrudan emek olarak ikiye ayırarak üretimde emeğin tek başına kullanılmadığını savunmuştu.

Ricardo-2 • Ricardoya göre kar oranı tektir ve bu tarım sektöründe belirlenmektedir. Nüfus artışı ile birlikte üretimin artması için daha az verimli toprakların üretime alınması gerekecektir. Bu durum karları azaltırken klasik ücret fonu yaklaşımı doğrultusunda istihdam hacmi negatif etkilenecektir. Nüfus artışıyla birlikte ekonomide sıfır kar söz konusu olacak ve yeni istihdam yaratılmayacak ve büyüme sıfıra yönelecektir.

Ricardo-3 • Dış ticarette karşılaştırmalı üstünlük teorisini savunarak dış ticarette serbestleşmeyi ve dış ticaretten ülkelerin karşılıklı olarak kazanç sağlayabileceklerini savunmuştur.

KARL MARX VE MAX WEBER AYRIMI • Marx tarihin sadece ekonomi üzerinden işlediğini düşünüyordu; tarihin alt-yapı geri kalan yapıların üst-yapı olduğunu savunuyordu; halbuki weber ekonominin yanına, siyaset, din, hukuk gibi alanları koyarak daha karmaşık ve gerçekçi bir model yarattı • weber'in sosyolojisi, marx'ın ekonomik determinizminin yerine daha gerçekçi ve karmaşık güç ilişkilerini koyduğu için daha kabul edilebilir bir yaklaşımdır

SOSYOLOG NEDEN EKONOMİ BİLMELİ • İktisat_Odak noktasında malların ve hizmetlerin üretim, tüketim, ve dağıtımı konuları yer alır. Sosyoloji de belli bir ölçüde bu konularla ilgilenir; fakat, amaçları farklıdır. • Sosyoloji, ekonomik birimler arasındaki toplumsal ilişkinin incelenmesine odaklanır.

TOPLUMSAL DÜZEN VE EKONOMİK SİSTEMLER • Ekonomik sistemler, toplumun ekonomik düzenini, ekonomik etkinliklerinin örgütlenme biçimini ve üretim teknolojisini belirler. • Ekonomik sistem, bir toplumda mal ve hizmetlerin üretimini, ticaretini, dağıtımını ve kaynakların üretime tahsis edilmesini düzenleyen, ayrıca üretimi kimlerin yapacağına karar veren uygulama ve ilkeler bütünüdür. • Kapitalist-özel mülkiyet devletin minimum rolü • Sosyalist-merkezi planlama • Karma ekonomik sistem-her iki sistemin verimli yönleri birarada

EKONOMİ SÖSLÜĞÜ-MİNİ • MİLLİ GELİR • KİŞİ BAŞINA DÜŞEN MİLLİ GELİR • ENFLASYON • EMEK • ARZ-TALEP • SERMAYE • FAYDA • DEĞER • İSTİHDAM

EKONOMİ VE TOPLUMSAL YAPI • Toplumsal davranışın berlirlenmesinde ekonominin özel bir yeri vardır • Ekonomi kurumlarının diğer toplumsal kurumlar ile kurduğu ilişki toplumsal yapının belirleyici bir öğesidir.

KÜLTÜR VE EKONOMİ • Kültürel sermaye son yıllarda sıkça ekonomik kalkınma, sosyal refah, toplumsal bütünleşme konuları ile birlikte düşünülmektedir. Kültürel sermaye birikimi ve ekonomik kalkınma arasında anlamlı bir bağ olduğu görüşü iddia edilmektedir.

GÜNDELİK YAŞAM VE EKONOMİ • Reddetme ve boş vaktimizi belirleme göstergesi • Gündelik yaşam içerisinde ekonominin etkisi • İnanç mahalle kültürü ve bir çok öğe ile harmanlanarak gündelik yaşam alışkanlıkları belirlenmektedir

DİN VE EKONOMİ • Dİn ve ekonomi dünya tarihini biçimlendiren en önemli unsurlardan iki tanesidir. • Din ile ekonomi arasında karşılıklı bir etkileşim bulunmaktadır. Ekonomi dini, din de ekonomiyi etkilemektedir. Din sosyolojisi literatüründe bu iki etkiden bahsedilmekte ve bu konulara ilişkin çalışmalara yoğunluk verilmektedir.

din üzerinde etkisi • Ekonominin din üzerinde etkisi olduğunu ileri süren birinci görüşe laikleşme hipotezi (secularization hypothesis) adı verilmektedir. Bu hipoteze göre, ekonomik gelişme bireylerin daha az dindar olmalarına yani din ile ilişkilerinin azalmasına yol açmakta, kişilerin dini inançlarını ve dini faaliyetlere katılımlarını azaltmaktadır. Bir ülkenin ekonomik ve politik gelişimi o ülkenin dindarlığını etkilemektedir. Diğer görüşe göre ise dindarlığın yapısı ve boyutu ekonomik performans üzerinde etkilidir.

EĞİTİM VE EKONOMİ • İnsan gücü kaynağının geliştirilmesi ile ekonomik kalkınma ve gelişme düzeyi arasındaki ilişkiler eğitim ve ekonomi ilişkilerinin odak noktasını oluşturur. Bu çerçevede eğitim talebi, eğitim arzı, eğitimin tüketim ve yatırım özelliği, eğitim hizmetlerinin finansmanı, eğitim ve ekonomik kalkınma gibi konular bu ilişkilere birer örnektir. Eğitim, ekonomik kalkınmanın bir sonucu olarak artan mal ve hizmet üretiminde olan talebi artıran, yaşam düzeyini yükselten bir etkendir.

ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ VE EKONOMİ/1 • Sosyal bir davranış olarak çalışma, toplumsal etkileşimin bir yansıması olarak görülmektedir. Bunun doğal sonucu olarak çalışma-bireytoplum arasında güçlü bir ilişki mevcuttur. Birey, doğumundan ölümüne kadar geçen sürede bu ilişkiyi anlamlaştırarak içselleştirmektedir. Bireyin çalışmaya yüklediği anlam ve çalışmaya ilişkin değerleri toplumdan topluma farklılık göstermektedir.

ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ VE EKONOMİ/2 • Bunun temel nedeni, her toplumun kendine özgü bir toplumsal yapısının bulunmasıdır. Her toplum, onu meydana getiren bireylerin sahip olduğu değer ve inançlarının adeta bir bileşeni durumundadır. Söz konusu niteliği gereği çalışma, pek çok faktörden etkilenerek şekillenmektedir. Mikro düzeyde demografik ve psikolojik faktörler, makro düzeyde ise toplumun yapısı, değerler, politika, ekonomi ve sosyo-kültürel faktörler etkilidir

ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ VE EKONOMİ/3 • Bu faktörlerin arasında yer alan kültürel faktörlerin çalışmaya yansıması ise, çalışma kültürü gibi bir kavramı meydana getirmektedir. Bu anlamda çalışma kültürü, bağlı bulunulan toplumun kültürel motiflerinin çalışmaya yansıması olarak düşünülebilir.

YANİ; • Dolayısıyla, çalışma kültürü, toplumda yer alan çalışma hayatının kültür temelli bir göstergesi olarak nitelendirilebilir. Çalışma kültürünün anlaşılması, analiz edilmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Söz konusu önem, sadece birey için değil örgütler ve içinde bulunulan toplum için de söz konusudur.

ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ VE EKONOMİ/4 • Çalışma kültürünün doğru analizi sayesinde, çalışan tutum ve davranışlarının hedefe yöneltilmesi mümkün olabilmektedir. Bu noktada önemli olan husus, çalışma kültürünün içsel yönü olan çalışma tutumları ile dışsal yönü olan çalışma davranışları arasındaki etkileşimin doğru analiz edilmesidir.

FORDİZM, POST FORDİZM VE TOPLUMSAL YANSIMALARI • 1920 li yılların başlarında ünlü sanayici Henry Ford un öncülüğünde uygulamaya konulan üretim yöntemine Fordizm denir. • 1970’li yıllarda yaşanan fordizmden post-fordizme geçiş, sosyal bilimler yazınında hakim görüşe göre kapitalizmin bir fazından diğer bir fazına geçiş olarak algılanmaktadır.

GEÇİŞ • Söz konusu geçiş önceki fazın krizi sonucu kapitalizmin kendisini yeniden üretme girişimidir. Akademinin kahinleri bu bağlamı açıklarken “yapısal kriz”, “transformasyon”, “geçiş ” terimlerini ön plana çıkarırken, diğer taraftan yeni süreci izah ederken de “postfordizm”, “post-endüstrileşme”, “post-modernizm”, “beşinci Kontratiev”, “post-kolektif” gibi yakıştırmaları kullanmaktadır

POST-FORDİZM • Post-fordizm, post-modernizmin ekonomik alanda karşılığı olan kavram olarak kullanılmakla birlikte, geniş bir alanda siyasal, sosyal, kültürel normlarda yaşanan değişimi de içerisine alan bir tanımlamadır. Post-fordist süreçte üretim düzenlerinde meydana gelen değişmenin yanı sıra toplumun ve önceliklerinde de çok çeşitli kanallarda dönüşümler yaşanmıştır.

TÜKETİCİ TEMELLİ EKONOMİ YALIN-TOYOTİST ÜRETİM SİSTEMİ-TOPLUMSAL YANSIMALARI • Yalın Üretim, ürün ve hizmet yaratma sürecini israflardan arındırıp sadeleştirerek sunulan değeri mükemmelleştirmek ve bu yolla firma karlılığını arttırmak amacını taşıyan kavram, sistem ve teknikler bütünüdür. • SAKICHI TOYODA-OTOMOBİL FABRİKASI-1937 -TOYOTA • EMEK ESNEK • TÜKETİM BİREYSEL

SOSYOLOJİK BİR OLGU VE TOPLUMSAL BİR KUUM OLARAK DİN

DİN OLGUSU • Din, toplumun bütün alanları üzerinde etkili olduğu gibi toplum da aynı şekilde dini her yönüyle etkisi altına alır.

SOSYOLOJİK DİN TANIMLARI • Sosyoloji, din olgusunu toplumun bir parçası olarak ele alır. Dinin toplumsal anlamı, değeri, önemi ve sonuçları üzerinde durur.

ÖZSEL TANIMLAR • Özsel Tanımlar. Özsel (sübstansif) tanımlar, dinin muhtevası üzerinde durarak onun insanlar için getirdiği değerleri; kutsallık, ilahilik ve aşkınlık özelliğini ön plana çıkarır.

İŞLEVSEL TANIMLAR • Din sosyolojisinde genellikle dinin işlevsel tanımları, yani birey ve toplum hayatında yerine getirdiği fonksiyonlar üzerinde durulur. İşlevsel tanımlara göre, dinin eğer bir fonksiyonu varsa anlamı da vardır

KAPSAYICI TANIMLAR • Son yıllarda politetik adı verilen kapsayıcı bir tanımlama ile her iki vurgu birleştirilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu yaklaşım tarzında, milliyetçilik, komünizm ya da “insanlık dini” gibi seküler oluşumların da din kabul edilmesi riski vardır

DİN SOSYOLOJİSİ • Din sosyolojisi, dini kurum ve dini yapılanmaları, dini temalarla toplumsal yapı arasındaki ilişkileri ve dinin toplum, toplumun din üzerindeki etkilerini araştıran bilimsel bir disiplindir. Din sosyologları toplumun din üzerinde dinin toplum üzerindeki etkilerini bir başka deyişle toplum ve din arasındaki diyalektik ilişkiyi açıklamaya çalıştır.

DİN SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ • Din sosyolojisi (Sociologie de la Religion) terimi ilk olarak Emile Durkheim tarafından Année Sociologique (Sosyoloji Yıllığı) dergisinin 1899'da yayınladığı bir sayısındaki yazısında kullanılmıştır. Bunun dışında Durkheim'ın Dini Hayatın İlkel Şekilleri (Formes Elementaires de la Vie Religieuse) adlı daha sonraki din sosyolojisi disiplininde çok önemli yeri olan sosyoloji perspektifinden dini hayatı ele aldığı bir eseri bulunmaktadır. Durkheim bu eserinde dinin toplumsal hayattaki işlevini vurguluyor ve toplumun kolektifliğinin bir yansıması olarak dinin toplumsal unsurları bir arada tutan işlevine vurgu yapıyordu. Durkheim'in din anlayışının ateist veya agnostik olduğu belirtilir. Ancak onun için dinin nihai olarak doğru olup olmadığı önemli değildir. İşlevi olan bir kurum canlılığını sürdürür aksi takdirde ya yok olur ya yeni bir biçime bürünür.

DİN SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ-2 • Sosyolojinin diğer ünlü simalarından biri olan Marx'a gelince din sosyo -ekonomik faktörlerin epifenomeni (gölge olgu)dir. Marks için de din esasen bir işleve sahiptir. Kendi emeğine yabancılaşmış toplumsal sınıfların bu yabancılaşmayı aşmak için ürettiği bir şeydir ancak yabancılaşmanın asıl kaynağını gözden uzaklaştırdığı ve yönetici sınıfın yönetilenler üzerindeki baskısının bir aracı haline geldiği için olumsuzluklar taşımaktadır.

DİN SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ-3 • Din sosyolojisinin sistematik bir bilim dalı haline gelmesini sağlayan Max Weber ise Dilthey ve Rickert'den gelen manevi bilimler akımına bağlı anlayıcı sosyoloji geleneği içinden dine bakar. Ona göre din sadece bir sonuç değil aynı zamanda toplumsal olguların belirli bir biçimde düzenlenmesini sağlayan bir zihniyet biçimi

FENOMENOLOJİK YAKLAŞIM • Din fenomenolojisi, belli başlı bir çalışma sahası ve yirminci yüzyılda dine yönelik oldukça etkili bir yaklaşım tarzı olarak ortaya çıkmış olmasına rağmen, kendisiyle ilgili bir çalışmayı şekillendirmek ciddi zorlukları içermektedir. Din fenomenolojisi terimi, ortaklaşa birşey varsa bile, bunun çok azını paylaşıyor gözüken bilim adamları tarafından oldukça popüler hale getirilmiş ve kullanılmıştır.

KÜLTÜR/ANTROPOLOJİK YAKLAŞIM • Antropolojik bilimsel faaliyetlerin “din”le olan ilişkisi, onun, insan toplumsallığının tarihsel, sosyal şartları içerisinde açığa çıkardığı özellikleriyle ilgilidir. Dinin toplumsal ve bireysel yaşamdaki işlevleri, anlamları ile dinin kökeni ve evrimi, antropolojinin temel ilgisini tarif eder. Bir başka deyişle, antropolojinin dinsel olanla ilişkisi, genellemelerin ve ön kabullerin dışında vücuda gelir.

KURUCU SOSYOLOGLARIN DİNE BAKIŞI • Comte • Durkheim • Marks • Weber

AUGUSTE COMTE: İNSANLIK DİNİ • 19. yüzyıl pozitivist sosyoloji yaklaşımının ilk kurucusu olan Auguste Comte, sosyolojik din söyleminin ilk düşünürüdür. Comte, öncelikle toplumu kendi başına önemli bir özne olarak benimser. Ona göre bu toplum öznesi, her şeyi tanımlayan bir alan olarak mutlak ve özerk bir tahayyüle sahiptir.

EMILE DURKHEIM: DİNİN KAYNAĞI OLARAK TOPLUM • Sosyolojik pozitivizmin din yaklaşımını destekleyen bir başka sosyolog da Durkheim’dir. Ona göre toplum, bireyin dışında bireye kendisini dayatan mutlak, özerk ve nesnel bir otoritedir. İçinde bütün insani ilişkilerin yayılarak varolduğu ve devam ettiği bir mutlaklık alanıdır. İnsanın insanlaşmasını sağlayan ilişkiler ağının çerçevesidir

KARL MARKS : ÜST YAPI UNSURU OLARAK DİN • Marks açısından din, belirli toplumsal koşulların ürünüdür. Ve toplumsal koşulların ortadan kalkmasıyla, bir toplum teorisi olarak bütün topluma düzen veren ve toplumu şekillendiren dinin, bir üstyapı teorisi olma niteliğini yitireceğine dikkat çeker. Dolayısıyla Marx’a göre, sorun dini eleştirmek değil, dini doğuran toplum ve devleti aşmaktır. Bu anlamda Marx, dini “ortadan kaldırma”yı (Abschaffung) değil, dini ve dinsel bilinci “aşmayı” (Aufhebung) savunur.

MAX WEBER: KALKINMA VE ANLAMLANDIRMA İMKANI YANİ TEODISE OLARAK DİN • Din sosyolojisi, dinin hakikat önermeleri karşısında “karşıt” ya da “taraftar” bir söylem içine girmeye yönelmeden, “anlamacı” bir bilim olarak kurumsallaşabilir. Bu sosyolojik tutum , Weber’in çalışmalarnda da öne çıkmaktadır • Teodise, din felsefesinde kötülük ile mutlak iyi olan Tanrı kavramının nasıl bağdaştığını açıklama çabasına verilen bir isimdir.

GEÇİŞ DÖNEMİ DİN SOSYOLOGLARI • WACH • TROELTSCH • MENSCHING • LE BRAS

JOACHIM WACH: TİPOLOJİK DİN SOSYOLOJİSİ • Weber’in öğrencisi olan Wach, incelemelerini sadece Hıristiyanlıkla sınırlandırmak yerine bütün dinleri araştırma kapsamına almış ve tarihi, fenomenolojik, karşılaştırmalı ve tipolojik yöntemleri bir arada kullanarak, genel ve sistematik bir din sosyolojisine katkıda bulunanlar arasında yer almıştır

Wach-2 • Wach, Weber’de olduğu gibi, sadece din ve ekonomi ilişkileri üzerinde durmamış, aynı zamanda din sosyolojisinin amacı, metodu ve diğer bilim dalları arasındaki yerini ortaya koyarak, çeşitli konular üzerine çok sayıda derinliğine inceleme gerçekleştirmiştir. Ayrıca Wach’ın, dini tecrübenin ifade biçimlerini, “teorik”(inanç), “pratik”(ibadet) ve “sosyolojik”(dini topluluk) olarak üçlü bir tipolojisiyle açıklamasıyla birlikte din sosyolojisi sadece etnolojik verilere dayalı bir ilkel dinler sosyolojisi olmaktan kurtulmuş ve evrensel bir niteliğe kavuşmuştur.

ERNEST TROELTSCH: KİLİSE SOSYOLOJİSİ • Gerçekten de Weber’i takip eden Troeltsch objektif ve tecrübî din sosyolojisi sahasında pek çok ve verimli çalışmalar ortaya koymuştur. Çeşitli toplum hadiseleri arasında dinin spesifik karakterine dikkat eden Troeltsch, ne yazık ki bu çalışmalarım sadece Hıristiyanlığa hasretmiş ve türlü Hıristiyan cemâat ve mezhepleri üzerine din sosyolojisi bakımından önemli çalışmaları gerçekleştirerek, özel bir din sosyolojisi yapmıştır

Troeltsch-2 • Troeltsch, üç tip dini grup ayırt etmektedir: Birincisi “kilise”, İkincisi “mezhep”, üçüncüsü de “mistik grup”tur. Ancak bu üçlü bölümleme olduğu gibi kendisine ait değildir. Ondan önce We- ber de bu tür üçlü bir tipoloji ayırt etmiştir. Kilise toplumun tamamı üzerinde hakimiyet iddiasında olan grup tipidir. Buna karşılık mezhep, dinî cemâat içersinde daha küçük bir gruptur. Mistik gruba gelince orada ferdiyetçi karakter hakimdir.

GUSTAVE MENSCHING: DİNİ SOSYOLOJİ • Alman din sosyoloğu Mensching, Marburg Okulu’nun bir üyesidir ve anlayıcı din sosyolojisi geleneğine bağlıdır. Onun özellikle Durkheim hakkındaki eleştirel düşünceleri, bu alanda etkili olmuştur. Mensching, sosyo-kültürel koşulların din üzerinde kesin bir etkiye sahip olmadığını iddia eder. Ayrıca O, anlayıcı yaklaşımı kullanarak, biresel ve kollektif ihtiyaçları karşılamada dinin gerekliliğine ilişkin kabuller üzerine kurulu Durkheim’in varsayımları ile Kuzey Amerika’daki işlevselci bakış açılarını çürütmeye çalışır. Mensching, bireysel ve dini faktörler arasındaki ilişkiyi reddetmemekle birlikte, bu ilişkileri ikili bir bakış açısı çerçevesinde ele alır: Din alanındaki sosyal fenomenlerin incelenmesi ve bizzat dine dayalı sosyal ilişkilerin incelenmesi. Ayrıca O, özellikle belirli bir dini inceleme konusu yapan özel bir din sosyolojisi yerine çeşitli tarihi dinler içerisindeki sosyal ilişkilerin temel ve evrensel karakterlerini inceleyen tarihi, genel bir din sosyolojisini savunur.

GABRIEL LE BRAS: MORFOLOJİK DİN SOSYOLOJİSİ • Kilise hukuku profesörü olan Le Bras, gerek Fransa’da gerekse Fransa dışında din sosyolojisinin gelişimine öncülük etmiştir. Onun görüşleri, klasik din sosyolojisinden, özellikle istatistiksel yöntemlerin daha iyi uygulandığı metodolojik bir yaklaşıma geçişte önemli bir işleve sahip olmuştur.

• Le Bras, yüzyılımızda etnolojik ve tarih yönelimi bir din sosyolojisi eğiliminin geniş ölçüde aşılarak, günümüz toplumlarında sosyolojinin bakış açıları ve yöntemlerinden hareketle dini tecrübenin çeşitli ifadeleri olan iman, ibadet ve cemaatin sosyolojik bakımdan ele alınmaya başlamasının en tipik temsilcilerinden biridir. Le Bras, dinin kendine özgü karakteri ve dini olayların başka sosyal olaylar arasındaki varlık ve dinamizmine vurgu yapmıştır.

ÇAĞDAŞ DÖNEM DİN SOSYOLOJİSİ • Luckmann • Berger • Bellah • Geertz

THOMAS LUCKMANN: GÖRÜNMEYEN DİNİN SOSYOLOJİSİ • Luckmann Invisible Religion 3 ( Görünmeyen Din) adlı eserinde çağdaş toplumlarda din olgusuna klasik yaklaşımlardan farklı yeni bir yaklaşım yöntemi getirmekte, modern toplumda dinin toplumsal ve bireysel boyutları üzerine değerlendirmeler yapmakta ve bu noktada yeni bir görüş ortaya koymaktadır.

Luckmann’a göre modern toplumda geleneksel dinin marjinalliği, birbiriyle bağlantılı ve sosyolojinin cevaplaması gereken iki farklı teorik sorun getirir: • 1) Geleneksel kilise dininin modern toplumdaki etkinliğinin azalmasının sebeplerini teşhis etme ve genel sosyolojik teori ile uyumlu olarak bu azalma sürecine bir açıklama getirme zorunluluğu. 2) Modern toplumda geleneksel kilise dininin yerini alan bir şeyin diye adlandırılıp adlandırılmayacağım sorma zorunluluğu.

PETER BERGER: FENOMENOLOJİK Dİ SOSYOLOJİSİ • Berger, insanın özellikle küreselleşmeyle beraber, bir “tercih terörüyle” karşıya olduğunu belirtir. Bu tercih teröründen kasıt, bireyin günlük yaşantısında, yemekte, giyimde, kitapta, internette vb. hayatının nerdeyse her alanına pek çok çeşitlilikle karşılaştığını ve kişinin bu çeşitlilik karşısında her an bir tercihte bulunma durumunu tercih terörü olarak nitelendiriyor. Bu tercih teröründen insanı kurtaracak olan araç dindir. Din, insana bir “zihin konforu” sağlar.

• Bir kavram olarak fenomenoloji çift kutuplu bir anlama sahiptir. Fenomenoloji dışardan bakıldığında bir fenomenin görüntüsünden iç anlamına nüfuz etmeyi ve dolayısıyla onun özünü kavramayı ifade ederken, içeriden bir bakışla gizli ve örtülü olan “kendinde şeyin” görünmekle kendini açması (İslam düşüncesindeki Keşfü’l Mahcûb) olarak tanımlamak mümkündür.

ROBERT N. BELLAH: SİVİL DİN SOSYOLOJİSİ • Sivil din, 1950’lerde Robert Bellah tarafından kullanılmasının ardından, Fransız siyasal düşencelerin kökeninin incelenmesinde Amerikan sosyologlar için önemli bir kavram olmuştur. Kamusal ritüeller (örneğin ulusal bayrak gibi), semboller ve kutsal günlerde yapılan törenlerin yanı sıra kutsal yerlerin (örneğin anıtlar, savaş alanları veya millî mezarlıklar gibi) ifade ettiği anlamların bir ulusun dini olarak kapalı değerleri olduğu anlamını taşımaktadır.

• Kilise yetkilileri tarafından yapılan törenlerde bazı sivil din uygulamalarına dahil olmalarına rağmen, genellikle kiliseler bunları dışarıda tutmuştur. • Sivil din, ilkel dinin modern versiyonu, folk dini, dini milliyetçilik, demokratik inanç, Protestan halk dindarlığı ve bir milletin aşkın evrensel dini gibi kavramlar yaygın bir kullanım alanı bulmuştur

CLIFFORD GEERTZ: KÜLTÜREL DİN SOSYOLOJİSİ • Geertz’e göre din; insanlarda güçlü, kapsamlı ve uzun süreli ruh halleri ve güdüler oluşturan bir semboller sistemidir. Din kurumu bunu, varoluş düzeni hakkında kavramlar üreterek ve bu kavramlara öylesine bir gerçeklik havası vererek yapar ki, söz konusu ruh halleri ve güdüler artık tek gerçeklik olarak görünür hale gelir

TÜRKİYE’DE DİN SOSYOLOJİSNİN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ • Türkiye'de din sosyolojisi sosyolojinin girişiyle birlikte olmuştur. Ziya Gökalp, Durkheimci bir sosyoloji anlayışını Türkiye'ye taşıdığı gibi din sosyolojisi alanında Türkçede ilk metinleri kaleme alan kişi olmuştur. Daha sonra din sosyolojisi alanında Türkçedeki ilk kitap Hilmi Ziya Ülken tarafından Dini Sosyoloji adıyla kaleme alınmıştır. Türkiye'de din sosyolojisi alanında Weberyan çizgiyi iktisat bilimci Sabri Ülgener temsil etmiştir.

MODERNİTE, POSTMODERNİTE, KÜRSELLEŞME, SEKÜLERLEŞME • Batı Avrupa örneğinden hareket eden yani Avrupa’daki kilise üyelikleri ve cemaat sayısındaki belirgin düşüşü modernizmin ve akılcılığın bir sonucu olarak yorumlayan toplumbilimciler, benzer bir sürecin dünyanın diğer bölgelerinde de yaşanacağını iddia ediyordu. Ancak toplumsal olaylar ve dönüşümler bu beklentilerin yani, modernleştikçe dinin sosyal hayattaki etkisini yitireceği, modern değerlerin, dini bütünüyle toplumsal hayatın dışına iteceği ve artık dinin toplum için bir anlam ifade etmeyecek bir pozisyona gerileyeceği beklentilerinin gerçekleşmediğini gösterdi.

MODERNİTE • Modernleşme sürecinin dinin toplumsal hayattaki rolünü aşamalı bir şekilde azaltacağına ilişkin kuram, Batı Avrupa’daki tarihsel deneyimi ve bugün ortaya çıkan sonuçları temel veri olarak alıyor. Grace Davie ve Peter Berger gibi bazı bilim insanları Batı Avrupa’nın bu konuda bir “istisna” olduğunu ve buradaki bulguların genellenemeyeceğini söylüyor. Hatta Batı Avrupa’da bile dinin bütün yönleri ile ortadan kaybolduğunu iddia etmek yani modernleşmenin toplum hayatından dini silip attığını söylemek mümkün değil.

POSTMODERNİTE • Postmodernizm, dünyada gelişen din olgusu karşısında dini, özel alana tahsis eden bir anlayışa sahiptir. Çünkü bu anlayışta özel alan dinin son sığınağıdır. Tanrı, büyük anlatı, sevgi ve hayırseverliğin kaynağı değildir: Bunlar kişi ve başkasının, “Ben” ve “diğeri” nin arasında kalana aittir. Dini değerler bu alanda ifadesini bulur. Cemaatler de böyle bir süreçte oluşur. Şu halde postmodernizm, dine şahıslar arası bir yer belirlemektedir.

KÜRESELLEŞME • Küreselleşme, ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel ve dinsel politikalarıyla, yeni bir dünya düzeni oluşturma iddiasını savunmaktadır. Küreselleşme tüm dünyayı etkisi altına almasına ve kültürel, siyasi, sosyal ve dini hayatın tüm yönlerini etkilemesine rağmen çok farklı boyutlarda gerçekleşen güçlü bir olgudur • Küreselleşmenin din üzerindeki en önemli etkilerinden birisi, dini küresel bütüne çekerek geçmişte sahip olduğu gelenekten uzaklaştırarak otantikliğini kaybettirmesidir.

SEKÜLERLEŞME • Dünyevîleşme, çağdaşlaşma, laikleşme gibi terimlerle karşılanan sekülerlik esas itibariyle modern dünyaya has bir olgu. Modernlik bireyi özgürleştirmek, insan aklını özerk kılmak adına “dünya işleri”ni dinî ve manevî otoritelerden arındırmayı amaçladı ve sonuçta modern insanın kutsal ile ilişkisi alabildiğine farklılaştı. • Sekülerleşmenin dini gerileten bir süreç olduğunu savunanlar ile yeni dinî arayışların sekülerleşmeyi tehdit ettiğini iddia edenler arasındaki kutuplaşma, ortaya gerilimli bir çelişki çıkardı. • Din sosyolojisi bu çelişkinin tamamen farkında olarak bir yandan problemle ilgili analitik tespitler yapan diğer yandan modernliği ve dinî hayatı daha büyük bir sentezde buluşturmanın imkânını sorgulayan yaklaşımlarıyla ilgi çekici bir bilim alanı haline geldi

DİNİ GRUPLAR, DİNİ YAPILAR, ORGANİZASYONLAR • Grup, özü itibariyle sosyolojik birliktelik olmakla birlikte grubun oluşumunda diğer sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi faktörlerin yanı sıra ilk insan örgütlenmelerinden bu yana dinin, baskın ve etken oluşu dini grupları sosyal birliktelik ve toplumsal etkileşim birliği olarak ele almayı gerektirmiştir.

DOĞAL DİNİ GRUPLAR • Dini gruplar konusunda, Wach ve Mensching’in bir taksimi olan doğal dini gruplar/özdeş dini gruplar ile sırf dini gruplar/ dinden doğan dini gruplar ayrımı, yaygın kabul görmektedir • Din, kültürün alt basamaklarından başlayarak “aile, oymak, kabile, boy ve millet gibi doğal gruplarla” daima bir etkileşim içerisinde olmuştur • Dini gruplar çeşitli açılardan kategorilendirilse de Batıda genel anlamda din sosyolojisi literatüründe dini gruplar “doğal dini gruplar” ve “dinden doğan dini gruplar şeklinde ikiye ayrılmaktadır.

SIRF DİNİ GRUPLAR • Gizli –birinci tip-karizmatik liderlik-batınilik-sabbahiye-ismailikgnostisizm • Sır-ikinci tip-ortak nokta sır tutmak • Sırf veya dinden doğan gruplarda dinin; cemaat-cemiyet, mezhep (üslup, yorum) ya da tarikat (mistik protest) tarzında bir grup oluşumu söz konusu edilmektedir. Bu tür gruplarda gizemli bir örgütlenmeden tutun evrensel bir misyonerliğe uzanan bir çizgi bulunmaktadır. Karizmatik lider, ilk örgütlenme (ilk cemaatin profili), teşkilatlanma, farklılaşma ve yeni oluşumlar bu seyrin oluşum biçimleridi

DİNİ KURULUŞLAR • Maddi ve manevi tipte olabilir

KİLİSE • İngiliz • Protestan • Roma Katolik • Profesyonel ruhban sınıfı

MEZHEP • Kiliseden küçük • Profesyonel din adamı yok • Gerçeği tekelinde bulundurma iddiası yok

SEKT • Küçük ve içe dönük • Düşük düzey bağlılık • Karşıt çıkma • Gelenek ve görenek reddeden gruplar

KÜLT • Küçük fakat aktivist gruplar • Yeni dinler için ilk aşama • Bireyci • Mistik • Faydacı • İnformal • Kısa ömürlü

DİNİN ÇEŞİTLİ KURUMLAR İLE İLİŞKİLERİ • Devlet • Aile • Ekonomik kurumlar • Hukuksal kurumlar • Eğitim kurumları

DİN VE KÜLTÜR • Din kültürü şekillendirir • Kültür bir dine bağlı olarak ortaya çıkabilir • Her din bir kültür içinde ortaya çıkar

DİN VE KİMLİK • Göçebelik • Yerleşiklik • Cinsiyet • Bireyselleşme • Grup kimliği edinme • Gibi faktörler kimlik kazanmada dinin etkisini ortaya koyar

DİN VE AİLE • Aile dini destekler • Nikahın kutsallığı • Aileyi teşvik • Zinayı günah sayma • Çocuk bakımını şart koşma • Adeletli davranma-çocuklara

DİN VE AHLAK 4 yaklaşım var 1. Din ahlakın ayrılmaz bir parçasıdır 2. Din ve ahlak özdeştir 3. Tamamen ayrıdır 4. Din ve ahlak ilişkileri yalnızca birbirine bağlıdır

EKONOMİ AHLAK VE DİN • Dinamik zihniyet yaratma • Adaletli olma ve üretme • Statik zihniyetten kurtulma-ortaçağ • Yalnızca tüketici olma dünyadan tat almaya odaklanmayı yasaklama • Pasif ve kötümser zihniyetten sıyrılma • Tembelliği kötülemek • Bu dünyadan alınacak mirası indirgeme • Dünyadan ölündüğünde yalnızca • Kefenle ayrılma düşüncesi-sade bir yaşam