CRNOGORSKISRPSKI BOSANSKI HRVATSKI JEZIK I KNJIEVNOST III RAZRED

CRNOGORSKI-SRPSKI, BOSANSKI, HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST III RAZRED SREDNJE ŠKOLE IVO ANDRIĆ NA DRINI ĆUPRIJA

BIOGRAFIJA PISCA Ivo Andrić je rođen 9. oktobra 1892. u Travniku. Majka ga je još u povoju odnela u Sarajevo, gdje joj je muž službovao. Godine 1894. otac mu umire od tuberkoloze. Majka ga je odnela sestri svoga muža u Višegrad. Njih dvoje su prihvatili mališana i brinuli se o njemu, koja se nalazila u neposrednoj blizini ćuprije Mehmedpaše Sokolovića. U Višegradu Ivo Andrić pohađa osnovnu školu. U jesen 1903. godine upisuje se u Veliku gimnaziju u Sarajevu. 24. juna u Velikoj gimnaziji u Sarajevu položio je veliku maturu. Iste godine, 14. oktobra upisuje se na Mudroslovni fakultet Kraljevskog sveučilišta Franje Josipa I u Zagrebu.

Najznačajnija djela: EX PONTO (1918), NEMIRI (1920), PRIPOVETKE (1924, 1931, 1936), MOST NA ŽEPI (1925), ANIKINA VREMENA (1931), NA DRINI ĆUPRIJA (1945), TRAVNIČKA HRONIKA (1945), GOSPOĐICA (1947), ZLOSTAVLJANJE (1950), PROKLETA AVLIJA (1954), ASKA I VUK (1960), ŽENA NA KAMENU (1962), JELENA, ŽENA KOJE NEMA (1962).

NA DRINI ĆUPRIJA Andrić je bio obuzet mostovima kao graditeljskim podvizima i umjetničkim ostvarenjima. Na Drini ćuprija, koja je podignuta u 16. veku po nalogu Mehmed-paše Sokolovića, jeste graditeljski poduhvat, "skladno srezani most od kamena sa jedanaest lukova širokog raspona", "trajno čudo od kamena", "skupocena građevina jedinstvene lepote, kakvog nemaju ni mnogo bogatije i prometnije varoši". Dok je pripovjetka Most na Žepi himna ljudskom graditeljstvu i neslućenoj ljepoti usred divlje prirode, roman Na Drini ćuprija nastao je iz drugačijih stvaralačkih pobuda. Pošavši od saznanja da "nema slučajnih građevina, izdvojenih iz ljudskog društva u kome su nikle, i njegovih potreba, želja i shvatanja, kao što nema proizvoljnih linija i bezrazložnih oblika u neimarstvu", Andrić je zaključio da su graditelji "imali smisla ne samo za stalnost i lepotu građevine nego i za korist i udobnost koju će od te građevine imati i najdalji naraštaji“.

1. MOST NA DRINI U VIŠEGRADU

Iako je djelo Na Drini ćuprija roman-hronika, njegova kompoziciona struktura nije nastala ravnomjernim slaganjem vremenskih jedinica prema hronološkom toku. Vrijeme obuhvaćeno romanom obuhvata skoro IV vijeka i dijeli se u dva perioda: -doba turske vladavine -vrijeme austrijske okupacije. Turska vlast u romanu traje tri i po vijeka, od scene odvođenja srpske djece(danak u krvi), s početka XVI vijeka, do ulaska austrijske vojske 1878. godine, period austrijske okupacije traje svega četiri decenije. Međutim u strukturi romana odnos je obrnut: samo u jednoj trećini romana opisano je vrijeme turske vladavine, a u preostale dvije trećine austrijska okupacija.

Građa romana podijeljena je u 24 glave. Svako poglavlje je novelistička cjelina, sa sopstvenom kompozicijom, sopstvenom temom i glavnim junakom, ali se istovremeno, svako poglavlje i tematski i kompoziciono uklapa u širu romanesknu cjelinu. Za većinu likova, koji su glavni u pojedinačnim poglavljima karakteristično je da nestaju iz djela sa završetkom poglavlja. Postoji jedan lik koji se javlja u više poglavlja, to je Alihodža će biti prisutan u romanu, čas u prvom čas u drugom planu, sve do kraja djela. Alihodža svojom sudbinom ilustruje proces nestajanja orijentalnog duha u bosanskoj društvenoj sredini. Strmina koja je i dotle neprestano rasla primiče se njegovom licu. Celo vidno polje ispuni mu tvrdi, ocediti drum, koji se pretvarao u mrak i obuhvatao ga svega. Na uzbrdici koja vodi na Mejdan ležao je Alihodža i izdisao u kratkim trzajima. Ovo jeste simbolična slika, ali ona govori mnogo o srođenosti žitelja kasabe sa svojim mostom.

Centralni motiv romana je most, pa je prema tome, taj most istovremeno i centralni simbol kojim se iskazuje piščeva poruka i na kome se zasniva značenje romana u cjelini. Postavljen u konkretan odnos prema ljudima, most sa svojom sudbinom i svojom vezanošću za tuđe sudbine, nameće misao o trošosti i prolaznosti života, s jedne, i o vječnosti lijepih i korisnih građevina, s druge strane. Život je divno čudo koje se neprestano troši i osipa, a ipak večno traje, kao na Drini ćuprija.

Istorijsko vrijeme obuhvaćeno romanom iznosi IV vijeka(1516 -1914 godine). A taj dio vremena podešen je da pliva u vremenskom beskraju i da stalno “klizi” prema budućnosti i nedoglednom nizu novih savremenosti. Svijet romana je utemeljen na neuništivoj materiji, na praelementima: zemlji, kamenu i vodi, i na tom istom geološkom temelju, gdje je počeo, tu se i završava. Prema tome i ovaj Andrićev roman ima u svojim skrivenim dubinama prstenastu kompoziciju. VJEČNOST GEOLOŠKO VRIJEME 1516 -1914 PROŠLOST ISTORIJSKO VRIJEME U ROMANU BUDUĆNOST

STRUKTURA ROMANA 1. O Drini, mostu, kasabi. Istorija i legenda. 2. Skela. Danak u krvi. Mehmed-paša Sokolović. 3. Dolazak Abidage i Tosun-efendije u kasabu. Početak radova. Rušenje gradnje. Nabijanje na kolac Radisava sa Uništa. 4. Seljaci sahranjuju krišom otkupljeno telo Radisava sa Uništa. Pljevljak je poludeo. Novi poverenik Arifbeg. Završetak mosta. Oduševljenje. Tarih (natpis). Smrt Mehmed-paše Sokolovića. Most i kasaba se zbližavaju. 5. "Prošla je prva stotina godina". Kraj 17. veka. Napušten vezirov Kameniti han. Poplava u poslednjoj godini 18. veka. 6. Buna u Srbiji 1804. Pogubljenja na ćupriji. 7. Vreme Miloša Obrenovića. Obeležavanje granica između Srbije i Bosne. Šezdesete godine. Turci beže iz Srbije u Bosnu. 8. Avdaga Osmanagić. Fata Avdagina. (Tek ovde je celo poglavlje posvećeno jednoj sudbini. ) 9. Ulazak Austrougarske u Bosnu i Višegrad. Alihodža - protiv otpora. 10. Svečan ulazak austrougarskih trupa u kasabu. 11. Promene u okupiranoj kasabi. Propisi i naredbe. Šemsibeg Branković otpor novinama. 12. O Milanu Glasinčaninu - kockanje. O Bukusu Gaonu.

13. Četvrta godina okupacije. Ustanci. Gregor Fedun. Hajduk Jakov. Regrutacija. 14. Organizovanje privrednog života. Hotel ("Lotikin hotel"). Lotika. 15. Salko Ćorkan - igra na ogradi mosta. 16. Alihodža kao protivnik svega novog. Izgradnja pruge. 17. Aneksija Bosne 1908. Miniranje mosta. 18. Balkanski ratovi. Srpska granica na Rzavu. 19. Mnogo epizodnih situacija - razgovori i rasprave učenika i studenata na raspustu. Stiković i Glasinčanin. 20. Oronula Lotika. O Lotikinom materijalnom krahu. 21. "Poslednja godina hronike o mostu na Drini". O dobrom letu i rodu. Glasinčanin i Zorka. 22. Atentat u Sarajevu. Hapšenje Srba. Vešanja. Granatiranje kasabe sa srpske strane. 23. Prvi svetski rat. Mujaga Mutapčić i Alihodža. Mihailo Ristić. Pavle Ranković. 24. Alihodža. Rušenje mosta. Alihodžina smrt.

Pripovijedanje u romanu Na Drini ćuprija teče sa spoljašnje tačke gledišta iz dva razloga. - Kazivač priče nije učesnik događaja o kojima pripovijeda: ne pripada pripovjedanom vremenu romaneskne priče nego pripovjednom vremenu nastajanja romaneskne priče. - Kazivač priče se određuje kao savremenik čitalaca a njih shvata kao sagovornike koji mogu da utiču na oblikovanje priče ili kojima treba da objasni neke svoje pripovjedačke postupke. Mnogi i mnogi od nas sedeo je tu, podnimljen i naslonjen na tesan, gladak kamen, i pri večnoj igri svetlosti na planinama i oblaka na nebu, razmrsivao večno iste a uvek na drugi način zamršene konce naših kasablijskih sudbina.

U romanu se pojavljuju dva tipa pripovijedanja: hronološko i retrospektivno. Kada se govori o opštem, primenjuje se isključivo hronološko pripovijedanje - događaji teku prirodnim tokom, posljednje proističe iz prethodnog, uspostavljen je uzročno-posljedični odnos. Ovo pripovijedanje prati događaje od opšteg značaja, one koji se mogu smatrati istorijskim, jer za njih zna istorija i roman ih je od nje preuzeo: društveni tokovi, bune i ustanci, politička zbivanja, ratovi. Ali ovo pripovijedanje prati dešavanja u lokalnoj sredini, ona dešavanja koja se tiču mjesta i svih žitelja. U takva opšta zbivanja spadaju: - danak u krvi; - gradnja mosta; - reagovanje sredine na gradnju mosta; - reagovanje seljaka na stradanje Radisava sa Uništa; - poplava krajem 18. veka; - buna u Srbiji; - bežanje Turaka iz Srbije; - ulazak austrougarske vojske u Bosnu; - promene u okupiranoj kasabi; - ustanci; - organizovanje privrednog života u kasabi; - aneksija Bosne i Hercegovine; - omladina na raspustu; - Prvi sveteki rat i psihoza rata u kasabi.

Kada se govori o pojedinačnim ljudskim sudbinama, primjenjuju se oba tipa pripovijedanja. U osnovi je hronološko pripovijedanje koje prati ličnost kroz vrijeme i događaje koji ga zahvataju. Usljed potrebe da se cjelovito predoči lik, da se predoči njegova sadašnjost i prošlost, da se sadašnje stanje ili ponašanje objasni nekom situacijom iz prošlosti, česta su retrospektivna vraćanja u prošlost junaka. Za ovaj postupak karakteristična je Andrićeva šema: - uvođenje junaka u priču; - kratak portret i karakter; - socijalno stanje i status; - retrospektivne epizode iz ranijeg života junaka; - sadašnjost junaka; - nastavak priče.

HVALA NA PAŽNJI! FADIL HAJDAROVIĆ, PROF.