jhagsreikningar 23 kafli Rekstrarhagfri fjallar um rstfun knappra

Þjóðhagsreikningar 23. kafli

Rekstrarhagfræði fjallar um ráðstöfun knappra framleiðslugæða af sjónarhóli einstaklingsins eða einstakra fyrirtækja u Hún fjallar um það, hvernig heimili og fyrirtæki taka ákvarðanir og hvernig þau eigast við á markaði u

Þjóðhagfræði uÞjóðhagfræði fjallar um gerð og gangverk þjóðarbúskaparins u. Markmið hennar er að skýra efnahagsumhverfi heimila, fyrirtækja og atvinnuvega og þau lögmál, sem heimili, fyrirtæki og markaðir lúta í sameiningu

Þjóðhagfræði uÞjóðhagfræði leitar svars við spurningum eins og þessum: u. Hvers vegna eru meðaltekjur manna háar sums staðar og lágar annars staðar? u. Hvers vegna hækkar verðlag ört á sumum skeiðum, en hægt á öðrum? u. Hvers vegna aukast framleiðsla og atvinna sum ár og skreppa saman önnur?

Tekjur og gjöld í hagkerfinu Til að leggja mat á það, hvort vel gengur í efnahagslífinu eða ekki, þurfum við að skoða heildartekjur manna og leggja þær saman til að finna þjóðartekjur

Tekjur og gjöld í hagkerfinu uÍ hagkerfinu í heild eru tekjur jafnar gjöldum, af því að uÖll viðskipti ganga þannig fyrir sig, að kaupandi skiptir við seljanda q Kaup = sala uÚtgjöld eins eru tekjur annars q Tekjur = gjöld

Verg landsframleiðsla u Verg landsframleiðsla (VLF) er mælikvarði á tekjur og gjöld í hagkerfinu u Hún er markaðsvirði allrar vöru og þjónustu, sem framleidd er til endanlegra nota innan lands á tilteknu tímabili afskriftir + la s ið le m a fr s d n la = hrein la s ið le m a fr s d n la g r e V rfesting já rf a n ju ý rn u d n e = ir Afskrift

Verg landsframleiðsla, aftur Verg landsframleiðsla (VLF) er : k ta g u h t g e il ð æ fr q markaðsvirði d n La rkneskra ty la s ið le m a r F q allrar r e n lí r e B í a n n a m a k r e q vöru og þjónustu, v talin með VLF í q sem framleidd er Þýzkalandi (en þó ekki q til endanlegra nota sá hluti hennar, sem eim til h a d n e s ir e þ q innan lands Tyrklands) q á tilteknu tímabili

Verg þjóðarframleiðsla (VÞF) er q markaðsvirði Lögfræðilegt hugtak: nna, sem a n k te ti lu h á S q allrar í n n e m a k r e v ir k s e n k r q vöru og þjónustu, ty Berlín senda heim til q sem framleidd er Tyrklands, er talinn q til endanlegra nota með VÞF í Tyrklandi q af þegnum ákveðins ríkis q á tilteknu tímabili

Verg þjóðarframleiðsla VÞF = VLF + tekjur erlendis frá q VLF er það, sem landið framleiðir q VÞF er það, sem þjóðin framleiðir q Tyrkland: VÞF > VLF ü Hluti tyrknesku þjóðarinnar vinnur erlendis og sendir tekjurnar heim q Ísland: VÞF < VLF ü Íslendingar eru skuldugir í útlöndum og senda hluta tekna sinna úr landi sem vaxtagjöld

Hringrás efnahagslífsins Skoðum nú, hvers vegna tekjur og gjöld hljóta ævinlega að standast á

Hringrás efnahagslífsins Tekjur Gjöld Markaður fyrir Seld vara ogvörur og þjónustu. Keypt vara þjónusta og þjónusta Fyrirtæki Aðföng til Vinnuafl, framleiðslu Markaður fyrir land og framleiðsluþætti fjármagn Laun, vextir Tekjur og arður Heimili

Að mæla VLF (e. GDP) er markaðsvirði allrar vöru og þjónustu, sem framleidd er til endanlegra nota innan lands á tilteknu tímabili

Að mæla VLF u Framleiðslan er mæld á markaðsverði u Tekur aðeins til framleiðslu vöru og þjónustu til endanlegra nota, en tekur ekki til aðfanga (virðisaukinn er talinn aðeins einu sinni, hann er ekki tvítalinn) üTeljum brauðið með, ekki hveitið u Tekur bæði til áþreifanlegs varnings (matur, föt, bílar) og óáþreifanlegrar þjónustu (klipping, bílþvottur, læknishjálp)

Að mæla VLF u VLF nær yfir vörur og þjónustu framleiddar á yfirstandandi tímabili, tímabili ekki í fortíðinni, þ. e. á líðandi stund, ekki á liðnum tíma u VLF er virði framleiðslunnar innan landamæra tiltekins lands u VLF er virði framleiðslunnar á afmörkuðu tímabili, tímabili yfirleitt einu ári eða einum ársfjórðungi

Hvað er talið með í VLF? VLF nær yfir alla framleiðslu í hagkerfinu, sé hún seld löglega á markaði

Hvað er ekki talið með í VLF? u VLF nær ekki yfir flest af því, sem er framleitt og notað á heimilum og fer því aldrei á markað q Sbr. bóndann, sem giftist ráðskonu sinni, og þjóðarframleiðslan minnkaði u VLF nær ekki heldur yfir varning, sem er seldur ólöglega, t. d. eiturlyf eða mútur

Samsetning VLF (Y) er summa þessara stærða: u u Neyzla (C) Fjárfesting (I) Ríkisútgjöld (G) Hreinn útflutningur (NX) Y = C + I + G + NX

Samsetning VLF u Neyzla (C) q Útgjöld heimila til kaupa á vörum og þjónustu, en þó ekki til húsnæðiskaupa u Fjárfesting q Útgjöld (I) fyrirtækja og heimila til kaupa á fjármagnsvörum, birgðum og framleiðslutækjum og einnig til húsnæðiskaupa q Birgðabreytingar eru yfirleitt taldar með fjárfestingu til einföldunar

Samsetning VLF u Ríkisútgjöld (G) q Útgjöld ríkis og sveitarfélaga til kaupa á vörum og þjónustu, eða samneyzla q Styrkir eru ekki taldir með, því að þeir eru ekki veittir í skiptum fyrir framleiðslu á vörum eða þjónustu u Hreinn útflutningur (NX) q Útflutningur vörum og þjónustu að frádregnum innflutningi: NX = X - Z

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Verg landsframleiðsla 995, 5 Á mann (þkr. ) 3. 120 Hlutfall af heild (%) 100, 0

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Á mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Verg landsframleiðsla 995, 5 3. 120 100, 0 Neyzla 599, 2 1. 998 55, 6

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Á mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Verg landsframleiðsla 995, 5 3. 120 100, 0 Neyzla 599, 2 1. 998 55, 6 Fjárfesting 284, 6 949 21, 5

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Á mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Verg landsframleiðsla 995, 5 3. 120 100, 0 Neyzla 599, 2 1. 998 55, 6 Fjárfesting 284, 6 949 21, 5 Ríkisútgjöl d 246, 3 821 26, 4

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Á mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Verg landsframleiðsla 995, 5 3. 120 100, 0 Neyzla 599, 2 1. 998 55, 6 Fjárfesting 284, 6 949 21, 5 246, 3 821 26, 4 314, 0 1. 047 35, 3 Ríkisútgjöl d Útflutningu r

VLF og samsetning hennar 2005 Alls (mkr. ) Á mann Hlutfall (þkr. ) af heild (%) Verg landsframleiðsla (Y) 995, 5 3. 120 100, 0 Neyzla (C) 599, 2 1. 998 60, 2 Fjárfesting (I) 284, 6 949 28, 6 Ríkisútgjöld (G) 246, 3 822 24, 8 314, 0 1. 047 31, 5 Útflutningur Þjóðarútgjöl d=C+I+ G = 113, 6% af Y

VLF og samsetning hennar 2005 Alls Á (mkr. mann ) (þkr. ) Útflutningur (X) 314, 0 1. 047 Innflutningur (Z) 448, 6 1. 496 Hlutfall af heild (%) 31, 5 45, 1

VLF og samsetning hennar 2005 Alls Á (mkr. mann ) (þkr. ) Útflutningur (X) 314, 0 1. 047 Innflutningur (Z) 448, 6 1. 496 Hlutfall af heild (%) 31, 5 45, 1 Jöfnuður jur k te u n in v r a -27, 7 in re h r e a þáttatekna ður þáttatekn Jöfnu(J) , r) , ti x e v. . e (þ r ju k te s n g (þ. e. laun) og fjárma frá r, ju k te ta x a v g o r ju k te eða m. ö. o. launa m og lu s ið re g a n u la m u n g útlöndum að frádre a d n a tl ú l ti m lu s ið re g ta vax

VLF og samsetning hennar 2005 Alls Á (mkr. mann ) (þkr. ) Útflutningur (X) 314, 0 1. 047 Innflutningur (Z) 448, 6 Jöfnuður -27, 7 þáttatekna (J) Rekstrarframlög -1, 7 (R) 1. 496 Hlutfall af heild (%) 31, 5 45, 1 Viðskiptajöfnu ður = X – Z + J +R = -164, 1

VLF og samsetning hennar 2005 Alls Á (mkr. ) mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Útflutningur (X) 314, 0 1. 047 31, 5 Innflutningur (Z) 448, 6 1. 496 45, 1 Jöfnuður þáttatekna (J) -27, 7 Rekstrarframlög -1, 7 (R) Viðskiptajöfnuð -164, 1 ur -16, 5 Viðskiptajöfnu ður = X – Z + J +R = -164, 1

VLF og samsetning hennar 2005 Alls Á (mkr. ) mann (þkr. ) Hlutfall af heild (%) Útflutningur (X) 314, 0 1. 047 31, 5 Innflutningur (Z) 448, 6 1. 496 45, 1 Jöfnuður þáttatekna (J) -27, 7 Rekstrarframlög -1, 7 (R) Viðskiptajöfnuð -164, 1 ur -16, 5 Viðskiptajöfnu ður = X – Z + J +R = -164, 1 Vergar þjóðartekjur = VLF + J =

Önnur tekjuhugtök u Verg þjóðarframleiðsla (VÞF) VÞF u Hrein þjóðarframleiðsla (HÞF) HÞF u Vergar þjóðartekjur (VÞT) VÞT u Tekjuvirði u Ráðstöfunartekjur VÞF = GNP HÞF = NNP VÞT = GNI

Verg þjóðarframleiðsla, aftur u Verg þjóðarframleiðsla (VÞF) er samanlagðar tekjur fastra íbúa lands, þ. e. þegna landsins u VÞF er frábrugðin VLF að því leyti, að VÞF telur með tekjur, sem þegnar landsins vinna sér inn erlendis, og telur ekki með tekjur, sem útlendingar vinna sér inn hér heima VÞF = VLF + TE

Hrein þjóðarframleiðsla u Hrein þjóðarframleiðsla (HÞF) er samanlagðar tekjur þegnanna (VÞF) að frádregnum afskriftum u Afskriftir (A) eru slit og úrelding fjármuna og framleiðslutækja í hagkerfinu: Ig = In + A g + G + NX I + C = VÞF Ig = verg fjárfesting n + G + NX I + HÞF = C In = hrein fjárfesting VÞF = HÞF + A

Vergar þjóðartekjur VÞT = VÞF + viðskiptakjaraáhrif VÞF = C + I + G + X – Z kjör ta ip k s ið v = N /P P q X = X /PX X Z VÞT = C + I + G + X* – Z q X* = XN/PZ sýnir kaupmátt útflutningstekna VK = VÞT – VÞF = X* – X = XN/PZ - XN/PX = (XN/PX)(PX/PZ -1) Px hækkar VÞT hækka við gefinni VÞF Pz hækkar VÞT lækka við gefinni VÞF

Tekjuvirði u Tekjuvirði þjóðarframleiðslunnar er samanlagðar tekjur íbúa lands af framleiðslu vöru og þjónustu u Tekjuvirðið er frábrugðið HÞF að því leyti, að það tekur óbeina skatta á fyrirtæki (t. d. virðisaukaskatt) ekki með í reikninginn, en það tekur hins vegar framleiðslustyrki með í reikninginn Tekjuvirði = HÞF – óbeinir skattar + framleiðslustyrkir

Tekjuvirði u Tekjuvirði þjóðarframleiðslunnar er samanlagðar tekjur íbúa lands af framleiðslu vöru og þjónustu u Tekjuvirðið er frábrugðið HÞF að því leyti, að það tekur óbeina skatta á fyrirtæki (t. d. virðisaukaskatt) ekki með í reikninginn, en það tekur hins vegar framleiðslustyrki með í reikninginn Tekjuvirði = Markaðsvirði – óbeinir skattar + framleiðslustyrkir

Ráðstöfunartekjur u Ráðstöfunartekjur eru tekjur heimila og fyrirtækja að greiddum sköttum og skyldum til ríkisins

VLF á raunvirði og nafnvirði u Nafnvirði VLF er virði framleiðslunnar á verðlagi hvers árs u Raunvirði VLF er virði framleiðslunnar á föstu verðlagi u VLF á nafnvirði eykst ef q Magn framleiðslunnar eykst eða q Verð framleiðslunnar hækkar u Þurfum að geta greint magnbreytingar frá verðbreytingum q Skilja raunvirði frá nafnvirði

VLF á raunvirði og nafnvirði Mat á umfangi þjóðarbúskaparins krefst þess, að nafnvirði VLF sé snarað yfir á raunvirði með því að nota verðvísitölu VLF

Verðvísitala VLF u Verðvísitala VLF sýnir verðlag á vörum og þjónustu á tilteknu ári miðað við verðlag á grunnári u Verðvísitala VLF segir okkur, að hversu miklu leyti aukning VLF á nafnvirði stafar af verðhækkun frekar en magnaukningu

Verðvísitala VLF er fundin þannig: VLF á nafnvirði Verðvísitala VLF = *100 VLF á raunvirði V = N/R Skammstöfun VVLF

Að snara nafnvirði yfir á raunvirði Nafnvirði VLF er snarað yfir á raunvirði þannig: Raunvirði VLF 2005 = R = N/V Nafnvirði VLF 2005 Verðvísitala VLF 2005 *100

Dæmi um VLF á raunvirði og nafnvirði

Dæmi um VLF á raunvirði og nafnvirði

Dæmi um VLF á raunvirði og nafnvirði

Dæmi um VLF á raunvirði og nafnvirði * + * =

Dæmi um VLF á raunvirði tiltekins grunnárs (2001)

Dæmi um VLF á raunvirði tiltekins grunnárs (2001)

Dæmi um VLF á raunvirði tiltekins grunnárs (2001)

Dæmi um VLF á raunvirði tiltekins grunnárs (2001) * + * =

Verðvísitala VLF (1) (2)

Verðvísitala VLF (1) (2)

Verðvísitala VLF (1) (2)

Ísland: VLF á föstu verðlagi 1945 -2005 2000 = 100 Mikill vöxtur síðan 1945 Rykkir og skrykkir

Ísland: VLF á föstu verðlagi 1945 -2005 Lógariþmi magnvísitölu 2000 = 100 Mikill vöxtur og frekar jafn Hallinn á ferlinum sýnir hagvöxt

VLF og velferð u VLF er skásti einstaki mælikvarðinn á hagræna velferð u VLF á mann sýnir tekjur og gjöld meðalmanns í hagkerfinu

VLF og hagræn velferð u Meiri VLF á mann er til marks um meiri velferð miðað við önnur lönd eða fyrri ár u VLF er þó ekki fullkominn mælikvarði á hamingju manna og lífskjör

VLF og hagræn velferð u. Sumt af því, sem eykur velferð, er ekki reiknað með í VLF Gildi tómstunda u Gildi hreins umhverfis u Gildi nær allrar utanmarkaðsstarfsemi u Gildi tímans, sem foreldrar eyða með börnum sínum og öfugt q Gildi sjálfboðastarfs q

VLF og hagræn velferð Aðrir mælikvarðar á velferð Ævilíkur nýfæddra barna u Menntun u q u Fullorðinslæsi Heilbrigði q n n i r u m i e h Fer batnandi? Fjöldi lækna á mann Atvinnuöryggi u Lýðræði og mannréttindi u

Samanburður VLF millilanda Jafnvirðisútreikningar á VLF (ppp) u Skráð VLF getur verið villandi q Tekur ekki til þess, að vara og þjónusta er misdýr eftir löndum ü Hátt verðlag í iðnríkjum ü Lágt verðlag í þróunarríkjum u Kaupmáttur eins dollara er því meiri víða í þróunarlöndum en hann gæti virzt, svo að skráð VLF þar vanmetur kaupmáttinn u Leiðrétt VLF er að sama skapi meiri í þróunarlöndum en skráð VLF

Hagtölur á vefnum Ísland www. hagstofa. is u www. fjarmalaraduneyti. is/hagtolur u www. sedlabanki. is u Útlönd www. oecd. org u www. worldbank. org u

VLF, ævilíkur og læsi 2003 Land VLF á mann ($, ppp) Bandaríkin Ísland Þýzkaland Japan Mexíkó Rússland Brasilía Kína Indónesía Indland Pakistan Bangladess Nígería 37. 750 29. 750 27. 100 26. 940 8. 970 8. 230 7. 770 4. 580 3. 230 2. 670 1. 940 1. 700 860 Ævilíkur (ár) 77 80 78 82 74 66 69 71 67 63 64 62 45 r i d n E Læsi (%) 91 100 86 91 88 61 41 41 67