Kafli 14 Kosningar og stjrnmlaflokkar bls 296 307

Kafli 14 Kosningar og stjórnmálaflokkar bls. 296 -307

Kosningar eru burðarásinn í stjórnmálakerfinu. Stjórnmálaflokkar eru mikilvægir þátttakendur í kosningafyrirkomulaginu, því þeir ákveða hverjir eru í framboði og eru virkir í ákvörðunarferlinu sem Alþingi eða sveitarstjórnir taka. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 2

Kosningahegðun Tiltölulega fáir hér á landi eru flokksbundnir í stjórnmálaflokki. Miðaldra fólk er mest áberandi í stjórnmálum, margt ungt fólk segist ekki hafa áhuga á pólitík. Kjósendur ekki jafntryggir flokkum nú – fylgisbreytingar geta verið töluverðar á milli kosninga. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 3

Kosningahegðun Markaðssetning stjórnmála: Stjórnmál verða að einhvers konar vöru sem reynt er að selja eins mörgum og mögulegt er. Mikil áhersla er lögð á ímynd og framkomu frambjóðenda. Kosningaloforðum er útbýtt og skemmtiatriði setja sterkan svip á kosningafundi. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 4

Kosningaþátttaka (bls. 296) Á Íslandi fengu karlar kosningarétt árið 1843 og konur árið 1915. Kosningaþátttaka (erlendar rannsóknir) fer mjög eftir aldri, kyni, menntun, starfi, tekjum og búsetu. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 5

Kosningaþátttaka (bls. 297) Kosningaþátttaka á Íslandi er oftast um 8590%. Í Evrópu er þátttakan á bilinu 8090% en í Bandaríkjunum á milli 50 -60%. Fæstir á kjörskrá: Enginn var á kjörskrá í Vestmannaeyjum árið 1845 – þar fór því engin kosning fram. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 6

Kosningar Á Íslandi er almennur kosningaréttur. Allir íslenskir ríkisborgarar sem eru 18 ára eða eldri þegar kosning fer fram hafa kosningarétt. Það sama gildir um kjörgengi. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 7

Framboð (bls. 298) Reynt er að láta framboðslista vera nokkurs konar spegilmynd af kjósendum með tilliti til kyns, aldurs, atvinnu og búsetu. Skoðaðu framboðslista nokkurra flokka út frá kyni, aldri, atvinnu og búsetu frambjóðenda. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 8

Framboð (bls. 298) Prófkjör eða forval er algeng aðferð til að velja frambjóðendur á lista. Samkeppni leiðir oft til þess að þeir sem lenda í efstu sætunum verða tiltölulega einsleitur hópur – og uppfyllir þar með ekki þau markmið að frambjóðendur komi úr ólíkum hópum þjóðfélagsins. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 9

Kynjakvóti (bls. 298) Margir flokkar á Norðurlöndum hafa tekið upp kynjakvóta til að jafna stöðu karla og kvenna og gefa fleiri konum kost á að komast á þing. Skoðaðu kynjahlutfallið á Alþingi (sjá bls. 299 í kennslubók). Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 10

Kjördæmi (bls. 300) Við alþingiskosningar er landinu skipt í kjördæmi og þingsætum er skipt á milli kjördæma. Fjöldi þingmanna ræðst af fjölda íbúa í hverju kjördæmi en einnig er tekið tillit til byggðastefnu. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 11

Misvægi atkvæða Fámenn kjördæmi hafa hlutfallslega fleiri þingmenn miðað við íbúafjölda en fjölmenn kjördæmi. Skoðaðu vel kjördæmaskipan landsins á bls. 300. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 12

Hlutfallskosning (bls. 301) Í margra flokka kerfi eins og er hér á landi er notuð hlutfallskosning. Hlutfallskosning tryggir að framboðslistar fái fulltrúa í hlutfalli við atkvæðamagn sitt í hverju kjördæmi. Stórir flokkar hagnast frekar á þessari aðferð en smáir flokkar. Af hverju? Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 13

Uppbótarþingsæti (bls. 301) Jöfnunar- og uppbótarþingsætum var komið á árið 1934. Markmið: Að tryggja öllum framboðslistum sem jafnasta möguleika á að koma sínum frambjóðendum að í réttu hlutfalli við fylgi listanna. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 14

Jöfnunarþingsæti Það er ekki skylda að bjóða fram í öllum kjördæmum – en til að eiga möguleika á uppbótarþingsæti kjördæmis verður listi að hafa hlotið að minnsta kosti 7% atkvæða í kjördæminu. Á Alþingi eiga 63 þjóðkjörnir þingmenn sæti. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 15

Stjórnmálaflokkar (bls. 302) Stjórnmálaflokkar gegna mikilvægu hlutverki við stjórn landsins – þeir keppa um pólitísk áhrif og völd. Innra starf: Vinna við mótun stefnuskrár, en þar kemur fram hvaða málum flokkurinn vill berjast fyrir og hvernig þeim skuli forgangsraðað. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 16

Stjórnmálaflokkar (bls. 302) Nýliðun er mikilvæg en í því felst að útvega nýtt fólk til að taka við mikilvægum störfum, bæði innan flokks og utan, nái flokkurinn völdum. Í öllum flokkum eru starfandi flokksfélög, ungliðahreyfingar og oftast kvennafélög. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 17

Íslenska flokkakerfið Fjölflokkakerfi: 4 til 6 flokkar hafa að jafnaði boðið fram. Þessa stundina eru þingflokkarnir fimm: Frjálslyndi flokkurinn Sjálfstæðisflokkurinn Framsóknarflokkurinn Samfylkingin Vinstri hreyfingin – grænt framboð Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 18

Vinstri eða hægri Vinstri flokkar hafa löngum verið taldir standa fyrir breytingum á þjóðfélaginu og róttækum skoðunum. Hægri flokkar hafa löngum verið taldir standa fyrir stöðugleika og varðveislu ríkjandi þjóðskipulags. Skoðaðu teikninguna á bls. 303. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 19

Þriðja leiðin (bls. 304) Þriðja leiðin snýst ekki um hægri eða vinstri: • Þessi stefna fylgir hægri sinnuðum skoðunum þar sem hún ýtir undir einstaklingsframtakið og hvetur einstaklinga til að taka ábyrgð á sjálfum sér. • Þessi stefna fylgir vinstri sinnuðum skoðunum því hún vill hjálpa þeim sem lakar eru settir í samfélaginu og ýta frekar undir hagsmuni samfélags en einstaklinga. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 20

Þriðja leiðin (bls. 304) Þriðja leiðin: Gagnrýni: Það er ekki hægt að koma á málamiðlun á milli vinstri og hægri eins og sýnt er í dæminu á bls. 304. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 21

Hugmyndafræði stjórnmálanna Hugmyndafræði: Um 1800: Heildstæð lýsing á samfélaginu ásamt hugmyndum um það hvernig skyldi breyta því til hins betra. Nú: Hver sá hugsunarháttur sem einkennir einhvern hóp eða menninarsamfélag. Með þessu er átt við hugmyndafræði um hvernig heimurinn er eða ætti að vera. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 22

Hugmyndafræði stjórnmálanna Kommúnismi: Á rætur að rekja til hugmynda Karls Marx. Myndaður sem andsvar við kapítalisma – sem verði að útrýma með byltingu sem leidd er af verkamönnum. Jöfnuður ríkjandi í kommúnisma – allir fá grundvallarþörfum sínum fullnægt Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 23

Hugmyndafræði stjórnmálanna Fasismi: Öfgasinnuð hægrisinnuð hugmyndafræði – fasistar höfðu mikla andúð á kommúnisma og enga trú á lýðræði. Leiðtogar fasista voru einræðisherrar sem börðu niður allt andóf. Kynþáttafordómar og öfgakennd þjóðernisstefna. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 24

Hugmyndafræði stjórnmálanna Íhaldsstefna: Hægrisinnuð hugmyndafræði sem trúir á hefðbundin gildi og vill koma í veg fyrir allar róttækar breytingar sem geta ógnað stöðugleika samfélagsins. Telja að ójafnræði á milli fólks sé nauðsynlegt og æskilegt. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 25

Hugmyndafræði stjórnmálanna Frjálshyggja: Elst af stjórnmálastefnum samtímans – kom fram sem andsvar við lénsveldi og einræði í Evrópu á 18. öld. Áhersla á einstaklinginn og réttindi hans. Öll inngrip ríkisins slæm. Því meira frelsi, þeim mun betra. • John Locke + Adam Smith Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 26

Hugmyndafræði stjórnmálanna Sósíalismi: Vinstrisinnuð hugmyndafræði – trú á jafnræði ásamt því að framleiðslutæki skuli vera í sameign þjóðarinnar. Ekki eins róttæk stefna og kommúnismi en báðar stefnur vilja auka á velferð verkalýðs. • Kommúnistar vilja byltingu en sósíalistar vilja nota lýðræðislegar aðferðir. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 27

Hugmyndafræði stjórnmálanna Græn hugmyndafræði: Áhersla á að finna leiðir til að verja náttúrulegt umhverfi fyrir mengun og ofnýtingu. Lifnaðarhættir nútímans ógna tilvist mannkyns og jarðarinnar allrar. Þessi hugmyndafræði er tiltölulega ný af nálinni. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 28

Hugtök og spurningar 1. Svaraðu öllum orðum hugtökunum og spurningunum á bls. 306 og 307 í kennslubók. 2. Kennari gefur þér upp hvort og þá hvaða spurningum þú átt að skila til hans. Kafli 14. Kosningar og stjórnmálaflokkar 29

Hér lýkur glósum úr kafla 14 um kosningar og stjórnmálaflokka.